Poexie do Gioxeppe Peagallo/Tobia e sò moggê

Da Wikivivàgna
Poexie de Gioxeppe Peagallo
Tobia e sò moggê
[p. 5 modifica]
TOBIA E SÒ MOGGÊ
---

Figgi cäi, cose l'é mai
Unn-a donna fastidiosa!
No gh'é inferno, no gh'é diai,
No gh'é pèsta, no gh'é cosa
Che se posse mette a pao
De ... sta pèsta, e de ... sto diao.
Infeliçe chi ha pe-i pê
Un malanno de moggê.
L'ommo invece o l'é ûnn-a pasta
Chi s'arrende e no contrasta;
Senza invidia, senz'arfê,
Comme i spiriti do Çê:
Queto, sccetto, franco, amigo,
Senza smorfie, senza intrigo,
O l'é anchêu comme doman,
O ve parla cö chêu in man;
O l'ha mâ se ve ven mâ,
O vorrieiva poeive indoâ;
Ne-i manezzi o l'é prûdente,
Ne-e misëie o l'é paziente;

[p. 6 modifica]

S'o l'é maoto, in paxe e amô
Tutto o piggia da-o Segnô.
E poi dixan..... saeiva megio,
Me dixeiva ûn ommo vegio,
Che taxessan, perché a-o mondo
Se mai l'ommo o cazze a-o fondo,
Se o dà di öte in ciampanelle,
Ghe o fan dâ çerte sciarbelle
Figgie d'Eva, c'han a testa
Faeta a moddo de tempesta,
E no quetan manco morte.
No capï? sbraggiö ciù forte,
Vegnio a-e prêuve, e ve porriae
Çittâ fæti da çittæ,
E tiâ zu unn-a stoia eterna
Comensando dä Lanterna
E vegnindo finn-a ä Pilla:
Ma i taxiö, ché semmo in villa,
E no vêuggio contûrbâ
L'allegressa da giornâ.
Piggiö invece ûn argomento
Dall'antigo Testamento
Adattôu ä circostansa:
Cö pensciëo Zena lascemmo,
Camminemmo, camminemmo,
Perché o paize ond'êuggio andâ
O l'é molto in lontanansa,
E gh'é stradde da fâ suâ.
Semmo in Ninive: veddei
Là quell'ommo zà antighetto,

[p. 7 modifica]

Ch'o l'ha in spalla un cataletto,
E o se o porta con piaxeì?
Quello vegio o l'é Tobia.
I Asciri in t'ûnn-a guæra
L'han cacciôu co-i aste in tæra,
E o l'é cheito in prexonia;
Ma quantunque prexonê
L'allegria se vedde in lê
Di ommi giûsti e rassegnæ;
Finn-a o Re chi l'ha piggiôu,
Se pêu di ch'o n'é innamuôu;
O ghe porze di dinæ,
E o ghe lascia a libertæ
De poeì fâ cose ghe pâ,
E d'andâ donde o veu andâ;
E o brav'ommo de Tobia
Comm'o i spende, dond'o gia?
Donde o porta a so virtù,
O l'é stanco, o no pêu ciû:
Questa nêutte o n'ha piggiôu,
Se pêu dî manco respïo:
Primma ûn maoto o l'ha ascistio,
Poi treì morti o l'ha portôu
D'arescoso a sotterrâ.
A sò nêutte, a sò giornâ
Sempre o a passa a questo moddo.
Quand'o porta ûn pö de broddo
A-o pöudiao chi langue in letto;
Quand'o çerca l'orfanetto,
E o ghe mette a mutta in man;

[p. 8 modifica]

