Pinocchiu 2019/36

by Carlo Collodi

←cap. 35

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 36

Endexu→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

36

Finarmente u Pinocchiu u cessa d’ese ün mariunettu e
u diventa ün figgiö.

Mentro-u Pinocchiu u nüava a-a spedia pe razunze a riva, u s’acorse che sö puæ, ch’u ghe stava a cavalin insce-e spalle e u gh’aiva e ganbe meze ‘nte l’ægua, u tremava fitu fitu, cumme s’o-u povou ommu ghe battesse a freve terçaña.

U tremava do-u freidu o da-a puiia? Chi u sà?... Foscia ün pô de l’ün e ‘n pô de l’atra. Ma u Pinocchiu, credendu che quella tremaxun a fuise pi-a puiia, u ghe disse pe cunfurtâlu:

— Curaggiu, puæ! Fra pochi menüti ariviemu a tæra e saiemu sarvi.

— Ma duv’a l’é sta ciazza beneita? — dumandò u vegettu, senpre ciü sciaatòu, strenzendu i öggi, cumme fa i sarti quande infîan l’aguggia.

— Mi sun chì ch’amiu da tütte e parte, e nu veddu atru che çê e mâ.

— Ma mi veddu a spiagia ascì — disse u mariunettu — Pe vostra reggula mi sun cumme i gatti: ghe veddu megiu de nötte che de giurnu. —

U povou Pinocchiu u fava mustra de ese de bun ümû: ma invece... invece u cumençava a descuraggîse: e forçe se gh’amermavan, u so respiu u vegniva grossu e pin d’affannu... insumma u nu ne pueiva de ciü, e a ciazza a l’ea senpre luntaña. U nüò pe scin ch’u l’ebbe u sciòu: doppu u se gjò cu-a testa versu u Geppettu, e u disse cu-e poule a strepelli: — Puæ câu... agiütæme... perché mi möu!... —

E u puæ e u figgiu ean ormai insci-u puntu de negâ, quande sentìn ‘na vuxe de chitara scurdâ ch’a disse:

— Chi l’é che mö?

— Sun mi e u mæ povou puæ!

— Sta vuxe a ricunusciu! Ti t’ê u Pinocchiu!...

— U mæximu: e ti?

— Mi sun u Tunnu, u to cunpagnu de prexun inta pança du Pesciu-can.

— E cumme t’hæ fætu a scappâ?

— Ho imitòu u tö exenpiu. Ti t’ê quellu che ti m’hæ mustròu a stradda e doppu de ti, sun scappòu mi ascì. — Câu Tunnu, ti t’acappiti proppiu a tenpu! Te pregu pe l’amû che ti porti a-i Tunnetti to figgi, agiüttime, dunca semmu spacciæ.

— Vuentêa e cun tüttu u cö. Ataccæve tütti duî a-a mæ cua, e lasciæve guidâ. Inte quattru menüti ve purtiô a-a riva. —

U Geppettu e u Pinocchiu, cumme puei inmaginâviou, açettòn sübbitu l’inviu, ma invece d’attacâse a-a cua, ghe parse ciü commudu de mettise a-a dreitüa assettæ insci-a gruppa du Tunnu.

— Pezemmu troppu? — ghe dumandò u Pinocchiu.

— Se pezæ? Ma mancu ina stiçça: me pâ d’aveighe adossu due sgüssce d’arsella — rispuze u Tunnu ch’u l’ea mai tantu grossu e trügnu, ch’u paiva ‘n vitellu de duî anni.

