Pinocchiu 2019/33

by Carlo Collodi

←cap. 32

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 33

cap. 34→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

33

Diventòu ün azenettu vêu u l’é purtòu a vende,
e l’acatta u Direttû de ‘na cunpagnia de pagiaççi pe
mustrâghe ballâ e sâtâ i çerci: ma ‘na seja u s’inranghisce
e alua u se l’acatta ‘n atru, pe fâ cu-a so pelle ün tanbüu.

Vedendu chi-a porta a nu s’arviva, l’ômettu u-a spalancò cu in viulentiscimu caçu: e intròu inta stançia u disse cu-u so sollitu rixettu o-u Pinocchiu e o-u Muchettu:

— Brâi figgiö! Ei râgnòu ben, e mi v’ho sübbitu ricunusciüi da-a vuxe. E pe questu éiveme chie. —

A queste parolle, i duî âzenetti arestòn mucchi mucchi, cu-a testa zü, cu-e uege basse e cu-a cua tra-e çanpe.

Da prinçippiu l’ômettu u-i lisciò, u-i cæzò, u-i purpezò: dapö, tiòu föa a striggia, u cumençò a striggiâli ben ben.

E quande, a força de striggiâli, u-i ebbe fæti lüstri cumme duî spegi, alua u ghe misse a caveçça e u-i cundüsse insci-a ciaçça du mercòu, cu-a spiança de vendili e de beccâse ‘n discretu guâgnu. E defæti i acatuei nu se feççan aspêtâ.

U Muchettu u fü acatòu da ‘n paizan, che gh’ea mortu l’aze u giurnu avanti, e u Pinocchiu u fü vendüu o-u Direttû de ‘na cunpagnia de pagiaççi e ballerin da corda, ch’u l’acattò pe amaistrâlu e pe fâlu poi sâtâ e ballâ insemme a-i atre bestie da cunpagnia.

E oua ei acapiu, i mæ lettuî picin, cos’u l’ea u bellu mestê che fava l’ômettu? Questu brütû mâfætu, ch’u gh’aiva ‘na fixunumia tütta læte e amê, u se n’anava de tantu in tantu cu-in caru in gîu po-u mundu; stradda faxendu u l’arecügeiva cun prumisse e frasche tütti i figgiö desvügiæ, ch’aivan in gritta i libbri e e scöe: e doppu d’aveili caregæ insci-u sö caru, u-i purtava intu «Paize de demue» perché passessan tüttu u sö tenpu in zöghi, ciaççate e demue. Quande poi quelli povei figgiö inlüxi, a sun de demuâse senpre e de nu stüdiâ mai, ean vegnüi tanti azenetti, alua tüttu allegru e cuntentu u se n’inpadruniva e u-i purtava a vende insce-e fee e insci-i mercuei. E cuscì inte pochi anni u l’aiva fætu de belle palanche e u l’ea vegnüu miliunaiu.

Quellu che fuise stætu du Muchettu nu u sò: ma sò cho-u Pinocchiu u l’andò incuntra scin da-i primmi giurni a ‘na vitta de mizeia e de giamin.

Quand’u fü purtòu inta stalla, u növu padrun u gh’inpì a gröppia de paggia: ma u Pinocchiu, doppu aveine assazòu ‘na buccunâ u-a spüò.

Alua u padrun, mugugnandu, u gh’inpì a gröppia de fen: ma mancu u fen u ghe piaxette.

— Ah! nu te piaxe mancu u fen? — sbragiò u padrun infuttòu — ‘Mia, bellu azenettu, che se ti g’hæ i scrippixi, ghe pensu mi a levâtei!... —

E a tittulu de cureçiun, u gh’afibiò sübbitu ‘na früstâ inte ganbe.

U Pinocchiu, do-u gran duu, u se misse a cianze e a râgnâ e râgnandu u disse:

— Ih-ah, ih-ah, a paggia nu-a possu digerî!...

— Alua mangia u fen! — replicò u padrun, ch’u l’indendeiva beniscimu u dialettu azenin.

— Ih-ah, ih-ah, u fen u me fâ vegnî mâ de pança!...

— E alua ti pretendiesci, che n’aze to pâu, mi o-u duvesse mantegnî a peti de pullu, e cappun in galantiña? — resegundò u padrun aragianduse senpre ciü e mulandughe ‘na segunda früstâ.