Quand'o mangia insemme o pan
Cö stroppiôu, cö fradellin;
A ûn figgiêu o ghe fa o röbin,
A quell'atro a marscinetta,
A sò borsa a l'é a riçetta
Di despiæ, di tribolæ.
Questa scì ch'a l'é caitæ ,
Questi scì che son exempi
Da imitâse a-i nostri tempi,
Che s'adotta l'invenzion
Pubblicâ da Meistro Pigna,
Che s'aspëta l'öccaxion
De fâ a festa a San Graffigna,
E l'é stæta sostituïa
Unn-a vêua filantropia
A-a caitæ do bon Tobia.
Ma no vêuggio declamâ...
Sento ûn ûrlo, cose sä?
Unn-a donna chi s'ammassa,
Pä ch'a s'êugge cacciâ in ciassa:
Ferma, acciappa, röso, arresta,
A l'ha i êuggi fêua da testa,
O bandò chi se despunta,
Un gran naso fæto a punta,
E ganascie desdentæ,
I cavelli spanteghæ,
Ferma, ferma, a l'é ûnn-a stria.
No scignori, a l'é a sciâ Netta,
A moggê do bon Tobia.
O che lengua maledetta
Zitto, stæla ûn pö a sentî.

[p. 9 modifica]

Sci che vêuggio ciù soffrî
Questa vitta! l'é træ nêutte
Che gh'appaegio e meje chêutte
Tûtta a seja e lascio a-o fêugo,
E ch'o vegne no gh'é lêugo:
No gh'é lêugo de mangiâ
Unn-a cosa assaxonâ;
Son pastetta, son inguento,
E lê poi per complimento
O vegniä c'ûn pâ de morti.....
Maledetto i beccamorti,
Maledetto chi i eleze,
Maledetto chi i proteze,
Maledetto i caudatäi,
Maledetto i mandatäi,
Maledetto drappi, bare,
Çimbali, organi, chitare,
Maledetto, maledetto......
Ma ve o là c'ûn cataletto.
Sci, nèh cäo, ti l'hæ attrovôu?
Miæ che morto fortûnôu!
Senza ti, chi sa, de votte,
O l'aviæ piggiôu de botte,
O, con questa aietta crûa,
Acciappôu quarche puntûa;
E se mai son costippæ,
Pövei morti, gh'êu caitæ.
Pä ch'o peize; o l'e ûn boccon,
Se no sbaglio, bellebon;
Vegni, cäo, portimeo sciù,

[p. 10 modifica]

Se o spartiemo ti vegniësci?
D'indavveì?..... ti me o portiësci?
Miæ che diascoa de virtù!
Ah mincion, ah babillan,
No gh'êu morti, gh'êu do pan.
Lê o ve ven cö collo storto,
O dà o pan, e o porta o morto.
Me l'han dito ch'o l'é bon,
E che bon vêu di mincion;
Ma son stæta inverdugâ,
E me son dovûa majâ,
Con sto nescio de Tobia.
Me sovven quand'ëo fantinn-a,
Che contento, che allegria!
Voeivan tûtti a sciâ Nettinn-a;
Sciâ Nettinn-a, comm'a va?
Sciâ Nettin, corame scià sta?
Ghe son servo devotiscimo,
Sciâ Nettin, servo umiliscimo,
Sciâ Nettin, scià stagghe ben.
E mi proprio me n'andava
Tûtta in broddo de taggiæn,
E o me chêu o se deslenguava.
Ho piggiôu sto beccalin,
E ho lasciôu d'ëse Nettin,
Son vegnua sciâ Netta; ûh! ûh!
Uh! ûh! ûh! ûh! ûh! ûh! ûh! (piange)
E Tobia? me paeì Tobia
O no l'ha manco sentïa,
E tranquillo o monta a scâ.

[p. 11 modifica]

A sciâ Netta inveninâ
A se sciûga presto i êuggi
Che cianzeivan comme trêuggi,
E a ven zû pe-e scäe a-o scûo
A derrûo che te derrûo.
Miæ che caxi! pe despeto
L'é a scaa streita e fæta a peto.
A moggê chi ven con impeto,
Comme ûn spirito folletto,
A no vedde o cataletto,
A ghe piggia ûnn-a testâ,
E a o fa cazze zù da scâ.
Sbalordïa da-o colpo, a vêu
Trattegnîse, e a no se pêu;
A sò majo a cazze addosso,
E van zù dosso bordosso.
Un o dixe : a l'é finïa!
L'atra a sbraggia: beccamorto!
S'arve a cascia, säta o morto,
In to scûo s'accresce a puïa,
E s'addescia a tanto sciato
Tûtto quanto o vexinato.
In Asciria gh'è l'ûzansa
Che se sentan remesciâ,
Sciòrtan tûtti d'in ta stansa,
Arvan porte, van a miâ
Chi remescia, chi busticca,
Pronti sempre a dâghe a cicca;
Perché g'han di mandillæ,
E di laddri in quantitæ.

