Pinocchiu 2019/32

by Carlo Collodi

←cap. 31

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 32

cap. 33→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

32

O-u Pinocchiu ghe vegne i uege d’aze e dapö u diventa
ün azenettu vêu e u cumença a râgnâ.

E sta surpreiza quæ a fü?

Vo-u diô mi, mæ câi piccin che me stæ a leze: a surpreiza a fü ch’o-u Pinocchiu, adescianduse, ghe vegnì da grattâse a testa; e intu grattâsia u s’acorse...

Induvinæ ‘n pô de cos’u s’acorse?

U s’acorse cun grandiscimu stüpû che i uege gh’ean cresciüe ciü che ‘n parmu.

Viatri o-u sei cho-u mariunettu, scin da quande u l’ea nasciüu, u gh’aiva i uege picciñe picciñe: tantu picciñe che, a öggiu nüu, nu se ghe vedeivan mancu! Inmaginæve alua cumm’u gh’arestò, quand’u duve’ tuccâ cun man che e sö uege, inta nötte, s’ean alunghie mai tantu che paivan due spaçuiie de canna.

U l’andò sübbitu a çercâ ‘n spegiu pe pueise amiâ: ma nu truvandu in spegiu u l’inpì d’ægua u baçî da lavâse e muen, e spêgiànduseghe drentu, u vidde quellu ch’u nu l’aviæ mai vusciüu vedde: saiv’a dî, u vidde a sö figüa abellia de ‘n magnifficu pâ d’uege azeniñe.

Ve lasciu pensâ u duu, a vergögna e a despiaçiun du povou Pinocchiu!

U cumençò a cianze, a criâ, a sbatte a testa inta miagia: ma quante ciü u se despiava, ciü e sö uege cresceivan, cresceivan, cresceivan e se cruvivan de pei versu a çimma.

O-u rümû de quelli crii schilenti, intrò inta stançia ‘na bella Marmuttiña ch’a stava o-u cian de d’atu: a quæ vedendu u mariunettu mai tantu invexendòu, a ghe dumandò premüuzamente:

— Cose ti g’hæ, mæ câu vexin?

— Sun marottu, caa Marmuttiña, tantu marottu... e marottu de ‘na moutia ch’a me mette puiia! Ti te n’acapisci ti de pusu?

— In pitin.

— Alua senti se pe caxu gh’avesse a freve. —

A Marmutiña a tiò sciü a çanpa drita davanti: e doppu avei atastòu u pusu o-u Pinocchiu, a ghe disse suspiandu:

— Amigu mæ, me spiaxe de duveite dâ ‘na cattiva növa!...

— E quæ-la?

— Ti ti g’hæ ‘na gran brütta freve!

— E che freve a saieiva?

— A l’é a freve de l’aze.

— Nu-a capisciu sta freve! — rispuze u mariunettu, ch’u l’aiva acapia sciña troppu.

— Alua ti-a spiegu mie — disse a Marmuttiña. — Sacci dunque, che de chì a due o træ ue ti nu ti saiæ ciü ni ün mariunettu, ni ün figgiö...

— E cose l’é che saiô?

— Tra dôtræ ue, ti saiæ ‘n azenettu vêu e proppiu, cumme quelli che tian u carrettu e portan i coi e l’insalatta insci-u mercòu.

— Oh! meschin de mi! meschin de mi! — criò u Pinocchiu piggianduse cu-e muen tütte due e uege, e tiandue e scciancandusie cun raggia, cumme se fuisan i uege de ‘n atru.

— Câu mæ, — replicò a Marmuttiña pe cunsulâlu — cose ti ghe vö fâ? Ormai u l’é destin, ormai l’é scritu inti decretti da sapiença, che tütti quelli figgiö desvügiæ, che piggian in gritta i libbri, e scöe e i meistri, passan e so giurnæ tra demue, zöghi e divertimenti, devan finî primm’ò doppu cu-u transfurmâse inte tanti azenetti.

