Pinocchiu 2019/29

by Carlo Collodi

←cap. 28

I Aventüe du Pinocchiu de Carlo Collodi, traduto da Cino Peripateta cap. 29

cap. 30→

Pe 'n rafruntu cu-a versciun originâ puei cliccâ u segnu ⇔ inta culonna de scinistra

29

U turna a ca’ da-a Fue’, ch’a ghe prumette cho-u
l’ündeman u nu saiâ ciü in mariunettu,
ma u diventiâ ün figgiö. Gran culaçiun de cafe’ e læte
pe festezâ stu grande avegnimentu.

Quand’u pescòu u l’ea proppiu insci-u puntu de cacciâ u Pinocchiu inta puela, intrò inta grotta ün grossu can purtòu la da l’ôdû furtiscimu e appetituzu da frîtüa.

— Passa via! — criò u pescòu minaciandulu e tegnindu senpre in man u mariunettu infainòu.

Ma u povou can u gh’aiva ‘na famme pe quattru, e mugugnandu e lucciandu a cua, u paiva dî:

— Damme ün buccun de frîtüa e te lasciu in paxe.

— Passa via, te diggu! — ripete’ u pescòu; e u l’allungò a ganba pe tiâghe ‘na peçâ.

Alua u can che, quand’u gh’aiva famme pe ‘ndavei, u nu l’ea üzu a lasciâseghe dâ, u se regjò rangugnandu o-u pescòu, mustrandughe i so denti teribbili.

Inte quellu mentre s’ôdì inta grotta ‘na vuxiña suttî suttî, ch’a disse:

— Sarvime Alidôu! Se nu ti me sarvi sun fritu!...

U can u ricunubbe sübbitu a vuxe du Pinocchiu e u s’acorse cun so grandiscima maaveggia, chi-a vuxiña a l’ea sciurtia da quellu fangottu infainòu cho-u pescòu u tegniva in man. Alua cos’u fa? U schitta da tæra, u l’abucca quellu fangottu infainòu, e tegnindulu lascu cu-i denti, u sciorte curindu da-a grotta, e via cummo-u scentu!

U pescòu, araggiòu da matti de veddise scciancâ d’in man ün pesciu, ch’u l’aviæ mangiòu tantu vuentea, u s’apruvò a scurî u can; ma fætu pochi passi, ghe végne ün scciüpun de tussa e u duvette turnâsene inderê.

Intantu l’Alidôu, doppu ch’u l’ebbe truvòu u strazettu ch’u purtava o-u paize, u s’afermò e u pôsò cun delicateçça in tæra l’amigu Pinocchiu.

— Quante te devu ringraçiâ! — disse u mariunettu.

— Nu ghe n’é de bezögnu — replicò u can — ti ti sarvasci mi, e quellu chi é fætu é reizu. Se sa: a stu mundu bezögna tütti agiütâse l’ün l’atru.

— Ma cumme l’é che t’ê acapitòu inte quella grotta?

— Ea ancun chì desteizu insci-a ciazza ciü mortu che vivu, quando-u ventu u m’ha purtòu da luntan ün prefümin de frîtüa. Quell’ôdû u m’ha agüççòu l’apetittu, e mi ghe su-anætu aprövu. S’arivava ün menütu ciü tardi!...

— Nu stâmel’a dî! — criò u Pinocchiu ch’u tremava ancun da-a puiia — Nu stâmel’a dî! Se ti t’arivavi ün menütu ciü tardi a quest’ua mi ea bellu che fritu, mangiòu e paju. Brrr! me vegne i riguî sulu ch’a pensâghe!... —

Alidôu, riendu, u desteize a çanpa drita versu u mariunettu ch’u ghi-a strenzette forte forte in segnu de grande amiciççia: e dapö se lasciòn.

