Pinocchiu 2019/31

by Carlo Collodi

←cap. 30

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 31

cap. 32→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

31

Doppu çinque meixi de côcàgna, u Pinocchiu cun so
gran maaveggia u se sente spuntâ ün bellu pâ d’uege
azeniñe e u vegne ‘n azenettu cu-a cua e tüttu.

Finarmente u caru u l’arivò: e u l’arivò sença fâ u minnimu rümû, percose e so röe ean fasciæ de stuppa e de çinçe.

O-u tiava duzze puæa d’azenetti, tütti da mæxima grandeçça, ma de pelamme despægiu.

Ghe n’ea di bixi, di gianchi, di pittettæ a üzu sâ e peivie, e di atri arigæ a gren strisce giane e türchiñe.

Ma a cosa ciü strannia a l’ea questa: che quelle duzze cubbie, o sæ quelli vintiquattru buricchi, invece de ese ferræ cumme tütte i atre bestie da tiu o da soma, gh’aivan a-i pê di stivaletti da ommu de vacchetta gianca.

E u caruçê?... Figüæve ‘n ômettu ciü largu che lungu, mollu e lepeguzu cumme ‘na balla de bitiru, cu-in faccin de mei röza, in bucchin ch’u rieiva senpre e ‘na vuxe suttî e frascuza, cumme quella de ‘n gattu ch’u se raccumanda o-u bun cö da padruña de caza.

Tütti i figgiö, cummo-u vedeivan, n’arestavan innamuæ e anavan de regatta pe muntâ insci-u so caru, pe ese cundüti da lê a quella vea côcàgna cunusciüa inta carta giôgraffica cu-u numme sedüxente de «Paize de demue».

Defæti u caru u l’ea za tüttu pin de gardetti tra i öttu e i duzz’anni, amüggiæ i ün insci-atri, cumme tante anciue a scabecciu. Stavan mâ, ean a machettu, nu pueivan quæxi respiâ, ma nisciün dixeiva ohi!, nisciün s’alamentava. A cunsulaçiun de savei che ‘nte poche ue saieivan arivæ inte ‘n paize, dunde nu gh’ea ni libbri, ni scöe, ni meistri, u-i fava cuscì cuntenti e rassegnæ, che nu sentivan ni i descommudi, ni i strapaççi, ni a famme, ni a sæ, ni u sönnu.

Apeña u caru u se fü afermòu, l’ômettu, u se vôze’ o-u Muchettu e cun mille smorfie e mille gnàgnue, u ghe dumandò cu-in fatturizu:

— Dimme, mæ bellu cin, ti ghe vö vegnî ti ascì inte quellu paize afurtünòu?

— Següu ch’öggiu vegnîghe!

— Ma t’avizu, cillin bellu, che ‘ntu caru nu gh’é ciü postu. Cumme ti veddi, u l’é tüttu pin!...

— Paçiença! — replicò u Muchettu — se nu gh’é postu drentu, m’adattiô a stâ assettòu insce-e stanghe du caru. — E cu-in buttu, u muntò a cavallun insce-e stanghe.

— E ti, mæ amû, — u disse l’ômettu gjanduse tüttu squæxi o-u Pinocchiu — cose t’intendi de fâ? Ti vegni cun niatri o ti resti?...

— Mi restu — rispuze u Pinocchiu — Mi vöggiu turnâmene a caza mæ: vöggiu stüdiâ e vöggiu fâme ônû a-a scöa, cumme fa tütti i figgiö cumme se de’.

— Bun pru te faççe!

— Pinocchiu! — disse alua u Muchettu — Damm’ament’a mie: vegni cun niatri e staiemu alegri!

— Nu, nu, nu!

— Vegni cun niatri e staiemu allegri — criò quattru vuxe de drent’o-u caru.

— Vegni cun niatri e staiemu allegri — sbragiò tütte insemme ün çentanâ de vuxe.

— E se vegnu cun viatri, cos’a diâ a mæ buña Fue’? — disse u mariunettu ch’u cumençava a intenerîse e a cürlâ ‘ntu mannegu.

— Nu stât’a fasciâ a testa cun tante malincunie. Pensa ch’anemmu inte ‘n paize unde saiemu padruin de fâ burdællu da-a matin a-a seja! —

U Pinocchiu u nu rispuze: ma u fe’ ün suspiu: dapö u fe’ ‘n atru suspiu: dapö ün terçu suspiu: a-a fin u disse:

— Fæme ün pô de postu: vöggiu vegnî mi ascì!...