A quella segunda scuriâtâ u Pinocchiu, pe prüdença, u se quêtò sübbitu e u nu disse atru.

Intantu a stalla a fü serâ e u Pinocchiu u l’arestò sulu: e scicumme l’ea tante ue ch’u nu mangiava u cumençò a bâgiâ do-u gran apetittu.

E bâgiandu u spalancava ‘na bucca ch’a paiva ‘n furnu.

A-a fin, nu truvandu atru inta mangiöja, u se rassegnò a giasciâ ün pô de fen; e doppu aveilu giasciòu ben ben, u serò i öggi e u-u culò.

— Questu fen u nu l’é grammu — u disse drentu de lê — ma quante saiæ stætu megiu che avesse cuntinuòu a stüdiâ... A quest’ua, invece du fen, puriæ mangiâ ‘n uexin de pan frescu e ‘na bella fetta de salamme! Paçiença!... —

A matin doppu, adescianduse, u çercò sübbitu inta gröppia ‘n atru pô de fen; ma u nu-u truvò, perché u se l’aiva mangiòu tüttu inta nötte.

Alua u piggiò ‘na buccunâ de paggia tritulâ: e inte quellu mentre ch’u l’êa aprövu a giasciâla u duvette persuadise cho-u savû da paggia tritulâ u nu sümeggiava guæi ni a-e troffie cu-u pestu ni a-i pançoti cu-a sarsa de nuxe.

— Paçiença! — u ripete’ cuntinuandu a giasciâ — Ch'oumancu a mæ desgraççia a posse servî de leçiun a tütti i figgiö dezôbedienti e che nu g’han cuæ de stüdiâ. Paçiença! Paçiença!

— Paçiença ün cornu! — sbraggiò u padrun, intrandu inte quellu mumentu inta stalla. — Ti creddi foscia, mæ bellu azenettu, che mi t’agge acatòu ünicamente pe dâte da beive e da mangiâ? Mi t’ho acatòu perché ti travaggi e perché ti me fasci guâgnâ tante palanche. Sciü, dunque, da bravu! Vegni cun mi intu Çircu e la te mustriô sâtâ i çerci, runpî cu-a testa e butte de papê e ballâ u valser e a pulca, standu dritu insce-e çanpe derê. —

U povou Pinocchiu, pe amû o pe força, u duve’ inprende tütte ste beliscime cose; ma pe inprendile, te ghe vosse trei meixi de leçiuin e tante de quelle früstæ da levagho-u pei.

Arivò a-a fin u giurnu, cho-u so padrun u pue’ anunçiâ ün spetacculu davei strordinaiu.

I carteluin de despægi cuî, attacchæ a-i canti de

stradde, dixeivan cuscì:

GRAN SPETACCULU DE GALLA

---

Pe questa seja
GHE SAIÂ I SOLLITI SATI
E EZERÇIÇÇI SURPRENDENTI
EZEGUII DA TÜTTI I ARTISTI
e da tütti i cavalli e e cavalle da cunpagnia
e de ciü
saiâ prezentòu pe a primma votta
u famuzu
BURICCU PINOCCHIU
ditu
A STELLA DA DANÇA

---

U tiatru u saiâ inlüminòu a giurnu

Quella seja, cumme puei figüâvelu, ün’ua primma che cumençesse u spetacculu, u tiatru u l’ea pin stivòu.

Nu se truvava ciü ni ‘na pôtruña, ni ‘n postu distintu, ni ‘n parchettu, mancu a pagâlu a peizu d’ôu.

E banche du Çircu furmiguavan de figgiö de tütte i êtæ, che gh’aivan a freve adossu da-a smannia de vedde ballâ u famuzu buriccu Pinocchiu.

Finiu a primma parte du spetacculu, u Direttû da cunpagnia, vestiu in giacchê neigru, braghe gianche aderente e stivæ de pelle scin survia-e zenugge, u s’aprezentò a-a saa gremenia e fætu in grande inchin u reçitò cun multa sulennitæ questu discursu sprupuxitòu:

« Rispetabbile pübbricu, cavagêi e damme!

