Ra Gerusalemme deliverâ/Canto XX.

Da Wikivivàgna
Ra Gerusalemme deliverâ de Torquato Tasso, traduto da Zan'Aostin Gastado
Canto XX
clicca o segno inta colonna de scinistra pi aveighe a verscion toscaña ape'
[p. 269 modifica]

CANTO XX.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. ZAN'AGOSTIN GASTALDI.


ARGUMENTO.

Arriva dri Paghen ra gran Collega,
E fa guerra ostinâ con ri Crestien.
Soliman chi ro vœu fá stá renega
In ra Torre, esce a battise sciù i cen
Con Aladin: ma ro Meistro in buttega
Trœuvan, e a tutti de morî conven.
Rinardo Armidda appracca: i nostri fan
Scempio dri Turchi, e allegri in Géxa van.


1
Zà dex'ore dro giorno eran passæ;
Ro Sô marciava tiraoù da i volanti.
Quando i Turchi in ra Torre assediæ,
Da lonxi un nuvero vên fâse avanti:
Comme Garro che i monti ten fascæ
Dra Çeruxe[1], osservaoù da i Naveganti:
Scrœuvan per fin che l'è ro campo amigo,
Da ro quæ spean d'esse levæ d'intrigo.

2
Allora incomençò quella gentaggia
A buttâ crîi, che no ve sò dî,
Re Grue pareìvan quando in righinaggia
De primaveira passan chi da noî:
Ghe cresce a un tempo ra força, e ra raggia,
Pensan co i Franchi de cangiá vestî;
Chi balla, chi desprexa, e chi se mette
A sœunâ d'allegria re castagnette.

3
Sentendo ri Françeixi sto fracasso
S'accorzan presto comm'o l'è nasciûo:
Da un'artura miran carâ in basso
Ro gran soccorso, che gh'era vegnûo.
E pù, (oh che Campioin!) con gran sciamaçço
Çercan d'andâse a batte a pêto nûo.
Ra Zoventù fremendo amuttinâ
Perchè se batte, a crîa, ra generâ.

4
Ma ro Buggion, ch'ode sti desbaratti,
Sciù sto pointo no dà oreggie a nisciun:
E dixe a ri ciù ardîi: eh che seì matti!
Ne parleremmo doman a zazzun.
Scaramuççe no vœuggio, ni sciaratti,
De rescioro bezœugno ha un poco ognun.
E questo foscia o fe perchè credessan
Ri nemixi che lô dra poira avessan.

5
Così aspêtando fan dre cose tante
Fin che ro nœuvo dì faççe retorno.
Nè mai fu visto l'aria ciù brillante,
Che in ro spointâ dro memorando giorno.
Sprandiva l'arba comme un diamante,
Che a l'avesse dro Sô ri raggi attorno
Pareiva; e per veì mêgio, ro scipario
Tiraoù fu in çe, nè sgarra ro lunario.

[p. 270 modifica]

6
Goffrè in veì ra bella mattinâ,
Tira fœura ro Campo squadronaoù.
Manda Raimondo in giro pe osservâ
Fra ra sò gente, e quella che ha menaoù
Ro Palestin, che in numero prevâ,
Soria avendo squæxi spopolaoù;
E perch'o no sæ solo a un'occasion
Unîghe de Guascoin vosse un Pleutton.

7
Marcia Goffrè co intepidezza tale,
Che se ghe lêze in fronte ra vittoria.
Ra grazia dro Segnô, ciù che mortale,
Ro fa spiccâ, ma sença vanagroria.
Che Çezae? che Allisciandro? un a lê uguale
Nascerà un giorno a Prê solo, o in Portoria.
A ri œuggi, a i gesti, in somma pe ogni parte
Çærto direiva ognun, questo l'è Marte.

8
Fæto poco camin in pavariña
Se vê in faccia l'Ezerçito Pagan.
E de stocco piggiâ fa ra colliña,
Ch'o l'ha a re spalle, e a ra senestra man.
In fronte larga ra Truppa destiña,
Streita in ri sccianchi zù verso ro cian,
In tro mêzo i pedoin o te gh'asbrîa,
E fa doe are dra cavallaria.