[p. 12 modifica]

Coscì appenn-a s'é sentïo
Quello picco, e quello crïo
Comme lampi se vestivan
Moggê e maii, e porte arvivan,
Con pensâ che foise ascoso
In ta scaa quarche angoscioso.
Gh'ëa ne-o nûmeo di vexin
Un Bancaoto e ûn Scöpellin,
Un Foghista, ûn Maxellâ,
Un Pattê, ûn Ferrâ, ûn Trippâ,
Gente bonn-a a fâ conosce
Che in ta scaa no vêuan di angosce
Ma o ferrâ chi ëa ciù vixin,
A-o sentî dî: Beccalin,
Cosa solita ä sciâ Netta,
C'ûnn-a voxe da trombetta
O sbraggiò: no v'atterrî,
No gh'é ninte, andæ a dormî.
Barbasciùscia o l'ea de Taggia!
Se resveggia a cuixitæ
De moggê ch'ëan zà allarmæ;
Se diffonde ûnn-a tartaggia;
Dixan tûtte: gh'oemmo vedde,
Perché abbrettio no se credde.
Chi decidde de scappâ,
Chi de dâse, chi de stâ,
Chi d' andâ a ciammâ sordatti,
E se pä all'ûspiâ di matti.
Sciorte a mezo Cattainin
A moggê do scöpellin

[p. 13 modifica]

C'ûn gran pèsta de scöpello;
A moggê do maxellâ,
Donna quaddra e stramezûâ,
C'ûn lunghiscimo cottello.
O bon ommo de pattê
O tegniva sò moggê,
Che quantunque arrensenïa
Da ûnn-a forte apoplexia,
E co-a bocca ûn pö in sciûn lôu,
Ranghezzando a s'ëa ridûta
Con sò majo in sciö ballôu.
A Bancaota giana e fûta
A dixeiva a-o sò Beppin:
Ah passemmo da-i barcoin!
Beppin cäo, aggi pietæ
Da tò Tonia e di dinæ.
E Beppin chi ëa ûn pö bibbin,
Attaccando in çimma a ûn bacco
Fæto a gancio ûn lungo sacco ,
O metteiva a sò meitæ
Con due casce de dinæ,
E con molta precauzion
O a chinava da-o barcon.
Ma quantunque a-o primmo cian,
Ghe scappò o bacco d'in man ,
E a moggê a se rompì o collo;
Delirante o poveo sciollo,
Co-a speransa de salvâ
A sò Tonia e o sò dinâ,
O fé ûn säto da despeôu,
E o s'é mezo fracassôu.

[p. 14 modifica]

Taxo o sciato da Trippæa,
Streita amiga da Ferræa,
Che piccavan, tempestavan,
E comm'aquile sbraggiavan,
E versavan senza moddo
Zù pe-a scaa cadëe de broddo.
Taxo i ûrli di figgiêu
Che ve favan creppâ o chêu,
E de serve che i ninnavan,
E de cagne che bajavan.
Ve diö solo, che a moggê
Do Foghista invexendâ
Pe levâse de pe-i pê
Tanto sciato e tanto mâ,
A cacciava fûlminanti
Furgai, rêue da tûtti i canti,
E sò majo a l'attissava!
Tiava o vento, e s'attaccava
In sà in là l'incendio, e Ninive,
Comme ûn giorno a gran Cartagine,
A sæ andæta in tanta çenie,
Se Raffaele dä celeste
Gloria ûn sguardo o no chinava,
E ûn remescio de tempeste
In Asciria o n'addesciava.
Cangia o vento in t'ûn momento,
Se fa ûnn'äia da spavento,
E derrûa fra lampi e troin,
Sorva i teiti ægua a cadioin ,
Intra l'ægua in ogni lêugo,
Manca a sciamma e cessa o fêugo.