U can u repiggiò a stradda de caza: e u Pinocchiu, arestòu sulu, u l’andò a ‘na cabanna pocu distante e u dumandò a ‘n vegettu ch’u stava insci-a porta a suîgiâse:

— Dîme, galantommu, sei ninte de ‘n povou figiö inciagòu ch’u se ciammava Genniu?

— U figgiö u l’é stætu purtòu da di pescuei in questa cabanna, e oua....

— Oua u saiâ mortu!... — l’interunpì u Pinocchiu, cun gran duu.

— Nu: oua u l’é vivu, e u l’é za turnòu a caza so.

— Davei, davei? — criò u mariunettu, schitandu da l’alegreçça — Alua a ciaga a nu l’ea grave?...

— Ma a pueiva vegnî graviscima e sciña murtâ, — rispuze u vegettu — perché ghe tiòn insci-a testa ün grossu libbru rilegòu in cartun.

— E chi l’é che gho-u tiò?

— Ün so cunpagnu de scöa: ün çertu Pinocchiu...

— E chi u l’é stu Pinocchiu? — dumandò u mariunettu fandu da messê.

— Dixan ch’u segge ün cattivu suggettu, ün pelandrun, ün vêu scaviççu...

— Calünnie! Tütte calünnie!

— Ti u cunusci tie stu Pinocchiu?

— De vista! — rispuze u mariunettu.

— E ti che cuncettu ti n’hæ? — ghe dumandò u vegettu.

— A mi u me pâ ün gran bravu figgiö, pin de cuæ de stüdiâ, ôbediente, afeçiunòu a so puæ e a-a so famiggia... —

Mentro-u mariunettu u l’inrestava a faccia fresca tütte ste bôxîe, u se tuccò u nazu e u s’acorse cho-u nazu u se gh’ea alunghiu ciü che ‘n parmu. Alua tüttu sciaatòu u cumençò a criâ:

— Nu stæ a dâ amente, galantommu, a tüttu u ben che ve n’ho ditu; perché cunusciu beniscimu u Pinocchiu e possu âsegüâve mi ascì ch’u l’é proppiu in ascaiçòu, ün dizubediente e ün desvügiòu, e che invece d’anâ a-a scöa, u va cu-i cunpagni a fâ u magnæra! —

Sübbitu ch’u l’ebbe prununçiòu ste poule, u sö nazu u s’ascürtì e u turnò a-a grandeçça natürâ, cumm’u l’ea primma.

— E cumme mai t’ê tüttu giancu a sta mainea chì? — ghe dumandò tütt’assemme u vegettu.

— Ve diô... sença aveddimene, me sun frettòu a ‘na miagia ch’a l’ea stæta ingiancâ de frescu — rispuze u mariunettu vergugnanduse a cuntâ che l’aivan infainòu cumme ‘n pesciu, pe poi frizzilu inta puela.

— E da tö giacchetta, de tö braghette, e da tö beretta cose ti n’hæ fætu?

— Ho incuntròu i laddri e m’han despügiòu. Dî, bellu vegiu, n’aviesci miga da dâme quarche rôbin, tantu che posse turnâmene a ca’?

— Figgiu câu; quant’a vestî mi nu g’ho che ‘n sacchettin dunde ghe tegnu i lüpin. Se ti-u vö, piggilu: to-u la. —

E u Pinocchiu u nu so-u fe’ dî due votte: u piggiò sübbitu u sacchettu di lüpin ch’u l’ea vöu e doppu aveighe fætu cu-e tezuiie ün pertüxin intu fundu e duî pertüxi da-e parte u se l’infiò a üzu camixa. E vestiu leggiu a quella mainea li, u s’inandiò versu u paize. Ma, lungu a stradda, u nu se sentiva guæi tranquillu; tant’e’ ch’u fava ‘n passu avanti e ün inderê e discurindu tra lê, u l’anava dixendu;

— Cumme l’é che faiô a prezentâme a-a mæ buña Fue’? Cos’a diâ quand’a me veddiâ?... A vuriâ perdunâme sta segunda bardasciata?... Scummettu ch’a nu mi-a perduña!... Oh! a nu mi-a perduña de següu!... E a me sta ben: perché mi su-in battuzu che prumettu delungu de curezime, e nu mantegnu mai!...