9
In ro senestro corno appresso l'ærto
Dro monte zà occupaoù, che l'assegura,
Lascia un, e l'âtro Prinçipe Robærto.
Dà ro scito de mêzo a ro fræ in cura.
E lê a ra drîta o sfila, ond'è l'aværto,
E ciù perigoroso dra cianura,
E ro nemigo, che ha ciù gente, pœu
De mettero sperâ int'ro rattairœu.

10
Per fâse forte chì dri reggimenti
Veteren fâ passâ con çærta truppa,
Ra quæ fa caxo de vegnî a ri denti,
Comme a fareiva de mangiâ uña zuppa.
Pœuscia un squadron de Cavagêi ciù ardenti
Gh'azzonze con re sò lamme dra luppa.
Formaoù sto corpo de fanti, e cavalli,
O ghe lascia Rinardo a dâ ri balli.

11
Dixe a ro mæsmo: tutta ra speranza
De vinçe re nostr'arme l'han sciù voî.
Ma per no dâ a i Paghen gran desmostranza
Da quest'are ri vostri fæ crovî.
Veggando ro nemigo chi s'avanza
Piggiæro a i sccianchi, e fæmero toscî.
S'errô no façço o l'averà pensaoù
Attacâne a re spalle, o da ro laoù.

12
E sorve d'un cavallo, che sgœurava
O fesse ra revista de l'armâ.
Con vizzêa aværta ra faccia mostrava
O se veìva int'ri œuggi furminâ.
Dri dubbioxi trovando i confortava,
No lasciando i ciù bravi de laodâ;
A chi o promisse roba, a chi dinæ,
A chi de dâghe posti ciù avançæ.

[p. 271 modifica]

13
A ra fin se fermò d'onde dra gente
Ciù nobbile, e çernûa stava ra sciô,
E començò da un lœugo assæ eminente
A parlâ con grandissimo savô:
Comme da ra Bocchetta zù in torrente
Ven ra neive desfæta da ro Sô;
Eran ri sò descorsi, e così a ton,
Ch'o n'imbrignava Lodi, e Bôdisson.[2]

14
E' pù vegnûo ancœu quella giornâ,
Pe ra quæ eì buttaoù tanti sospîi,
Da poeì a braçço aværto massacrâ
Ri nemixi de Dio chì tutti unîi.
Se savesse i sò arcani interpretâ,
Diræ che senza fâghe tanti asbrîi;
Stà scrîto in çê, che con uña battaggia
Ro cointo aggiusteremmo a sta canaggia.

15
Çento vittorie ottegniremmo in uña
Ne ghe sarà ciù reizego o fadiga
Sciù ro mæ onô n'aggiæ poira nisciuña
In veì tant'ommi, ch'ha l'armâ nemiga.
Questa marmaggia mai ben se raduña,
Nell'ordinâse sempre ciù s'intriga:
In gran parte son gente da baston,
Sicchè pochi porran intrâ in azion.

16
Ne vegniran incontra regâçê;
Ma sença cœu, senç'arte, e sença forza,
Comme castagne guaste, o rozziggæ
Che poæran boñe in veìre con ra scorza.
Se a peççigane un çento començæ,
Ro resto farà subito de l'orza;
Miræ zà a quanti tremma in man ra spâ;
Parælan giusto uscîi da l'Ospiâ?

17
Veddo là un Capitañio gallonaoù,
Con ri mostasci a côa de scorpion,
Foscia o l'avrà zà j'Arabi dommaoù,
Ma pe ressiste a noî o non è bon.
Quando quest'arte o l'avesse tettaoú,
Côse farâlo in tanta confuxon?
Pochi o conosce, lê no è conosciûo;
Atro ghe vœu, se Briggida è a ro scûo.[3]

18
Mi sì che Cappo son d'Ommi çernûi,
Capaçi a stâ treì giorni con un pan;
Quando átre votte se semmo battûi
Semmo stæti portæ in parma de man:
Sò ri paeixi onde voî seì nasciûi,
Sò dive chi è Martin, chi è Çeprian;
Se un de voî âtri fa fœura l'anghilla,[4]
Sò dî se l'è ro Gioppo o pù Ballilla:[5]

19
Mi no pretendo che arrôsæ montagne,
Ni che me regalæ un gran giojello.
Ma fœu de tempo no çerchæ lazagne
Comme r'invriægoin per Pontixiello:[6]
Fæve chì onô comme in re âtre campagne,
Che dri nemixi se farà un maxello.
Emmo descorso assæ? Veggo distinto
In cêa d'ognun ro cœu; andæ ch'eì vinto.