[p. 15 modifica]

Figgi cäi, fra veitæ e vesce,
Veddeì ben che o tema o cresce,
E gh'avieiva ancon da dî,
Ma dispero de finî;
Cependant, dixe i Françeixi,
Se voî atri sei corteixi,
Abbreviando terminiö.
In to pòrtego torniö
Dove sò d'aveì lasciôu
A sciâ Netta e o sciô Tobia .....
Ma comm'æla? en scappæ via.
Gh'é ancön o morto descasciôu,
Allagôu de broddo in tæra,
E atra gente chi fa guæra;
Ma Tobia, ma sò moggê,
Che no poeivan ciu stâ in pê,
Comme diascoa son scappæ?
San Raffaele o i ha salvæ.
Mentre tûtto pe-o caroggio
L'ëa disordine e borboggio,
Quest'Arcangeo benedetto
In ta stansa o penetrò
Dove stava queto in letto
Tobiolin, e o l'addesciò,
E o ghe disse: Tobiolin,
Ti ti dormi e fra momenti
Un terribile destin
O sovrasta i tò parenti;
Veddo i arme, veddo i sbiri,
Veddo in fûrie o Re di Asciri

[p. 16 modifica]

Fâ sentenze e condannâli;
Va in to pòrtego a sarvâli.
Dito questo, o sparî via.
Pöveo figgio de Tobia!
In t'ûn attimo o s'alsò,
E de slanso a scaa o piggiò;
O n'ha visto ni a Trippæa,
Ni o Foghista, ni a Ferræa,
Ni l'incendio, ma o l'ha visto
Ne-a personn-a de sò poæ
O spettacolo ciù tristo,
E ciù degno de pietæ:
Un poæ vegio prexonê,
Ammaccôu dä testa a-i pê,
Lungo in tæra chi cianzeiva,
E fra e lägrime o dixeiva:
Ah Segnô, se pù ve piaxe,
Finï presto i giorni mæ,
Riçeveime in santa paxe!
O l' ha visto in faccia a moæ,
Tûtta sangue..... o voeiva dî:
Moæ, Poæ cäo!..... ma profferî
O no poeiva ûnn-a parolla.
Pe ûm momento o colla, o colla
Pe no i fâ soffrî de ciù;
Ma poi cede a sò virtù.
Drento o chêu o se sentì franze,
E o buttò ûn scciûppon de cianze.
O i aviæ vosciûi portâ
Da ûn chirûrgo, o da ûn speziâ;

[p. 17 modifica]

Ma pensando ch'o i perdeiva,
Se ciù o fava, ò ciù o dixeiva,
O i baxò cianzendo, e via
O portò in spalla Tobia
In t'ûn scito sconosciûo,
Vixinetto, ma segûo.
O tornò da lì a ûn pittin
Pe piggiâse in spalla a moæ,
E vegnivan za squaddroin
De sordatti e sbiri armæ,
Che in asciro giastemmavan
L'ægua e i fûrmini, e sbraggiavan:
Zai katima mikka rakko,
Benni benni lukko sakko,
Che vêu dî: Birbanti brûtti,
Vegnï presto in prexon tûtti.
Miæ che sciati pe dötræ
Donne matte invexendæ!
A st'antifona se særa
Arve e porte, e cessa a guæra.
Moæ, coraggio, andemmo via,
Tobiolin dixe ä sciâ Netta;
In scë spalle o se l'assetta
Pe portâla da Tobia;
E corrindo graziadio,
De sarvâla gh'é riûscïo.
Ma creddeì che in to scappâ
A sciâ Netta chi ëa tornâ
A-i sò sensi a voese stâ
Senza criâ, senza giappâ?

