Pinocchiu 2019/34

by Carlo Collodi

←cap. 33

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 34

cap. 35→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

34

U Pinocchiu stætu cacciòu in mâ u l’é mangiòu da-i
pesci e u turna a ese ‘n mariunettu cumme primma:
ma mentre u nöa pe sarvâse u l’é cullòu
do-u teribbile Pesciu-can.

Doppu çinquanta menüti che l’azenettu u l’ea sutt’ægua, l’acatòu u disse discurindu tra lê:

— A quest’ua u mæ povou azenettu u dev’ese bellu che negòu. Tiêmulu sciü, e femmu cu-a so pelle questu bellu tanbüu. —

E u cumençò a tiâ a çimma, cu-a quæ u l’aiva ligòu pe ‘na çanpa: e tia, tia, tia, a-a fin u vidde aparî a fî d’ægua... Induvinæ? In cangiu de ‘n azenettu mortu, u vidde aparî a fî d’ægua ün mariunettu vivu, ch’u sbatteiva cumme ‘n’anghilla.

Vedendu quellu mariunettu de legnu, u povou ommu u credette d’assünâse e u l’arestò li inbâgiòu, a bucca averta e cu-i öggi föa da testa. Repiggianduse ‘n pô do-u so primmu stüpû, u disse cianzendu e mugugnandu: — E l’azenettu ch’ho cacciòu in mâ duv’ælu?...

— Quell’azenettu sun mi! — rispuze u mariunettu riendu.

-Ti?

-Mi.

— Ah! galiôtu! Ti pretendiesci foscia de bürlâte de mi?

— Bürlâme de vuî? Tütt’atru, câu padrun; mi ve parlu insci-u serriu.

— Ma cumm’æla che ti, che pocu fa t’ei ‘n azenettu, oua standu inte l’ægua, t’ê vegnüu ün mariunettu de legnu?...

— Saiâ l’effettu de l’ægua saa. U mâ u ne fa de sti schersci.

— ‘Mia, mariunettu, ‘mia!... Nu stât’a credde de pueite demuâ a-e mæ spalle! Guâi a ti se me scappa a paçiença!...

— E ben, padrun; vuei savei tütta a vea stoia? Desligæme sta ganba e mi vi-a cuntiô. —

Quellu povou paciügun de l’acatòu, cuiuzu de cunusce a vea stoia, u ghe desgruppò sübbitu a çimma ch’o-u tegniva ligòu: e alua u Pinocchiu, truvanduse libberu cumme ‘n ôxellu inte l’aia, u ghe disse cuscì:

— Alua ei da savei che mi ea ün mariunettu de legnu, cummo-u sun ancö: ma ea insci-i piççi de diventâ ün figgiö, cumme a stu mundu ghe n’é tanti: nu fuise che pi-a mæ poca cuæ de stüdiâ e pe dâ amente a-i cattivi cunpagni, scappei de caza... e ‘n bellu giurnu, adesciandume, me truvei scangiòu inte ‘n aze cun tantu d’uege... e cun tantu de cua!... Che vergögna a fü pe mi!... ‘Na vergögna, câu padrun, che sant’Antôgnu beneitu u nu-a faççe pruvâ mancu a vuî! Purtòu a vende insci-u mercòu di axi, fuî acattòu do-u Direttû de ‘na cunpagnia equestre, u quæ u se misse in testa de fâ de mi ün gran ballerin e ün gran sâtòu de çerci: ma ‘na seja, intu spetacculu, fei in tiatru ‘na brütta cheita e arestei rangu da tütte due e ganbe. Alua u Direttû, nu savendu cose fâsene de n’aze çoppu u me mandò a rivende, e vuî m’ei acatòu!...

— Pürtroppu! E t’ho pagòu vinti palanche. E oua chi l’é che mi-e rende e mæ vinti palanche?

— E percose m’ei acatòu? Vuî m’ei acatòu pe fâ cu-a mæ pelle ün tanbüu!... ün tanbüu!...