[p. 272 modifica]

20
Mentre o l'è per finî queste raxoin
Verso ra fronte un lampo cæo ghe ven,
Girando comme da ro Bicciolin
Quando a ra stæ de nœutte a çe seren
Vegnî se vè dri lampi sença troin;
Se vè cazze dre stelle là a Prien:
Parse, che questo lampo desse un segno
De doveì perde i Turchi, e vitta, e Regno.

21
Forsi (se dro Segnô in ro gabinetto
Dell'Ommo penetrâ poesse ra mente)
Penseræ, che mandaoù fu un’Angeretto
De ciù, per stâ sempre a Goffrê da rente.
Quando con un parlâ sì douçe, e sccetto
O misse in ordenança ra sò gente,
L'Egizio Capitañio no tardò
In ordenâ, e confortâ ra sò.

22
Re schere fe' sciortî quand'o s'accorse,
Da lontan, che i Françeixi s'accostavan.
E per mostrâ d'aveì dro paro e forze
Ra scimia dri Crestien faççendo stavan;
Lê o corno drîto, a dîra sença scorçe,
Ro senestro Artamôo comandavan;
Muleasso fra lô meña i pedoin;
E Armidda è in mêzo con ri sœu campioin.

23
Stà sciù ra drîta ro Ræ dr'Indien,
Tisaferno, e ro quarto generâ.
Artamôo và donde verso i cien
L'ara senestra pœu presto sgorâ,
Con lê gh'è i Ræ de Persia, e i Ræ Africhen,
E i doî nasciûi a ra Zona affogâ;
Che con arco, barestra, e caççafrusto
Se creddan de fâ un'olea de bon gusto.

24
Così Emiren l'Ezerçito Pagan
Dispoñe, e và girando in ogni parte:
Per chì n'intende o gh'ha ro Dragoman[7]
De laode, premj, e peñe o l'usa l'arte.
Procura invigorî de man in man
Quelli spojoxi, ch'o trœuva in desparte:
Diggando semmo tanti chi accampæ
Da fa fuzzî i nemixi a miccelæ.

25
Descrive a chi ha dro cœu scempj, e rapiñe
Zà fæte da i Crestien così a ro vivo,
Che a quelli pâ de veì fumâ casciñe,
E de sangue Ottoman serpezzâ un rivo.
Esto can con st'astuççie soprafiñe,
A ra vendetta dà gran inçentivo;
Ra pattria, e ra famiggia desperâ
Con ra sò lengua fa così parlâ.

26
Re me moschêe, ro me arcoran da forti
Deffendeime da ra furia Françeize.
Re figgie, e ri osse dri besavi morti
Badæ ben, che no seggian vilipeize.
A voî, carreghi d'anni, i vêgi accorti
Segnan cianzendo e da lô fæte impreize;
Ra moggiæ scaveggiâ, che s'attapiña
Mostra ro letto, e ri figgiœu int'ra chiña.

[p. 273 modifica]

27
Pœuscia o dixe a ciù d'un: L'Axia campioin
Ve fa dell'onô sò, così a voî tocca
Fa ch'esti quattro barbai ladroin
Vœumitan ro boccon piggiaoù zà in bocca.
Con queste, e âtre simili invenzioin
Metteiva sciù quelli morri de rocca.
Ma i Capitañii de parlâ finin,
E ri Ezerçiti son tosto vexin.

28
Maraveggioso, e grande era mirâ
Ri doî campi vegnûi a faccia fronte:
Che con ra gente in ordine postâ
Re moen tegnivan a l'assâto pronte.
Sparse a ro vento e bandere ondezâ,
Gallezâ e ciumme a i berettin de Bronte:
Abiti, bordi, impreize, arme, e coroî
D'oro, e ferro a ro Sô, lampi, e sprendoî.