— I posti en tütti pin; — replicò l’ômettu — ma pe mustrâte quante ti me güsti, possu lasciâte u mæ postu in scerpa...

— E vuî?

— E mi faiô a stradda a pê.

— Nu davei, che nu u permettu. Prefeisciu ciütostu muntâ in gruppa a quarchedün de sti azenetti! — criò u Pinocchiu.

Ditu fætu, u s’avexinò a l’azenettu de drita du primmu pâ e u fe’ l’attu de vueilu cavarcâ: ma a bestieta, gjanduse de schittu, a ghe dette ‘na gran murâ ‘ntu stömmagu e o-u cacciò a ganb’a l’aia.

Figüæve u scciüpun de rie inpertinente e scancasciòu de tütti quelli figgiuami prezenti a-a scena.

Ma l’ômettu u nu rize. U s’acustò tüttu amuuzu a l’azenin rebellu e, fandu mustra de dâghe ‘n baxu, u ghe destaccò cu-ina dentâ a meitæ de l’uegia drita.

Intantu u Pinocchiu, îsànduse da tæra tüttu infuttòu, u schittò insci-a gruppa de quella povia bestia. E u satu u fü mai tantu bellu, che i figgiö, smissu de rie, se missan a criâ: viva u Pinocchiu! e a fâghe ‘na gran ciuccâ de muen, ch’a nu finiva ciü. Ma to-u li ch’a l’inpruvista l’azenin u tiò sciü tütte due e çanpe derê, e dandu ina furtiscima scrullâ, u l’asbriò u povou mariunettu intu mezu da stradda adoss’a ‘n munte de giæa.

Alua turna scciüpuin de rie; ma l’ômettu, invece de rie, u se sentì piggiâ da tantu amû pe quellu træstu de ‘n azenettu, che, cu-in baxu, u ghe purtò via nettu a meitæ de l’atra uegia. Doppu u disse o-u mariunettu:

— Muntighe turna a cavallu e n’aggi puiia. Quell’azenin u gh’aiva quarche grillu pi-a testa: ma mi g’ho ditu due paruliñe ‘nti uege e speru d’aveilu reizu paxe e raxuneive. —

U Pinocchiu u muntò: e u caru u cumençò a mesciâ: ma mentre i azenetti galuppavan e u caru u curiva insci-u rissö da stradda meistra, o-u mariunettu ghe parse de sentî ‘na vuxe suttî e apeña inteligibbile, ch’a ghe disse:

— Povou nesciu! T’hæ vusciüu fâ a moddu tö, ma ti mangjæ de repentiu! —

U Pinocchiu, squæxi spaventòu, u l’ammiò in ça e in la, pe acapî da che parte vegnisse ste poule; ma u nu vidde nisciün: i azenetti galuppavan, u caru u curiva, i figgiö drent’o-u caru durmivan, u Muchettu u runfava cumme ‘n gî e l’ômettu in scerpa, u canterellava tra i denti:

Tütti a-a nötte dorman
E mi nu dormu mai..

Fætu ün atru mezu chilommetru, u Pinocchiu u sentì a vuxiña flebbile ch’a ghe disse: — Tegnil’amente, betordu! I figgiö che smettan de stüdiâ e gîan e spalle a-i libbri, a-e scöe e a-i meistri, pe dâse tütt’a rêu a-e demue e a-i divertimenti, nu pöan fâ atru che ‘na fin desgraçiâ!... Mi o-u so pe pröva!... e to-u possu dî! Vegniâ ‘n giurnu che ti cianziæ ti ascì cumme cianzu mi... ma alua saiâ tardi!... —

A queste parolle süssüræ basse basse, u mariunettu, spaventòu ciü che mai, u sâtò zü da-a gruppa da cavarcatüa e u l’andò a piggiâ u so azenettu po-u muru.

E inmaginæve cumm’u gh’arestò, quand’u s’acorse cho-u sö azenettu u cianzeiva... e u cianzeiva proppiu cumme ‘n figgiö!

— Ohu, sciû ômettu — criò alua u Pinocchiu o-u padrun du caru — o-u sei cose gh’é de növu? Quest’azenettu u cianze.

— Lascilu cianze: u riâ quand’u saiâ maiòu.

— Ma foscia che gh’ei mustròu parlâ ascì?

— Nu: u l’ha inpreizu da lê a barbutâ quarche parolla, dætu ch’u l’é stætu trei anni inte ‘na cunpagnia de chen amaistræ.

— Povou bestia!...