— Pürtroppu! E oua duvve l’é chi-a trövu ün’atra pelle?

— Nu stæv’a despiâ, padrun. Di axi ghe n’é tanti a stu mundu!

— Dimme battuzu inpertinente; e a tö stoia a finisce chie?

— Nue, — rispuze u mariunettu — gh’é ancun atre due poule, e dapö a l’é finia. Doppu aveime acattòu, m’ei purtòu in questu lögu pe amaççâme, ma pöscia, cedendu a ‘n sentimentu pietuzu d’ümanitæ, ei prefeju de ligâme ‘na pria o-u collu e de cacciâme in fundu o-u mâ. Questu sentimentu de delicateçça u ve fa tantiscimu ônû e mi ve ne saiô eternamente ricunuscente. Pe atru, câu padrun, stavotta ei fætu i cunti sença a Fue’...

— E chi æla?

— A l’é mæ muæ, ch’a sümeggia a tütte quelle brave muæ, che vöan ün gran ben a-i so figgiö, e nu-i perdan mai d’öggiu, e i ascistan amuuzamente in tütte e desgraççie, anche quande sti figgiö, pe-e so bardasciate e i so cattii purtamenti, meitieivan d’ese abandunæ e lasciæ in buiia^[1] de lû mæximi. Dixeiva, alua, chi-a buña Fue’, cumm’a me vidde che cuintava a negâ, a me mandò sübbitu in gîu ün sciammu infiniu de pesci, i quæ credendume davei ün azenettu bellu mortu, cumençòn a mangiâme!

E che buccuin che favan! N’aviæ mai credüu che i pesci fuisan sciña ciü leccæsci di figgiö! Chi me mangiò i uege, chi me mangiò u muru, chi u collu e a crinea, chi a pelle de çanpe, chi a pelliçça da scheña... e, fra i atri, ghe fü ün pescettu mai tantu agaibòu, ch’u se degnò de mangiâme sciña a cua.

— Da ancö in avanti — disse l’acatòu inôridîu — züu de n’assazâ mai ciü carne de pesciu. Me despiaxeiva troppu d’arvî ‘na treggia o ‘n nazellu fritu e d’atruâghe drentu ‘na cua d’aze!

— Mie a pensu cumme vuî — replicò u mariunettu, riendu. — Du restu, ei da savei che quande i pesci ebban finiu de mangiâme tütta quella scorça azeniña ch’a me cruviva da-a testa a-i pê, arivòn, cumme l’ea natürale, a l’ossu... o pe megiu dî, arivòn o-u legnu, perché, cumme veddei, mi sun fætu de legnu düriscimu. Ma doppu dæte e primme dentæ, quelli pesci leccæsci s’acorsan sübbitu cho-u legnu a nu l’ea ciccia pe-i so denti, e angusciæ da stu çibbu indigestu, se n’andòn chi in ça, chi in la, sença mancu gjâse a dîme graççie. E vo-u chì cuntòu cumm’a fuì che vuî, tiandu sciü a çimma, ei truvòu ün mariunettu vivu, in cangiu de ‘n azenettu mortu.

— Mi me ne riu da to stoia — criò l’acatòu infuttòu — Mi sò ch’ho speizu vinti palanche pe acattâte e rivöggiu i mæ dinæ. Ti-u sæ cose faççu? Te portu turna o-u mercòu, e te rivendu a peizu de legnu saxunòu pe açende u fögu intu camin.

— Rivendeime püre: mi sun cuntentu — disse u Pinocchiu.