29
Pareiva de Gambin[8] ro canniaoù
L'un campo, e l'âtro con tent'aste in ære.
Han ri archi atteizi, han re lançe appontaoù,
Tiran dre freççe, e fan sgœurâ dre gære.
Pe andâ con ro patron è appareggiaoù
Ogni cavallo, e ne dà prœuve cære,
Raspa, nitrisce, e non attrœuva lœugo,
Gh'esce da re narixe e fumme, e fœugo.

30
Bello a sta bella vista è sin l'orrô,
E nasce dro piaxeì fra ro spavento.
Dre tombe ro terribile fragô
Porta a re oreggie quarche godimento.
Ro campo dri Fedeli assæ minô,
Mostra che un sò sordatto vâ per çento.
J'añimi re sò trombe aççendan mêgio,
E re so arme luxan comm'un spêgio.

31
Fessan re trombe dri Crestien l'invîo:
J'âtre resposan, e aççettan ra guerra.
Dâ i Franchi ro Segnô fu riverîo
In zenoggion, e pœu baxan ra terra.
Eccote in mezzo ro campo sparîo:
L'un con l'atro nemigo zà s'affærra.
La badaluffa è zà in ri corni, e avanti
Se bœuttan con ra sò battaggia i fanti.

32
Ma chi fu mai quello primmo Crestian,
Che con l'asta a uña cicciora fe i riççi?
Ti, o Girdippe, che ro grand'Ircan,
Che regnava in Ormus primma ferissi,
(Vosse ro çê d'uña donna a ra man
Dâ sta groria) e ro pêto ti gh'arvissi.
Cazze ferîo ro Grogno, e intanto o sente
Sbatte dre moen a ra nemiga gente.

33
Avendo rotto l'asta ra so spâ,
St'amazone de botto caccia fœura,
Contro i Persi a galoppa inveninâ,
E a ciù d'un fa satâ ra cagairœura.
A l'inquarta a Zoppîo uña stoccâ,
Ghe sparte un scianco, e via l'añima sgœura:
Pœuscia Alarco a ferì int'ro bello mêzo
Dra gora, e ghe segò ro canorêzo.

[p. 274 modifica]

34
Da un reverso Artazerze stramaççaoù
Cazze in terra, Argeo mœu ferîo de pointa:
Ra senestra a Ismaello a l'ha taggiaoù,
Onde cêgando a sta a ro braçço zointa.
Da ra man cheita sente abbandonaoù
Ro cavallo re reddene, e de cointa
Andando chì, e là sempre de ronça,
Passa int're fire, e ri ordini desconça.

35
Questi, e âtri, dri quæ ri nommi spersi
Son dall'antighitæ mandò a bordosso
Con Pilatto a parlá: fra tanto i Persi
Per despoggiâra ghe van streiti adosso.
Ma ro Marîo in veì sti brutti versi,
Per dâghe aggiutto corre a ciù no posso:
Appeña l'è vexin a ra Moggê,
Ghe ven tanto de cœu a quella, e a lê.

36
Co'un'arte de scrimî, ch'inbarlugava
Mai pratticâ da Françesco Bonetti;[9]
Fessan in vista de chi ri osservava
Cose degne d'istœuria, e de fogetti,
Ogni ferro, che a Odoardo s'aventava,
A rebatteiva mêgio che Sacchetti:[10]
Con ro scuddo da e freççe lê ra crœuve,
Nè poira de morî ro fa remœuve.

37
Così un ra vitta de l'âtra deffende,
E fa l'uña de l'âtro ra vendetta.
Odoardo Artaban morto destende,
De Boecan patron de l'Isoretta;
A Arvante che Girdippe ardì d'offende,
Dre bele bœutta in fasci ra cascetta.
Quella co'un taggio fra e seggie a Arimonte,
Chi dava a ro so amò, sparte ro fronte.