«L’ümmile suttuscritu, essendu de passaggiu pe questa inlüstre metrupulitaña, ho vusciüu prucreâme l’ônû nun cho-u piaxei de prezentâ a questu intelligente e cunspiccu ôditôiu ün çellebre azenettu ch’u l’ebbe za l’ônû de ballâ o-u cuspettu de so maestæ l’inperatû de tütte e prinçipæ curte d’Öirôpa.

«E cu-u ringraçianduli, agiütæne da vostra animatriçe prezença e cunpatîne!»

Questu discursu u fü riçevüu cun de gren rizate e tanti aplouxi; ma i aplouxi redugiòn e végnan ‘na specce d’üragan a-a cunparsa du buriccu Pinocchiu in mezu o-u Çircu. U l’ea tüttu agibòu da fæsta. U gh’aiva ‘na brilla növa de pelle lüstra, cu-e fübbie e-e ruzette de lattun; due camellie gianche a-i uege; a crinêa fæta in tanti riççi ligæ cun di fiuchetin de sæa russa; ‘na gran fascia d’ôu e d’argentu traversu a vitta, e a cua tütta intreççâ cun di frexetti de vellüu muælu e celestin. U l’ea insumma ün azenettu da innamuâsene!

U Direttû, intu prezentâlu o-u pübbricu, u l’azunse queste parolle: — «Mæ rispetabbili ôdituî! Nu staiô chì a fâve minciun de gren difficurtæ da mi supressæ pe cunprende e sugiugâ questu mamifferu, de mentre ch’u pasculava o-u statu bravu de muntagna in muntagna inte cianüe da zona torrida. Oservæ, ve pregu, quanta marvaxîa a transpia da-i sö öggi, cunçosæcosaché essendu ariescii vanituxi tütti i mezi pe demestegâlu o-u vive di quadrüppedi çivili, ho duvüu ciü votte ricure a l’abucheive lenguaggiu da scuriâ. Ma ogni mæ gentileçça, invece de fâme da lê ben vuei, a me n’ha ancun de ciü acativòu l’annimu. Mi però, seguindu u scistema du Galles, truvei intu so cranniu ‘na piccena cartaggine ossea chi-a mæxima Facurtæ medicea de Pariggi a ricunubbe ese quellu u bürbu rigeneratû di cavelli e da dança pirrica. E pe questu mi o-u vosci ameistrâ intu ballu nun che inti relativi sati di çerci e de butte fudræ de papê. Ammirælu e dapö giüdicælu! Primma però de pigiâ cügnòu da vuî, permettei, o scignuri, che mi v’invie o-u diürnu spetacculu de dumañaseja: ma inte l’aputeûxi cho-u tenpu ciüvuzu u menaçesse ægua, alua u spetacculu de dumañaseja u saiâ pustiçipòu a duman matin a ünz’ue antimeridiañe depuidisnâ.»

E chì u Direttû u feççe ‘n’atra prufundiscima riverença: quindi vôzenduse o-u Pinocchiu, u ghe disse:

— Annimu, Pinocchiu! Avanti de dâ prinçippiu a-i vostri ezerçiççi, revei questu rispetabbile pübbricu, cavagêi, damme, e fuenti! —

U Pinocchiu, ôbediente, u cegò sübbitu e due zenugge davanti, e u l’arestò inzenugiòu scin a tantu cho-u Direttû, ciucandu a scuriâ, u nu ghe criò:

— O-u passu! —

Alua l’azenettu u se driçò insce-e quattru çanpe e u cumençò a fâ u gîu du Çircu, caminandu senpre o-u passu.

Dopp’in pô u Direttû u criò:

— O-u trottu! — E u Pinocchiu, ôbediente o-u cumandu u cangiò u passu in trottu.

— O-u galoppu! — E u Pinocchiu u se misse a galuppâ.

— A-a carriera! — E u Pinocchiu u cumençò a curî de gran carriera. Ma mentre u l’anava cummo-u scentu, u Direttû sulevandu u braççu in aia, u scaregò ün curpu de pistolla.

A quellu curpu l’azenettu, finzenduse feriu, u cheite desteizu intu Çircu cumme s’u fuise muribundu davei. Tianduse sciü da tæra inte ‘n scciüpun d’aplouxi e d’ürli ch’anavan scin a-e stelle, ghe vegnì natürale de tiâ sciü a testa e d’amiâ in atu... e amiandu, u vidde inte ‘n parchettu ‘na bella scignua ch’o-u collu a gh’aiva ‘na bella cullaña d’ôu, da-a quæ pendeiva ‘n medagiun. Intu medagiun gh’ea dipintu u ritrætu de ‘n mariunettu.