Arivæ a riva, u Pinocchiu u sâtò a tæra po-u primmu pe agiüttâ sö puæ a fâ atretantu: dapö u s’é vôze’ o-u Tunnu, e cun vuxe cumossa u ghe disse:

— Amigu mæ, ti t’hæ sarvòu mæ puæ! E mi sun sença poule pe ringraçiâte assæ! Permettime oumancu che te dagghe ‘n baxu in segnu d’eterna ricunuscença!... —

U Tunnu u cacciò u muru föa de l’ægua, e u Pinocchiu, ceganduse cu-e zenugge in tæra, u ghe de’ ün amuuxiscimu baxu insci-a bucca. A stu trætu de spuntannia e viviscima afeçiun, u povou Tunnu, ch’u nu gh’ea abitüòu, u se sentì mai tantu cumossu, che vergugnanduse de fâse vedde ch’u cianzeiva cumme ‘n figgiö, u misse a testa turna sutt’ægua e u scentò. Intantu s’ea fætu giurnu.

Alua u Pinocchiu, purzendu u so braççu o-u Geppettu, ch’u gh’aiva du sciou giüstu pe arêzise in pê, u ghe disse:

— Arenbæve püre o-u mæ braççu, puæ câu, e anemmu. Caminiemu ciancianin cumme-e furmigue e quande saiemu stanchi se pôsiêmu lungu a stradda.

— E unde l’é ch’emmu da anâ? — dumandò u Geppettu.

— In çerchia de ‘na caza o de ‘na cabanna, dunde ne faççan a caitæ de ‘n buccun de pan e de ’n pô de paggia ch’a ne faççe da lettu. —

N’aivan ancun fætu çentu passi, che viddan assettæ insce l’ærze da stradda duî brütti muri, che se ne stavan li a dumandâ a limôxina.

Ean u Gattu e a Vurpe: ma nu se ricunusceivan ciü da quelli de ‘na votta. Figüæve cho-u Gattu, a sun de fâ finta de ese orbu, u l’aiva finiu pe vegnîlu davéi: e a Vurpe invegîa, tignuza e meza scivertâ, a nu gh’aiva mancu ciü a cua. A l’é cuscì. Quella trista ladrüççua, cheita inta ciü squallida mizeia, a s’atruvò cunstreita in bellu giurnu, a vende sciña a so belliscima cua a ‘n merçâ anbülante, ch’u l’acattò pe fâsene ün paamusche.

— Oh Pinocchiu! — criò a Vurpe cun vuxe da cianzisteiu — fanni ‘n pô de caitæ a sti duî povei marotti!

— Marotti! — ripete’ u Gattu.

— Adiu, mascheriñe! — rispuze u mariunettu. — M’ei inganòu semme, ma oua nu me ghe dæ ciüe.

— Credditou, Pinocchiu, che ancö semmu povei e desgraçiæ pe d’indavei!

— D’indavei! — ripete’ u Gattu.

— Se sei povei, vo-u meitæ. Aregurdæve du pruverbiu ch’u dixe: «E palanche arôbæ nu fan mai frütu». Ve saju mascheriñe.

— Aggi cunpasciun de niatri!...

— De niatri!...

— Ve saju mascheriñe! Aregurdæve du pruverbiu ch’u dixe: «A fæña du diâu a va in brennu».

— Nu abandunâne!...

— ...nâne!... — ripete’ u Gattu.

— Addiu, mascheriñe! Aregurdæve du pruverbiu ch’u dixe: «Chi arôba u mantellu o-u so proscimu, o-u sollitu u mö sença camixa”. —

E cuscì dixendu, u Pinocchiu e u Geppettu cuntinuòn tranquillamente pi-a so stradda: scinché fætu atri çentu passi, viddan in fundu a ‘n strazettu in mezu a-i canpi ‘na bella cabanna tütta de paggia, e cu-u teitu cuvertu d’enbrexi e de muin.

— Quella cabanna a dev’ese abitâ da quarchedün — disse u Pinocchiu — Anemmu la e picchemmu. —

Defæti andòn e piccòn a-a porta.

— Chi gh’é? — disse ‘na vuxiña de drentu.

— Semmu ün povou puæ e ün povou figgiu, sença pan e sença teitu — rispuze u mariunettu.

— Gjæ a ciave, e a porta a s’arviâ — disse a sollita vuxiña.