38
Tâ straggio fan dri Persi, ma ciù assæ
Dri Franchi fa ro Ræ de Sarmacante;
Corpo non tira, che aççertaoù no sæ,
Senza sbertî quarche cavallo, o fante,
Quelli chì pœuran dîse fortunæ
Che ferîi strenzan l'œuggio in un’instante,
Perchè quarch'un se ancon vivo languisce,
Ro cavallo ro pesta, e ro finisce.

39
D'Artamôo da e botte morto resta
Ro grand'Ardonio, e Brunellon robusto:
A un o gh'ha taggiaoù l'ærmo, e ra testa,
Che a ghe pende spartîa zu pe ro busto.
In l'âtro appeña ra gran spâ s'arresta,
Onde dro rîe comença ro gusto;
A segno che (con spettacolo orrendo)
O rîe comme i coniggi, e mœu riendo.

40
Nè solo questi doî ro braçço forte
Dro Persian mandò a l'âtro mondo;
Ma con lô ro rigô provon dra morte
Gentonio, Guasco, Guiddo, e Roximondo:
Chi era da lê lontan ebbe gran sciorte,
Quando o l'ammenestrava zu a riondo.
Chi pœu mai dî, e chi ha mai contaoù
Quanta gente, e in che moddo o l'ha amazzaoù.

[p. 275 modifica]

41
Nesciun con sto bestion vœu affrontâse,
Nè mostrâ d'assâtaro da lontan.
Solo Girdippe vosse un pô provâse,
Se ghe rêsciva scacciâ ro barban.
Pœu Talestri, e Tomiri smincionâse,
No s'è moæ visto un'átra, a fæ de can,
Che comme lê, ro spavento dre guære,
Agge lasciaoù int'ra pança de sò moære.

42
A ro ferì d'onde de smarto, e d'oro
Luxiva uña coroña sciù l'ærmetto
A ne fe peççi, e a l'obbrigò Artamoro
Ra testa artêa de chinâ un pochetto.
Sto corpo a quello fu de gran desdoro
Nè piggiò ro nemigo pe' un cadetto:
Ma o no tardò a vendicâ l'affronto:
L'ingiûja, e ra vendetta fu in un ponto.

43
Tutt'a un tempo dra donna in fronte o lascia
Uña botta con massimo perigo,
Ro senso, e ro vigô se ghe descascia:
Per cazze a l'è, ma ra sosten l'amigo.
Ro Persian de rîe se desganascia,
Che de finîra no ghe premme un figo;
Comme Lion, che quand'un Ommo è in terra
Ro guarda, e passa senza fâghe guerra.

44
Ormondo in tanto, a ra quæ man gaggiarda
Era appoggiaoù dra treitorîa ra cura,
Se mesccia con ra sò fâsa coccarda
Tra i Franchi con r'inteixi dra congiura.
Così ri Lovi sciù ra nœutte tarda
Se finzan chen quando ra neggia è scura,
E in re mandre d'intrá con ra speranza,
S'intafuran ra côa sotta ra pança.

45
S'andavan accostando, e quæxi a scianco
Dro bon Goffrê ro fêo Pagan se misse.
Ro segno allora corô d'oro, e gianco
Ro Capitañio (a lê sospetto) visse:
Eivero chì quell'assascin, che Franco
Studia pareì, con finte insegne, o disse;
L'infame aççion con ri sò sghærri o tenta;
E in così dî, a ro treitô s'aventa.

46
A morte ro ferisce, e ro briccon
Non dà, non se deffende, nè retîa;
Comme s'o foisse avanti ro Gorgon,
(Con tutto ro sò ardî) o pâ de prîa.
Ogni sciabbra, ogni spâ, ogni sponton
A lê s'oppoñe, e a ra sò compagnia.
Zen in freguggie, e non è maraveggia
Se ro peçço ciù grosso fu l'oreggia.

47
E pœu, che dro nemigo sangue brutto,
Se vè ro Capitañio intrâ in battaggia,
Speroña ro cavallo per dâ aggiutto
Onde ro Perso e squaddre assâta, e straggia;
De mœuo, che n'andereiva un pô per tutto,
Comme de pûa, quand'è vento a canaggia
A i sò che fuzzan o menaçça, e crîa,
Se ferman questi, e lê ro Turco sfîa.