Ma intu dî cuscì, u feççe ‘n bellu satu e u schittò inte l’ægua. E nüandu alegramente e aluntananduse da-a ciazza, u criava o-u povou acatòu:

— Ve sun scciavu padrun, se gh’ei de bezögnu de ‘na pelle pe fâne ‘n tanbüu, aregurdæve de mi. —

E dapö u rieiva e u cuntinuava a nüâ: e dopp’in pô, gjanduse turna inderê, u criava ciü forte:

— Scciâu padrun, se gh’ei de bezögnu de ‘n pô de legnu saxunòu pe açende u camin, aregurdæve de mi. —

Fætu stà che inte ‘n batti d’öggiu, u s’ea tantu aluntanòu, ch’u nu se veddeiva squæxi ciü; o sæ se veddeiva insci-u mâ suu che ‘n puntin neigru, che de tantu in tantu u tiava e ganbe föa de l’ægua e u fava di sati e de tunbæle cumme ‘n derfin in veña de trepâ.

Intantu cho-u Pinocchiu u nüava a-a ventüa, u vidde in mezu o-u mâ ün scöggiu ch’u paiva de màrmou giancu, e in çimma o-u scöggiu, ‘na bella cravetiña ch’a bæava amuuzamente e a ghe fava segnu d’avexinâse.

A cosa ciü strannia a l’ea questa: chi-a laña da cravetiña, invece de ese gianca, o neigra, o amacciâ de ciü cuî cumme quella di atre crave, a l’ea tütta türchiña, ma de ‘n türchin mai tantu schilente, ch’u metteiva in cö i cavelli da bella Figgiöa.

Ve lasciu pensâ so-u cö du povou Pinocchiu u cumençò a batte ciü forte. Redugiandu de força e d’energia u se de’ a nüâ versu u scöggiu giancu: e u l’ea za a meza stradda, quande to-u li che sciurtì da l’ægua e ghe végne incuntra ‘n ôribbile testa de mustru mæn, cu-a bucca spalancâ cumme ’n abissu e trei fiâgni de denti ch’avieivan missu puiia suu ch’a veddili dipinti.

O-u sei chi u l’ea quellu mustru mæn?

Quellu mustru mæn u l’ea ni ciü ni men che quellu gigantescu Pesciu-can, aregurdòu ciü votte in questa stoia, che pe-i so straggi e a so insaçiabbile vuraçitæ, u l’ea ciammòu «l’Attila di pesci e di pescuei.»

Inmaginæve u spaventu du povou Pinocchiu, a-a vista du mustru. U çercò de scansâlu, de cangiâ stradda; u çercò de scappâ: ma quella inmensa bucca spalancâ a ghe vegniva senpre incuntra cu-a veluçitæ de ‘na sæta.

— Asprescite Pinocchiu, pe caitæ — criava bæandu a bella cravettiña.

E u Pinocchiu u nüava a-a despiâ cu-e braççe, cu-u petu, cu-e ganbe e cu-i pê.

— Curi Pinocchiu, perché u mustru u s’avexiña!... —

E u Pinocchiu, arecügendu tütte e so forçe, u redugiava a grinta inta cursa.

— ‘Mia Pinocchiu!... u mustru u te razunze!... To-u li!... To-u li!... Fanni fitu pe caitæ, dunque t’ê spacciòu!... — E u Pinocchiu zü a nüâ ciü lestu che mai e via, e via, e via, cumme ‘na balla de scciöppu. E za u s’arentiva o-u scöggiu, e za a cravettiña spurzenduse tütta insci-u mâ, a ghe purzeiva e so çanpiñe davanti pe agiütâlu a sciurtî d’inte l’ægua... Ma!...

Ma ormai l’ea tardi! U mustru u l’aiva razuntu. U mustru, cu-in süçun, u se bevette u povou mariunettu, cumm’u l’aviæ bevüu ‘n övu de galliña, e u-u culò cun tanta viulença e cun tanta aviditæ, che u Pinocchiu, cazendu zü intu corpu o-u Pesciu-can, u sbatte’ ün curpu cuscì mâcreançòu, da restâ aluòu pe ‘n quartu d’ua.