U Pinocchiu u gjò a ciave, e a porta a s’arvì. Apeña intræ drentu, amiòn de ça, amiòn de la, e nu viddan nisciün. — E u padrun da cabanna und’u l’é? — disse u Pinocchiu maaveggiòu.

— Éiveme chì de d’atu! —

Puæ e figgiu se vurtòn sübbitu versu a suffita, e viddan insce ‘n travettu u Grillu-parlante.

— Oh! mæ câu Grillin — disse u Pinocchiu saiandulu cun gaibu.

— Oua ti me ciammi u «Tö câu Grillin» n’é vea? Ma ti t’aregordi de quande pe cacciâme de caza tö, ti me tiasci ün mannegu de martellu?...

— Ti g’hæ raxun, Grillin! Scaccime mi ascì... tiimou a mi ascì ün mannegu de martellu: ma aggi pietæ du mæ povou puæ...

— Mi gh’aviô pietæ du puæ e du figgiö ascì: ma ho vusciüu aregurdâte u brüttu gaibu riçevüu, pe mustrâte ch’a stu mundu, quande se pö, bezögna mustrâse curteixi cun tütti, se vuemu ese recangiæ cun pari curtexia inti giurni du bezögnu.

— Ti g’hæ raxun, Grillin, ti g’hæ raxun da vende; e mi tegniô amente a leçiun che ti m’hæ dætu. Ma ti mo-u dixi cumme l’é che t’hæ fætu a acattâte questa bella cabanna?

— Sta cabanna a m’é stæta regalâ vêi da ‘na graçiuza crava, ch’a gh’aiva a laña de ‘n belliscimu cuu türchin.

— E a crava duv’a l’é anæta? — dumandò u Pinocchiu, cun viviscima cuixitæ.

— Nu u sò.

— E quand’a riturniâ?...

— A nu turniâ mâi. Vêi a l’é partia tütta afrita, e, bæandu, a paiva ch’a dixesse: «Povou Pinocchiu... ormâi nu-u riveddiô ciü... u Pesciu-can a quest’ua u l’avià bell’e divuròu!...»

— A l’ha ditu proppiu cuscì?... Alua a l’ea lê!... a l’ea lê!... a l’ea a mæ caa Fue’!... — cumençò a criâ u Pinocchiu, fandu u crescentin e cianzendu a derüu.

Quand’u l’ebbe centu benben, u se sciügò i öggi e, preparòu ün bun lettin de paggia, u ghe desteize survia u vegiu Geppettu. Doppu u dumandò o-u Grillu-parlante:

— Dimme, Grillin: unde puriæ truvâ ün gottu de læte po-u mæ povou puæ?

— Trei canpi lunxi de chì, gh’é l’ortuan Giangiu ch’u tegne e vacche. Vanni da lê e ti t’atruviæ u læte che ti çerchi. —

U Pinocchiu u l’andò de cursa a ca’ de l’ortuan Giangiu: ma l’ortuan u ghe disse:

— Quante ti ne vö de læte?

— Ne vöggiu in gottu pin.

— Ün gottu de læte u custa ‘na palanca. Cumença intantu a dâme a palanca.

— Mi nu g’ho mancu in cittu — rispuze u Pinocchiu tüttu murtificòu e despiaxüu.

— Mâ, mariunettu mæ — replicò l’ortuan. — Se nu ti g’hæ manc’ün cittu, mi nu g’ho manc’ün diu de læte.

— Paçiença! — disse u Pinocchiu e u feççe l’attu d’anâsene.

— Aspeta ‘n pô — disse u Giangiu — Fra ti e mi puemu mettise d’acordiu. Ti vö adattâte a gjâ u ghìndou?

— Cos’u l’é u ghìndou?

— U l’é quellu ordégnu de legnu ch’u serve a tiâ sciü l’ægua da-a giüsterna pe dâ da beive a l’ortu.

— Me gh’apruviô...

— Alua, tiime sciü çentu segge d’ægua e mi te regaliô in cangiu ün gottu de læte.