U l’arivò intu paize che l’ea za nötte scüa; e scicumme l’ea brüttu tenpu e l’ægua a vegniva zü a ramæ, u l’andò dritu dritu a-a caza da Fue’, cun l’annimu resulütu de piccâ a-a porta e de fâse arvî.

Ma quand’u fü li, u sentì mancâse u curaggiu e incangiu de piccâ u s’aluntanò, curindu, ‘na vinteña de passi. Dapö u turnò ‘na segunda votta a-a porta, e u nu cuncrüze ninte: dapö u s’avexinò ‘na terça votta e ninte: a quarta votta u piggiò tremandu l’anellu de færu in man, e u piccò ün curpettin piccin.

Aspeta, aspeta, finarmente doppu mez’ua s’arvì ün barcun a l’ürtimu cian (a caza a l’ea de quattru cen), e u Pinocchiu u vidde sporzise ‘na grossa Lümaçça, ch’a gh’aveiva ‘n lümin açeizu insci-a testa, a quæ a disse:

— Chi l’é a quest’ua?

— A Fue’ a l’é in caza? — dumandò u mariunettu.

— A Fue’ a dorme e a nu vö ese adesciâ: ma ti chi t’ê?

— Sun mi!

— Mi chi?

— U Pinocchiu.

— U Pinocchiu chi?

— U mariunettu, quellu ch’u stà in caza cu-a Fue’.

— Ah! hu-acapiu; — disse a Lümaçça — aspetime li cuscì, ch’oua chiñu e t’arvu sübbitu.

— Fæ fitu, pe caitæ, che möu do-u freidu.

— Figgiu câu, mi su-ina Lümaçça, e e Lümaççe sprescia nu ghe l’han mai. —

Intantu passò ‘n’ua, ne passò due, e a porta a nu s’arviva: alua u Pinocchiu, ch’u tremava do-u freidu, da-a puiia e da l’ægua ch’u gh’aiva adossu, u se feççe curaggiu e u piccò ‘na segunda votta, e u piccò ciü forte.

A quellu segundu curpu s’arvì ‘n barcun du cian de sutta e s’afacciò a sollita Lümaçça. — Lümaççetta bella — criò u Pinocchiu d’inta stradda — l’é due ue ch’aspetu! E due ue, inte sta brütta seiaña en ciü lunghe che duî anni. Mesciæve, pe caitæ.

— Figgiu câu — rispuze do-u barcun quella bestieta tütta fremma e tütta paciornia — figgiu câu, mi su-ina Lümaçça e e Lümaççe sprescia nu ghe n’han mai. —

E u barcun u se serò turna.

Da li a ‘n pô sünnò a mezanötte: poi ün’ua, poi du-ue doppu a mêzanötte, e a porta a l’ea senpre serâ.

Alua u Pinocchiu, persa a paçiença, u l’aferò cun raggia l’anellu da porta pe piccâ ün gran curpu da fâ rintrunâ tüttu u cazamentu; ma l’anellu ch’u l’ea de færu, u se transfurmò tütt’assemme inte ‘n’anghilla viva che scügiandughe d’inte muen a sparì inte ‘n rianellu d’ægua ch’ea in mezu a-a stradda.

— Ah! sci? — criò u Pinocchiu senpre ciü inurbiu da-a futta — So-u batente u l’é spariu, mi cuntinuiô a piccâ a sun de casci. —

E arôsànduse ‘n pitin, u te lasciò partî ‘na suleniscima peçâ ‘nta porta da caza. U curpu u fü mai tantu forte, cho-u pê u penetrò intu legnu pe meitæ: e quande u mariunettu u s’apruvò a tiâlu föa, a fü tütta fadiga inüttile: percose u pê u gh’ea arestòu ciantòu drentu, cumme ‘n ciôu rebattüu.