[p. 276 modifica]

48
Començan chì sti doî carzœû dri amixi
Duello, che mai visse Ida, ni Xanto;
Bardoin a Muleasso ri barbixi
Çerca in desparte d'arrancâ frattanto:
Segue átra zuffa, che i cavelli grixi
Faræ vegnî, dro monte in l'átro canto,
Onde fan dra toniña de sò man
L'Egizio, Tizaferno, e l'Indian.

49
Ro primmo s'afferrò con un Robærto,
S'un è giojetta, l'átro è ro mæ cœu.
Ma l'Indian ha l'ærmo a l'âtro aværto,
E ghe smaggia ro giacco ciù ch'o pœu.
Tizaferno non ha nemigo çærto
De battise ghe pâ con dri figgiœu;
Scorrattando dra gente ond'è ra carca,
Spedisce fardi de Caronte in barca.

50
Scombattendo così stavan sospeixi
Fra mêzo ro timô, e ra sperança.
Ro campo è semenaoù de scuddi, e arneixi
Rotti, e taggiæ, e de scurçoin de lança;
Parte ciantæ, parte in terra desteixi
De spoæ a ro pêto, e âtri ferri a ra pança;
De corpi chi sorvin, e chi boccûi,
Chi no ancon despoggiæ, chi affæto nûi.

51
MϞ ro cavallo a ro Patron da presso;
Un cameradda è apresso l'âtro stinto;
A ro nemigo ro nemigo, e spesso
Sciù'n morto è un vivo e un vinçitô sciù'n vinto
No gh'è silenzio, ni fracasso espresso
Ma se sente un mormojo non distinto.
Fremme de raggia, e de furô se sente
Chi spâa l'urtimo tîo, chi è lì languente.

52
Re arme che allò rendeivan ciù allegrîa,
Che non è de Versagge in ro giardin,
Han caxionaoù tanta malinconîa,
Che pâ zà nœutte, e sì l'è de mattin.
Ra luxe a l'oro, e a ro ferro è sparîa,
De sangue, e morte ogni sentê l'è pin.
S'ærze gran pûa, e per tutto se caccia:
De sta forma ri campi han cangiaoù faccia.

53
Ri Arabi, i Mori, e ri Etiopi allora,
Che sciù ra fin dro laoù senestro stavan,
Sciortendo con fâ a l'uso dra gran gora;
Dri nemixi a ro scianco se giravan.
Con freççe, e con sasciæ in un quarto d'ora
Da lontan ri Françeixi zà frosciavan:
Rinardo ra sò schera in marcia misse,
Parse che un terramotto, e un tron vegnisse:

54
Aximîo de Meroe dra strinâ
Etioppia ro primmo era dri forti.
Rinardo un taggio te ghe lasciò andâ
Fra collo, e busto, e ro spedì a ri morti.
Ro gusto dra vittoria fe adesciâ
Uña gran vœuggia dro sangue, e dre morti
In l'ardîo vinçitô, ro quæ fe cose
Da fâ sœunnâ per trent'agni re pôse.

[p. 277 modifica]

55
Dæ ciù morti che botte, e pù se sente
Spessegâ botte, che poæran gragnœura.
Comme pâ, che træ lengue ro serpente
Agge, sì spesso uña ne tira fœura;
Così armâ de træ spoæ creîva ra gente,
Che ra sò man girasse a mœuo de mœura.
Restan imbarlughæ quelli sœunaggi,
E ra poîra ghe fa veì biscie, e baggi.

56
Ri Ræ neigri, e ri tiranni Africhen
L'un dent'ro sangue de l'âtro desteize.
E adosso i sœu compagni ghe cazzen,
Che de pareggio ardî l'exempio aççeize.
Tomban comme stronelli ri Paghen
In terra a muggi, senza fâ deffeize.
Questa guerra non è, ma l'è un maxello,
Onde ra gôra aspêta ro cottello.

57
No sten guæri però a scangiá caroggio,
Vortando a questo furmine re scheñe.
Fuzzan re turbe, e segue un tâ borboggio,
Che no re tegniræ manco e cadeñe:
Ro Vinçitô re scorre a passo doggio,
Levandoghe ro sangue d'int're veñe;
Ma in veì che scappan comme desperæ,
Ro seguitâri ciù ghe pâ virtæ.