— Via, via — disse l’ômettu — nu perdemmu u nostru tenpu a ‘miâ cianze ‘n aze. Munta a cavallu, e anemmu: a nutuaña a l’é fresca e a stradda a l’é lunga. —

U Pinocchiu u l’ôbedì sença çillâ. U câru u repiggiò a sö cursa: e a-a matin, insci-u fâ du giurnu, arivòn feliçemente intu «Paize de demûe». Stu paize u nu sümeggiava a nisciün atru paize o-u mundu. A so pupulaçiun a l’ea tütta cunposta de figgiö. I ciü vegi gh’aivan quattorz’anni: i ciü zueni ghe n’aivan öttu apeña. Inte stradde, ‘n’allegria, ün fracassu, ün sciaatu da anâ föa de cascia! Bande de battuxi dapertüttu: chi zügava a-i càllai, chi a-e ciappe, chi a-a balla, chi anava in bicicletta, chi survia ‘n cavallin de legnu: questi zügavan a l’orbettu; quelli atri se scurivan: di atri, vestii da pagiaççi, mangiavan a stuppa açeiza: chi reçitava, chi cantava, chi fava i sati murtali, chi se demuava a caminâ cu-e muen in tæra e-e ganbe per l’aia: chi ariguava u çerciu, chi passagiava vestiu da generale cun l’ermu de papê e u squadrun de cartapesta: chi rieiva, chi sbragiava, chi ciammava, chi ciucava de muen, chi sciguava, chi fava u versu da galliña quand’a l’ha fætu l’övu: insumma ‘na caladda, ün tremelöiu, ün burdellu du diâu, da duveise mette u cutun inti uege pe nu arestâ insurdii. In sce tütte e ciaççe se veddeiva di tiatrin de teja, gremenii de bagarilli da-a matin a-a seja, insce tütte e miagie de caze se ghe lezeiva scritu cu-u carbun de belliscime cose cumme queste: viva e demmue! (invece de demue); nuemana sceua (invece de n’uemu anâ a-a scöa); abassu Larin Mettica (invece de l’aritmettica) e di atre sciuî cunscimmile.

U Pinocchiu, u Muchettu e tütti i atri figgiö, ch’aivan fætu u viagiu cu l’ômettu, apeña ebban missu u pê drentu a çittæ, s’infiòn sübbitu in mezu a-a gran barunda; e inte pochi menüti, cumm’é faççile inmaginâsiou, fün sübbitu amixi de tütti. Chi ciü feliçe, chi ciü cuntentu de liatri? Tramezu a-i cuntinnui spaççi e a-e varrie cancaribbe, e ue, i giurni, e settemañe, passavan cumme di lanpi.

— Oh! che bella vitta! — dixeiva u Pinocchiu tütte e votte che pe caxu u s’inbatteiva intu Muchettu.

— Ti-u veddi, alua, se gh’aiva raxun? — repigiava quest’ürtimu. — E dî che nu ti vueivi partî! E pensâ che ti t’êi missu in testa de turnâ a ca’ da-a to Fue’, pe perde u tenpu a stüdiâ!... Se ancö ti t’ê liberòu do-u fastiddiu di libbri e de scöe, ti-u devi a mie, a-i mæ cunseggi, a-e mæ premüe, ti ne cunvegni? Nu gh’é che i vêi amixi che saccian rende de sti gren favuî.

— L’é vêu, Muchettu! Se ancö mi su-in figgiö proppiu cuntentu, u l’é tüttu meitu to. E u meistru, invece, ti sæ cos’u me diva, parlandu de ti? U me diva senpre: «Nu stâl’a frequentâ quellu birbu du Muchettu, perché u Muchettu u l’é ‘n cattivu cunpagnu e u nu pö cunseggiâte atru ch’a fâ du mâ!...»

— Povou meistru!... — replicò l’atru scrullandu

a testa — O-u so ben ch’u m’aiva in gritta e ch’u se demuava delungu a calünniâme; ma mi sun generuzu e ghe perduñu!

— Annima grande! — disse u Pinocchiu, abraçandu amuuzamente l’amigu e dandughe ün baxu in mezu a-i öggi.

Intantu l’ea za çinque meixi che düava sta bella côcagna de demuâse e divertîse de giurnæ intreghe, sença mai vedde in faccia ün libbru, ni ‘na scöa; quande ‘na matin u Pinocchiu, adescianduse, u l’ebbe, cumme se sole dî, ‘na gran brütta surpreiza ch’a ghe misse proppiu a lüña inbosa.