— Va ben. —

U Giangiu u purtò u mariunettu inte l’ortu e u ghe mustrò a mainea de gjâ u ghindou. U Pinocchiu u se misse sübbitu o-u travaggiu; ma primma d’avei tiòu sciü e çentu segge d’ægua, u l’ea tüttu bagnòu de süu da-a testa a-i pê. ‘Na fadiga a quellu moddu li u nu l’aiva fæta mai.

— Scinoua questa fadiga de gjâ u ghindou — disse l’ortuan — l’ho fæta fâ o-u mæ azenettu: ma ancö quellu povou bestia a l’é in fin de vitta.

— Me ghe purtiesci a veddilu? — disse u Pinocchiu?

— Vuentea. —

Apeña cho-u Pinocchiu u l’intrò ‘nta stalla u vidde ün bellu azenettu acuêgòu inta paggia, sfiniu da-a famme e do-u troppu travaggiu. Quand’u l’ebbe amiòu fissu fissu, u disse drentu de lê, crüçianduse:

— Epü stu azenettu mi o-u cunusciu! A nu l’é ‘na fixunumia növa! —

E chinanduseghe vexin u ghe dumandò in lengua azeniña:

— Chi t’ê? —

A sta dumanda, l’azenettu u l’arvì i öggi muribundi, e u rispuze barbutandu inta mæxima lengua:

— Sun u Mu...chet...tu... —

E doppu u serò turna i öggi e u muì.

— Oh! povou Muchettu! — disse u Pinocchiu a meza vuxe: e pigiandu ina magnâ de paggia u se sciügò ‘na lagrima ch’a ghe chinava zü po-u vizu.

— Ti te cumövi tantu pe ‘n aze ch’u nu te custa ninte? — ghe disse l’ortuan — Cose duviæ fâ mi che l’ho acattòu in munæa sünante?...

— Ve diô... u l’ea ‘n mæ amigu!...

— Tö amigu?

— Ün mæ cunpagnu de scöa!…

— Cumme?! — criò u Giangiu dandu inte ’na gran rizata — Cumme?! ti gh’aivi di axi pe cunpagni de scöa?... Figüemuse i belli stüddi che ti devi avei fætu!... —

U mariunettu, sentinduse murtificòu da quelle parolle, u nu rispuze: ma u piggiò u sö gottu de læte quæxi cadu, e u se ne turnò a-a cabanna.

E da quellu giurnu in avanti, u cuntinuò pe ciü de çinque meixi a îsâse tütte e matin primma de l’arba, pe anâ a gjâ u ghindou e guâgnâ cuscì quellu gottu de læte, ch’u faxeiva tantu ben a-a salüte caxuneive du sö povou puæ.

E u nu se cuntentò de questu: perché inti retaggi de tenpu, u l’inpreize ascì a intreçâ di cavagni e di panê de zuncu: e cu-i dinæ ch’u ne ricavava, u pruvedeiva cun tantiscimu giüdiççiu a tütte e speize da giurnâ. Tra i atre cose, u se cunstrüì da lê ün elegante carrettin pe purtâ a spaççiu sö puæ inte belle giurnæ, e pe fâghe piggiâ ‘na buccâ d’aia.

Doppu, inte vegge da seja, u s’ezerçitava a leze e a scrive. U l’aveiva acattòu intu paize vexin pe pochi citti ün grossu libbru, o-u quæ gh’amancava u fruntespiççiu e l’endexu, e cun quellu u fava a so lettüa. Quant’o-u scrive, u se serviva de ‘n steccun tenpiòu a üzu penna; e nu avendughe ni caamâ e ni inciostru, u-u tucava inte ‘na buccettiña piña de sügu de muiie e de çeexe.

Fætu stà, che cu-a so buña vuentæ d’inzegnâse, de travaggiâ e de tiâ avanti, nun sulu u l’ea ariêscîu a mantegnî inta quæxi muscitæ u so genitû ch’u l’ea delungu sciagagnòu, ma, de ciü, u l’aiva pusciüu mette da-a parte quaranta sodi pe acattâse ün rôbìn növu.