58
Perchè de San Michê ro bastion,
S'oppoñe a ro sciusciâ dra tramontaña,
A cangia i sciusci in un gran sigoron,
Ni così a fa in Bezagno sciù rà ciaña.
Fa scciumma, e boggie comme un caderon
Ro má int'ri scœuggi, in âto ciù o s'ascciaña.
Così Rinardo s'o n'ha gran contrasto,
Ghe scemma ro furô, fa manco guasto.

59
Dapœu, che a chi fuzziva o dessistè
De fâ sentî ro peizo dra sò man;
Verso ra fantaria lê se vôzè,
Ch'ebbe l'Arabo a scianco, e l'Affrican:
Chi doveiva soccorera non poè,
Mentre o l'era zà morto, o assæ lontan.
Con ra sò gente d'arme, de traverso,
Investe ri pedoin, e i manda in sperso.

60
Sœunando zù a doggin comme de festa,
Rotto ogn'intoppo int'ro mêzo gh'intran;
Ne fen pezzi; ro vento, e ra tempesta
Sì presto non accorega ro gran.
De sangue lastregâ ra terra resta,
D'arme, e de corpi che strateixi stan;
Senza risguardo ra cavallaria,
Ghe passa adosso, e pœuscia a tira via.

61
Rinardo d'onde sciù'n carro indoraoù
Armidda stava in aria de guerrera,
Capitò, e visse dra mæsma a ro laoù
Quanti merlotti, e quanti amixi gh'era;
Conosciûo da ciù segni a l'ha miraoù
Con desidêjo, ma con storbia cera.
Lê in faccia un pô se scangia a questo lœugo,
Quella allò smorta ven, pœu tutta fœugo.

[p. 278 modifica]

62
Schiva ro cavaggêo sto carro, e passa
Mostrando d'aveì âtro a che pensâ;
Ma sciù ro carro chi è comm'in terrassa
In franchixe no vœu lasciâro andá
Tenta ognun contro lê de fá man bassa;
Lê mæsma l'arco a l'attende arraggiâ.
Per fá sgœurâ ra freçça a l'era lîe,
Ma amô ghe fe vegnî ro granfio a e dîe.

63
S'armò amô contro sdegno, e fe paleize,
Che ro sò fœugo gh'è, che ascoso tegne.
Ra man træ votte per tirâ desteize;
Træ votte ra chinò, e se trattegne.
Vinçè a ra fin ro sdegno, e l'arco ateize,
De voreiro amaççâ pá ch'a s'impegne.
Tirò uña freçça, e intr'ro cœu a disse aprœuo
Fasse Dê, che sto corpo vaghe a vœuo.

64
De patto a piggieræ, che rettornasse
A derrê ra saetta int'ro sò cœu;
Se a fa così scrignâ, se pù o l'amasse,
Cose fareila? O amô quanto ti pœu!
Pœuscia pâ che ciù caxo a no ne fasse,
Ro furô a ra pascion çedde no vœu.
Vivo un pô a ro vorræ, uo[sic] pô in quartetti
E intanto ro panê ghe fa piççetti.

65
Ma no fu in tutto ra botta fallîa,
Che de Rinardo a ro pêto arrivò;
E trovaoù l'armadura assæ indurîa,
Ra saetta dra donna se spointò.
Quello gh'ôze ro sccianco, e lê avilîa
Credendo d'êsse, de raggia sciammò:
Spesso con l'arco a scroccin[sic], e non fa ciaga,
E mentre a tîra freççe amô l'inciaga.

66
Fra lê a dixeiva, sarâlo ingiarmaoú,
Che dra forza nemiga no fa cura?
De quello bronzo averâlo fasciaoù
Ro corpo, ond'o l'ha l'añima sì dûra?
Dri œuggi, e dre moen ra breiga ho via buttaoù
Sì forte è ro rigô, chi l'assegûra:
A re boñe son vinta, e vinta armâ,
Nemiga, o amante sempre desprexâ.