Quand’u se repigiò da quellu abôtimentu, u nu saveiva racapeçâse mancu lê, inte che mundu u se fuise. In gîu a lê gh’ea da ogni parte ün gran scüu: ma ün scüu cuscì neigru e prufundu, che ghe paiva d’ese intròu cu-a testa inte ‘n caamâ pin de inciostru. U stette a sentî e u nu sentì nisciün rümû; sulu de tantu in tantu u sentiva battise in cea quarche gran buffâ de ventu. Da prinçippiu nu gh’ariesciva d’acapî de dunde quellu ventu u sciurtisse: ma dapöscia u si-a dette ch’u sciurtiva da-i purmuin du mustru. Perché bezögna savei cho-u Pesciu-can u suffriva tantiscimu d’âxima, e quand’u respiava, paiva proppiu che tiêse a tramuntaña.

U Pinocchiu, insce-e primme, u s’inzegnò de fâse ‘n pô de curaggiu: ma quand’u l’ebbe a pröva de truvâse seròu inta pança du mustru mæn, alua u cumençò a cianze e a strillâ; e cianzendu u diva:

— Agiüttu! Agiüttu! Oh meschin de mi! Nu gh’é nisciün ch’u vegne a sarvâme?

— Chi vö che te sarve, desgraçiòu?... — disse in quellu scüu ‘na vuxaçça astrünâ de chitara scurdâ.

— Chi l’é che parla cuscì? — dumandò u Pinocchiu, sentinduse ziâ do-u spaventu.

— Sun mi! Su-in povou Tunnu, culòu do-u Pesciu-can insemm’a ti. E ti che pesciu t’ê?

— Mi nu g’ho ninte da vedde cu-i pesci. Mi su-in mariunettu.

— E alua, se nu t’ê ‘n pesciu, cumm’a l’é che ti t’ê fætu culâ do-u mustru?

— Nu sun mi che me sun fætu culâ, u l’é stætu lê ch’u m’ha culòu! E oua cose l’é ch’emmu da fâ chì o-u scüu?...

— Rassegnâse e aspêtâ cho-u Pesciu-can u n’agge paji tütti dui!...

— Ma mi nu vöggiu ese paju! — criò u Pinocchiu, cumençandu turna a cianze.

— Mancu mi vuriæ ese paju — replicò u Tunnu — ma mi sun assæ filozzufu e me cunsulu pensandu che quande se nasce Tunni, gh’é ciü dignitæ a muî sutt’ægua che sutt’öiu!...

— Bàccere! — criò u Pinocchiu.

— A mæ a l’é ‘n’ôpignun — replicò u Tunnu — e i ôpignuin, cumme dixe i Tunni pulittichi, van rispettæ!

— Insumma..., mi vöggiu anâmene de chì... vöggiu scappâ...

— Scappa se te riesce!...

— U l’é guæi grossu stu Pesciu-can ch’u n’ha culæ? — dumandò u mariunettu.

— Figürite cho-u sö corpu u l’é ciü lungu de ‘n chilommetru sença cuntâ a cua. —

Intantu ch’u fava sti discursci o-u scüu, o-u Pinocchiu ghe parse de vedde, luntan luntan, ‘n pô de ciæu.

— Cos’u saiâ mai quellu lümin lazü? — disse u Pinocchiu.

— U saiâ quarche nostru cunpagnu de sventüa ch’u l’aspeta cumme nuî u mumentu de ese digeriu!...

— Vöggiu anâl’a truvâ. Nu puriæ dâse u caxu ch’u fuise quarche vegiu pesciu bun a mustrâme a stradda pe scappâ?

— Mi te l’òugüru de cö, câu mariunettu.

— Adiu Tunnu!

— Adiu mariunettu: e buña furtüña!

— Unde se rivediemu?...

— E chi u sà!... L’é megiu nu pensâghe mancu! —

1. “Puin” da pairin, “muiña” da mairiña e “buiia” da bairia. Ma nu sò se doppu "bairîa", "bueirîa" e "buirîa" quarchedün agge davei fætu a tenpu a dî "buiia" primma chi-a furma italianizante "balîa" a pigesse u surveventu.