‘Na matin u disse a sö puæ:

— Vaggu o-u mercòu chì vexin a acatâme ‘na giacchetiña, ün berettin e ‘n pâ de scarpe. Quande turniô a ca’ — u suzunse riendu — saiô vestiu cuscì ben, che me scangjei pe ‘n gran scignuru. — E sciurtiu de ca’, u cumençò a curî tüttu allegru e cuntentu. Quande tütt’assemme, u sentì ciammâse pe numme, e gjanduse, u vidde ‘na bella Lümaçça ch’a sciurtiva d'inti custi.

— Nu ti me ricunusci? — disse a Lümaçça.

— Me pâ e nu me pâ...

— Nu ti t’aregordi de quella Lümaçça ch’a stava pe camêa cu-a Fue’ da-i cavelli türchin? Nu ti t’aregordi de quella votta quande chinei a fâte ciæu e che ti t’arestàsci cu-in pê ciantòu intu purtun de caza?

— M’aregordu de tüttu — criò u Pinocchiu — Rispundime sübbitu, Lümaçiña bella: duvve l’é che ti l’hæ lasciâ, a mæ buña Fue’? Cos’a fa? A m’ha perdunòu? A se suven ancun de mi? A mo-u vö senpre ben? A l’é guæi lunxi de chì? Puriæ anâla a truvâ? — A tütte ste dumande fæte a preçipiççiu e sença repiggiâ u sciou, a Lümaçça a rispuze cu-a so sollita paciornia:

— Pinocchiu câu! A povia Fue’ a giaxe intu fundu de ‘n lettu a l’üspiâ!...

— A l’üspiâ?...

— Pürtroppu. Curpia da mille desgraççie, a s’é gravemente amoutia e a nu ghe n’ha ciü da ‘cattâse ‘n toccu de pan.

— Ma davei?... Oh! che gran duu che ti m’hæ dætu! Oh! povia Fueinin! povia Fueinin!... povia Fueinin!... Se gh’æse ‘n miun, aniæ de cursa a purtâghiou... Ma nu g’ho che quanta sodi... te-i chì: ea giüst’apröv’a anâm’a ‘cattâ ‘n vestî növu. Piggili, Lümaçça, e vanni a purtâli sübbitu a-a mæ buña Fue’.

— E u to vestî növu?

— Me n’inbrìgnu du vestî növu! Vendieiva ascì ste straççe che g’ho adossu, pe pueila agiütâ! Vanni Lümaçça e fanni fitu: e fra duî giurni vegni turna chie, che speru de pueite dâ quarche atra palanca. Scinoua ho travagiòu pe mantegnî mæ puæ: d’oua in avanti travagjô çinqu’ue de ciü pe mantegnî a mæ buña muæ ascì. Adiu Lümaçça, fra duî giurni t’aspetu. —

A Lümaçça, cuntro-u so custümme, a se misse a curî cumme ‘na grigua inti gren suinliuin d’agustu. Quand’u Pinocchiu u turnò a ca’, sö puæ u ghe dumandò:

— E u vestî növu?

— Nu su-ariêscîu a truvâne ün ch’u m’anesse ben. Paxe!... L’acattiô ‘n’atr’ota. —

Quella seja u Pinocchiu, invece de stâ adesciu scin a dex’ue, u vegiò scin a-a mezanötte passâ: e invece de fâ öttu cavagni de zuncu u ne fe’ sezze.

Dapöscia u l’andò ‘n lettu e u s’adurmì. E intu durmî ghe paiva de vedde in sönnu a Fue’, tütta bella e seña, a quæ, doppu aveighe dætu in baxu, a ghe disse cuscì:

— «Bravu Pinocchiu! In graççia du to bun cö, mi te perduñu de tütte e battuzate che t’hæ fætu sciñ a ancö. I figgiö ch’ascistan amuuzamente i proppi genituî inte so mizeie e inte so moutie, meitan senpre de gren lode e tantu affettu, sciben che nu pöan ese çitæ cumme mudelli d’obediença e de buña cundüta. Metti giüdiççiu pe l’avegnî e ti saiæ feliçe.»