Figüæve u povou Pinocchiu! U duve’ passâ tüttu u restu da nötte cu-in pê in tæra e l’atru per l’aia.

A-a matin, insci-u fâ du giurnu, finarmente a porta a s’arvì. Quella brava bestieta da Lümaçça, pe chinâ do-u quartu cian scin o-u purtun da stradda, a gh’aiva missu suu che növ’ue. Bezögna proppiu dî ch’a s’aiva fætu ina camixâ de süu.

— Cose l’é che fæ cun stu pê ciantòu inta porta? — a dumandò riendu o-u mariunettu.

— A l’é stæta ‘na desgraççia. Amiæ ‘n pitin, Lümaçetta bella, se v’ariesce de liberâme da stu turmentu.

— Figgiu câu, chì ghe vö ün bancâ, e mi a bancæa nu l’ho mai fæta.

— Pregæ a Fue’ da parte mæ!...

— A Fue’ a dorme e a nu vö ese adesciâ.

— Ma cose vuei che faççe mi, inciuòu tüttu u giurnu a sta porta?

— Demuite a cuntâ e furmigue che passan pi-a stradda.

— Purtæme oumancu quarcosa da mangiâ, perché me sentu sfiniu.

— Sübbitu! — disse a Lümaçça.

Defæti doppu tro-ue e meza u Pinocchiu u si-a vidde turnâ cu-in cabarê d’argentu in testa. Intu cabarê gh’ea ün pan, ün pullastru a rostu e quattru bricoccali möji.

— Ve-chì a culaçiun che ve manda a Fue’ — disse a Lümaçça.

A-a vista de quella graççia de Dê, u mariunettu u se sentì arecuviâse tüttu. Ma quæ u fü u so dexingannu quande, cumençandu a mangiâ, u duvette acorzise cho-u pan u l’ea de gessu, u pulastru de cartun e i quattru bricoccali d’alabastru culurii cumme se fuisan vêi.

U vueiva cianze, u vueiva dâse a-a despiaçiun, u vueiva cacciâ via u cabarê e quellu che gh’ea drentu: ma invece, fuise u gran duu o u gran rôdimentu de stömmagu, fætu stà ch’u cheite svegnüu.

Quand'u se repiggiò, u se truvò desteizu survia ‘n sufà, e a Fue’ a gh’ea da-a rente.

— Sta votta ascì te perduñu — ghe disse a Fue’ — ma guâi a ti se ti me ne fæ ün’atra de to!... —

U Pinocchiu u prumisse e u züò ch’u l’aviæ stüdiòu, e ch’u se saiæ cunpurtòu senpre ben. E u mantégne a parolla pe tüttu u restu de l’annu. Defæti, a-i exammi de vacançe u l’ebbe l’ônû de ese u ciü bravu da scöa; e i so purtamenti in generâ fün giüdicæ cuscì lôdeivi e sudisfaçenti, chi-a Fue’, tütta cuntenta, a ghe disse:

— Duman finarmente u to dexideiu u saiâ apagòu.

— Saiv’a dî?

— Duman ti finiæ d’ese ün mariunettu de legnu, e ti vegniæ ün figgiö cumme se de’. —

Chi n’ha vistu a feliçitæ du Pinocchiu, a questa nutiççia tantu suspiâ, u nu puriâ maiciü figüâsia.

Tütti i sö amixi e cunpagni de scöa duveivan ese invitæ po-u l’ündeman a ‘na gran culaçiun in caza da Fue’, pe festezzâ insemme u grande avegnimentu: e a Fue’ a l’aiva fætu preparâ düxentu taççe de cafe’ e læte e quattruçentu panetti sparmæ de bitiru de drentu e de föa. Quella giurnâ a prumetteiva d’ariêscî ben bella e tantu allegra: ma...

Pe desgraççia, inta vitta di mariunetti, gh’é delungu in ma ch’u l’aruiña ogni cosa.