— Ma davei a l’é proppiu cuscì? — dumandò cianzendu u mariunettu.

— Pürtroppu a l’é cuscì! E oua i centi en inüttili. Bezögnava apensâseghe primma!

— Ma a curpa a nu l’é a mæ: a curpa, creddilu, Marmuttiña, a l’é tütta du Muchettu!...

— E chi u l’é stu Muchettu?

— Ün mæ cunpagnu de scöa. Mi vueiva turnâmen’a ca’: mi vueiva ese ôbediente: mi vueiva cuntinuâ a stüdiâ e a fâme ônû... ma u Muchettu u me disse: — «Perché ti vö angusciâte a stüdiâ? perché ti vö anâ a-a scöa?... Vegni cun mi ciütostu, intu Paize de demue: li nu stüdiemu ciüe: li se demuiemu da-a matin a-a seja e staiemu senpre alegri.»

— E percose ti desci amente o-u cunseggiu de quellu fasu amigu, de quellu cattivu cunpagnu?

— Percose?... percose, Marmuttiña mæ, mi sun ün mariunettu sença sæximu... e sença cö. Oh! se gh’avesse avüu ün cicinin de cö, nu aviæ mai abandunòu quella buña Fue’ ch’a me vueiva ben cumme ‘na muæ, ch’a l’ha fætu tantu pe mi!... e a quest’ua nu saiæ ciü ün mariunettu... ma saiæ invece ün figgiö cumme se de’, cumme ghe n’é tanti! Oh!...

Ma se incuntru u Muchettu, guâi a lê! Ghe ne vöggiu dî ün saccu e ‘na sporta! —

E u fe’ l’attu de sciurtî. Ma quand’u fü insci-a porta, u s’aregurdò ch’u gh’aiva i uege d’aze, e vergugnanduse de mustrâle in pübbricu, cos’u l’inventò?

U piggiò ‘na gran beretta de cutun e infiandusia in testa u si-a carcò scin sutta a punta du nazu.

Dapö u sciurtì: e u se misse a çercâ u Muchettu da per tüttu. U-u çercò inte stradde, inte ciaççe, inti tiatrin, in ogni lögu: ma u nu l’atruvò. U ne dumandò nutiççia a quanti u l’incuntrò pi-a stradda, ma nisciün l’aiva vistu.

Alua u l’andò a çercâlu a caza: e arivòu insci-a porta u piccò.

— Chi gh’é? — dumandò u Muchettu de drentu.

— Sun mi! — rispuze u mariunettu.

— Aspeta ün pô, e t’arviô. —

Doppu mez’ua a porta a s’arvì: e figüæve cumm’u gh’arestò u Pinocchiu quande, intrandu inta stançia, u vidde u sö amigu Muchettu cu-ina gran beretta de cutun in testa, ch’a gh’arivava scin sutta u nazu.

A-a vista de quella beretta u Pinocchiu u se sentì squæxi cunsulòu e u pensò sübbitu drentu de lê:

— Che l’amigu u segge moutu da mæ mæxima moutia? Ch’u l’agge lê ascì a freve de l’aze?... —

E fandu mustra de n’esise acortu de ninte, u ghe dumandò cu-in fatturizu:

— Cumme ti stæ, mæ câu Muchettu?

— Beniscimu: cumme ün rattu inte ‘na furma de furmaggiu piaxentin.

— Ti-u dixi proppiu insci-u serriu?

— E perché duviæ dîte ‘na bôxîa?

— Scüzime, amigu: e alua perché ti tegni in testa questa beretta de cutun ch’a te cröve tütte-e uege?

— Me l’ha urdinòu u megu, perché me sun fætu mâ a ‘n zenuggiu. E ti, câu Pinocchiu, perché ti porti questa beretta de cutun carcâ scin sutto-u nazu?