A stu puntu u sönnu u finì e u Pinocchiu u s’adesciò cun tantu d’öggi spalancæ.

Oua inmaginæve quæ a fü a so maaveggia quande, adescianduse, u s’acorse ch’u nu l’ea ciü ün mariunettu de legnu: ma che invece u l’ea vegnüu ün figgiö cumme tütti i atri. U dette ‘n’öggiâ in gîu e incangiu de sollite tramezañe de paggia da cabanna, u vidde ‘na bella stançieta mubiliâ e guernia cu-ina senpliçitæ squæxi elegante. Sâtàndu zü do-u lettu, u truvò preparòu ün bellu vestiaiu növu, ‘na beretta növa e ‘n pâ de stivaletti de pelle, che ghe stavan a penellu.

Cumm’u se fü vestiu, ghe végne natürale de mette e muen inta stacca e u tiò föa ün portamunæe picin d’avorriu, cun scrite ste parolle: «A Fue' da-i cavelli türchin a restitüisce o-u sö câu Pinocchiu e quaranta palanche e o-u ringraççia tantu du so bun cö.» Avertu u portamunæe invece de quaranta palanche de rammu, ghe lüxiva quaranta çecchin d’ôu, tütti növi de çecca.

Doppu u l’anò a ‘miâse intu spegiu e ghe parse de ese ‘n atru. U nu vidde ciü riflessa a sollita inmaggine du buratin de legnu, ma u vidde a figüa viva e intelligente de ‘n bellu figgiö cu-i cavelli castagni, cu-i öggi celestin e ‘n’aia alegra e festuza cumme ‘na pasqua de röze.

Tramezu a tütte queste maaveggie, che se sücedeivan i üñe a-i atre, u Pinocchiu u nu saveiva ciü mancu lê s’u l’ea adesciu pe ‘ndavei o s’u s’assünâva cu-i öggi averti.

— E mæ puæ duv’u l’é? — u criò tütt’asemme: e intròu inta stançia da-a rente u truvò u vegiu Geppettu san, aregagîu e de bun ümû, cumme ‘na votta, u quæ avendu repiggiòu sübbitu a so prufesciun de intaggiadû, u l’ea apuntu aprövu a dizegnâ ‘na belliscima curnixe ricca de fügiammi, de sciuî e de testette de despægi animæ.

— Levæme ‘na cuixitæ, puæ: ma cumme l’é che se spiega tüttu stu cangiamentu inpruvizu? — ghe dumandò u Pinocchiu sâtàndughe o-u collu e cruvindulu de baxi.

— Questu inpruvizu cangiamentu in caza nostra u l’é tüttu meitu to — disse u Geppettu.

— Perché meitu mæ?...

— Perché quande i figgiö, da grammi vegnan buin, g’han a virtü de fâ pigiâ ‘n aspettu növu e sen a l’internu da so famiggia ascì.

— E u vegiu Pinocchiu de legnu, und’u se saiâ ascuzu?

— To-u-là! — rispuze u Geppettu; e u ghe mustrò ün grossu mariunettu arenbòu a ‘na carega, cu-a testa gjâ da ‘na parte, cu-e braççe a pendulun e cu-e ganbe acavallæ e cegæ ‘ntu mezu, da pai ‘n miacu s’u stava dritu. U Pinocchiu u se vurtò a ‘miâlu; e doppu ch’u l’ebbe amiòu in pô, u disse drentu de lê cun grandiscima cunpiaxença:

— Cumm’ea büffu, quand’ea ‘n mariunettu! e cumme sun cuntentu oua de ese vegnüu ün figgiö cumme se de’!... —

FIN