— Quellu ritrætu u l’é u mæ!... Quella scignua a l’é a Fue’! — disse drentu de lê u Pinocchiu, ricunuscendua sübbitu: e lascianduse guâgnâ da-a gran cuntenteçça, u s’apruvò a criâ:

— Oh Fuiña caa! Oh Fuinetta bella!... —

Ma incangiu de queste parolle, ghe sciurtì d’in gua ün râgnu mai forte e prulungòu, ch’u fe’ rie tütti i spettatuî che l’ea ‘ntu tiatru, specce i figgiö. Alua u Direttû, pe mustrâghe e fâghe acapî ch’a nu l’é buña creança mettise a râgnâ in faccia o-u pübbricu, u ghe de’ cu-u mannegu da scuriâ ‘na bacchettâ insci-u nazu.

U povou azenettu, tiòu föa ün parmu de lengua, u stette a leccâse u nazu çinque menüti oumancu, credendu foscia cuscì d’amurtâ u duu ch’u l’aiva sentiu.

Ma quæ a fü a so despiaçiun quande, amiandu in sciü ‘na segunda votta, u vidde cho-u parcu u l’ea vöu e chi-a Fue’ a l’ea sparia!...

U se sentì cumme muî: i öggi se gh’inpìn de lagrime e u cumençò a cianze a derüu. Nisciün però se n’acorse, e men che i atri, u Direttû, che ançi, ciuccandu a scuriâ, u criò:

— Da bravu Pinocchiu! Oua faiei vedde a questi scignuri cun quanta graççia sei bun a sâtâ i çerci. —

U Pinocchiu u s’apruvò dôtræ votte: ma tütte e votte ch’u l’arivava davanti o-u çerciu, invece de traversâlu, u ghe passava ciü cumudamente de sutta. A-a fin u fe’ ‘n sâtu e u-u traversò: ma e çanpe derê gh’arestòn pe desgraççia inganciæ intu çerciu e cuscì u s’amügiò in tæra da l’atra parte.

Quand’u s’îsò, u l’ea inranghiu, e malædi u pue’ turnâ a-a scüderia.

— Föa u Pinocchiu! Vuemu l’azenettu! Föa l’azenettu! — criava i figgiö da-a platea inpietuxii e cumossi do-u tristiscimu caxu.

Ma l’azenettu pe quella seja u nu se fe’ ciü vedde.

A matin doppu u veterinaiu, o sæ u megu de bestie, quand’u l’ebbe vixitòu, u diciarò ch’u saieiva arestòu rangu pe tütta a vitta. Alua u Direttû u disse o-u so garçun de stalla:

— Cose t’ö che me ne faççe de ‘n aze rangu? U saiæ ün mangiapan a pettun. Portilu in ciaçça e rivendilu. —

Arivæ inta ciaçça, truvòn sübbitu l’acatòu, u quæ u dumandò o-u garçun de stalla:

— Quante ti vö de st’azenettu rangu?

— Vinti lie.

— Mi te daggu vinti sodi. Nu stanni a credde che mi l’accatte pe servîmene: l’accattu suu che pi-a sö pelle. Veddu ch’u g’ha a pelle bella düa, e cu-a sö pelle vöggiu fâne ün tanbüu pi-a banda müxicale du mæ paize. —

Lasciu pensâ a viatri, figgiö, u bellu piaxei ch’u fuì po-u povou Pinocchiu, quand’u sentì ch’u l’ea destinòu a vegnî ün tanbüu!

Fætu stà che l’acatòu, apeña pagòu i vinti sodi, u cundüsse l’azenettu insci-a riva du mâ; e missughe ‘n sasciu o-u collu u-u ligò pe ‘na çanpa cu-ina çimma ch’u tegniva in man, u ghe dette tütt’assemme ün runsun e u-u cacciò ‘nte l’ægua.

U Pinocchiu, cun quellu magö o-u collu, u l’andò sübbitu o-u fundu; e l’acatòu, tegnindu senpre streita in man a çimma, u s’assettò insci-u scöggiu, aspêtàndu che l’azenettu u gh’æse tüttu u tenpu de muî negòu, pe poi spellâlu.