[p. 18 modifica]

Barbasciûscia! torno a dî,
A no a voeiva ciù finî.
Tûtta colpa de tò poæ,
A dixeiva a Tobiolin,
O sä sempre ûn beccalin,
Senza chêu, senza caitæ —
Moæ, taxeì, che se o veddesci,.
L'ho lasciôu ch'o paeiva morto —
No scignor, perch'o l'ha torto;
Dimme ûn pö cose ti diesci,
Se trattando comm'o tratta,
O me voese fâ passâ
Pe ûnn-a goffa, pe ûnn-a matta? —
O guaiä, speransa l'hò,
Ma ve diggo ch'o sta mâ —
E ch'ö stagghe, o sentiä o sò,
E mi intanto sento o mæ —
Moæ, taxeì, no ghe pensæ —
Sci nèh? en tûtti apprêuvo a mi,
E me paeì ti gh'ê ti ascì.
Stûdiæ tûtti e mæ rovinn-e,
E ti piggi e sò pedinn-e.
Uh! ûh! ûh! — Ma no cianzeì,
O chêu proprio me torseì,
V'oemmo ben, ve l'assegûo —
Bello ben, l'ho conosciûo!
Uh! ûh! ûh! — Ma se sbraggiæ,
No veddeì gh'é i sbiri armæ,
Se scrovimmo; en tanti diai;
Se ne piggian, caxo mai,

[p. 19 modifica]

Semmo chêutti, andemmo a sosto,
Senza vedde mai ciù o çê —
Ghe stö megio che con lê —
Miæ che bestia! a nisciûn costo
No gh'é lêugo a fâa taxeì,
Se o dixe ûn, lê a dixe treì,
S'o no parla, no ghe manca
Argomento de parlâ,
E se a testa a ghe fa mâ
A l'ha sempre a lengua franca.
Ben pezæ, da çimma a fondo,
Cosci en tûtte e donne a-o mondo,
Fastidiose, insopportabili,
Arroganti, incontentabili,
Sûperbette, capriçiose,
Pettelëe, goffe, invidiose,
Pötronette, ûn pö boxarde,
Fisse, mobili, testarde,
Tûtte ciarla e ninte fæti,
Bonn-e solo a addesciâ cæti,
E a fâ giâ o çervello a-i ommi
I ciù bravi e galantommi;
E chi pensa a fâe cangiâ
Pésta l'ægua in to mortâ.
Che, se mai ghe n'é quarcûnn-a
Chi risplende comme a lûnn-a
In to mezo a tanto scûo,
Poeì criâ miäcoo de segûo
(Staggo sempre all'argomento
Dell'antigo Testamento)

[p. 20 modifica]

Sentieì dî: Debora invitta,
Abigaile, Ester, Giûditta,
E quarche atro nomme, e poi?
Donne bonn-e a bagnâ i cöi.
Çerchæ di ommi? ghe n'é pin,
Tûtti bravi, tûtti boin.
Miæ, sentï; Abrammo, Noè,
Geremia, Baruc, Mosè,
Malachia, Giona, Giacobbe,
Beniamin, Giuseppe, Giobbe,
Naum, Michea, Amos, Abdia,
David, Gionata, Anania,
Azaria, Elia, Daniele,
Ezechiele, Osea, Gioele,
Et cetera, andæ avanti,
Ghe n'é pin da tûtti i canti
Da portâd in parma de man.
Queste cose tutti e san,
E a mæ texi a l'é provâ
Evidenter. Me rincresce
Che o mæ tema sempre o cresce,
E che devo terminâ.
Che se voese ancon dî o resto,
N'aviæ dito manco o sesto
Da materia che gh'é ancon;
E pe fâ ûn commento bon
Solo solo in sce Tobia,
E mostrâve ben che stria
Foise quella sò moggê,
No a finieiva in sce duî pê;

[p. 21 modifica]

Bezêugniæ che m'assettasse,
Che pe ûn meize ve parlasse,
E che ä fin per conclûxion
Ve dixesse, ghe n'é ancon.
E notemmo, che a sciâ Netta,
Levôu sempre a sò lenguetta,
E a sò testa chi fûmmava,
Pe-o restante a l'ëa ben brava.
Eh! che i ommi en troppo boin,
Me dixeiva quello vegio,
Tante votte saeiva megio
Che dêuviassan di bastoin.