— Me l’ha urdinòu u megu, perché m’ho sgarbelòu in pê.

— Oh! povou Pinocchiu!...

— Oh! povou Muchettu!...

Doppu queste parolle ghe fuì ‘n lunghiscimu scilençiu, intu quæ i duî amixi nu feççan atru ch’amiâse in attu de minciunatüa.

A-a fin u mariunettu, cu-ina vuxiña d’amê e de çüccou, u disse o-u sö cunpagnu:

— Lêvime ‘na cuixitæ, mæ câu Muchettu: t’hæ mai sufertu de ‘na moutia a-e uege?

— Mai!... e ti?

— Mai! Però l’é da stamatin che g’ho ‘n’uegia ch’a me fa spaximâ.

— G’ho u mæximu mâ mi ascì.

— Ti ascì?... E quæ a l’é l’uegia ch’a te dö?

— Tütte due. E ti?

— Tütte due. Ch’a segge a mæxima moutia?

— G’ho puiia de sci.

— Ti mo-u fæ ‘n piaxei, Muchettu?

— Vuentea! Cun tüttu u cö.

— Ti me-e fæ vedde e tö uege?

— Perché nu? Ma primma vöggiu vedde e to, câu Pinocchiu.

— Nu: u primmu ti devi ese ti.

— Nu, câu mæ! Primma tie, e doppu mie!

— E ben — disse u mariunettu — femmu ün pattu da buin amixi.

— Sentimmu u pattu.

— Levemmuse tütti duî a beretta o-u mæximu tenpu: ti t’açetti?

— Açettu.

— Alua atenti! —

E u Pinocchiu u cumençò a cuntâ a ata vuxe:

— Ün! Duî! Trei! —

O-u trei! i duî gardetti s’aberòn e so berette d’in testa e-e cacciòn per l’aia.

E alua sücesse ‘na scena, ch’a pariæ incredibbile, s’a nu fuise vea. Sücesse cho-u Pinocchiu e u Muchettu, quande se viddan curpii tütti duî da-a mæxima desgraççia, invece d’arestâ murtificæ e amagunæ, cumençòn a alümâse e so uege cresciüe a desmezüa, e, doppu mille smorfie, finìn cun dâ ‘n scciüpun de rie.

E rizan, rizan, rizan da duveise areze u corpu: ma insci-u ciü bellu du rie, u Muchettu tütt’assemme u se quêtò e cangiandu de cuu e anandu in stranbælun, u disse a l’amigu:

— Agiüttu, agiüttu, Pinocchiu!

— Cose ti g’hæ?

— Ahimemì, n’ariesciu ciü a stâ dritu in pê.

— A nu m’ariesce ciü manc’a mie — criò u Pinocchiu, cianzendu e traballandu. E intu dî cuscì, se cegòn tütti duî cu-e muen e i pê in tæra e, caminandu in gattun, cumençòn a gjâ e a curî pi-a stançia. E intantu che curivan, e so braççe végnan çanpe, e-e so facce s’alunghin e végnan muri e-e sö scheñe se cruvin de ‘n pelamme grixettu ciæu pitetòu de neigru.

Ma u mumentu ciü brüttu pe quelli duî desgraçiæ, o-u sei quand’u fü? U mumentu ciü brüttu e ciü ümiliante u fü quellu de quande sentìn spuntâghe a cua de derê. Suverciæ, alua, da-a döggia e da-a vergögna, s’apruvòn a cianze e a alamentâse du so destin.

Mai ciü nu l’æsan fætu! Incangiu de zemî e de lamentâse, râgnâvan cumme duî axi: e râgnandu forte, favan tütti duî in côu: ih-ah, ih-ah, ih-ah.

Inte quellu mentre piccòn a-a porta, e ‘na vuxe de föa a disse:

— Arvî! Sun l’ômettu, sun u caruççê du caru ch’u v’ha purtòu inte stu paize. Arvî sübbitu, guâi a vuî! —