67
Donque ciù ninte aoura de fâ m'avança
Per veì se cangia rotta ro destin?
Povera mì! ma n'ho d'aveì sperança
In ri mæ Cicisbei, e mæ Campioin?
Ah che de sto Diavo ra possanza
Fà doventâ coniggi ri Lioin!
Quarch'un dri sæu morti a veiva in ro campo,
Atri pareivan sciorbîi da ro lampo.

68
Sola per sò deffeiza lê no basta,
Ghe pâ zà d'êsse fæta prexonêra;
Sì ben ch'a l'ha dapresso l'arco, e l'asta,
D'assegurâse a non ha ciù manêra,
Lê, comme un cigno a ro quæ sovrasta
L'Aquila fra ri oxelli ra ciù fêra,
Che in terra o se raniccia, e re âre chiña:
Così impasmâ ne stava ra meschiña.

[p. 279 modifica]

69
Ma Artamôo, che tegnî sin allora
Dri Persi in fren procurò ra Brigâ,
Ch'era sciù i pizzi per andâ in malora,
E lê solo (a gran forza) fe fermâ:
In veì quello faccin, che l'iñamora
Ond'o l'è ro cavallo fe sgorâ;
Basta ch'o mette in cauto esto Baascio
Vagghe l'onô, e ro Mondo a caççafascio.

70
Per dâ a ro carro mâ deffeizo aggiutto,
Zœuga de çimiterra senza guante.
Ma da Rinardo, e da Goffrê è dro tutto
Dessipâ ra sò schera in quell'instante.
Ro meschin vedde, e se comporta tutto
Ciù da mincion, che Capitañio amante.
Sarvaoù Armidda, a tornâ no s'astalla
Ro porco è fûto, e vœu serrâ ra stalla.

71
Perchè desfæto dri Paghen ro Campo
Senza remedio fu da quello laoù.
Ma in l'âtra banda çedendo ro Campo
Ri Franchi a i Turchi han re spalle vortaoù.
Appeña un dri Roberti ebbe ro scampo,
Dappœu, che in pêto, e in cera fu inciagaoù;
E l'âtro prexonê restò d'Adrasto,
Così contrapesaoù fu ro contrasto.

72
Piggia allora Goffrè tempo opportun;
Ri sœu remette, e pœuscia fa rettorno
Senza tardâ a ra çuffa, e così l'un
A investî và nell'âtro intrego corno.
Ven tento de nemigo sangue ognun,
Con preize degne de trionfo intorno.
Ra vittoria, e l'onô ven da ogni parte.
Stà dubbia in mêzo ra fortuña, e Marte.

73
Aoura mentre era tâ fêa costion
Fra l'Ezerçito Franco, e ro Pagan;
Montò in çimma dra Torre, e da un barcon
Guardò (si ben da lonxi) ro Sordan.
Guardò (comm'in Teatro dro Farcon)[11]
Re scene de Tragedia che se fan,
Ri assâti veì, l'estremmo orrô dra morte,
Ri effetti, e i zœughi dro caxo, e dra sciorte.

74
Instantaraoù pe un poco, e stupefæto
O restò a primma vista, e pœu s'aççeize.
De vœuggia d'êsse lê assì a ro fæto.
In campo de battaggia a re âtre impreize.
D'asbrivo senza parlâ d'âtro cæto
S'armò d'ermetto, avend'ogn'âtro Arneize.
Olà (criò) staremmo chì a dormî?
Ancœu emmo da vinçe, o da morî.

75
O sæ effetto de Dê dra providenza,
Che tanta furia gh'adesciò in ra mente,
Perchè in quella giornâ sin ra semenza
Dri Turchi, e re reliquie foissan spoente;
O vexin a restâ de vitta senza,
Ra morte pe incontrâ tiraoù se sente;
Corrindo impetuoso arve ra porta,
E uña guerra improvisa a i Franchi porta.

[p. 280 modifica]

76
Non aspêta, che aççettan ri sò invîi
I compagni; esce fœura sto mastin,
E solo sfîa mille Françeixi unîi,
Intra ond'è mille spoæ ro Turco fin;
Ma da l'impeto sò squæxi rapîi
Ro seguan ri âtri insemme co' Aladin.
Chi caouto, o vile fu, n'hà ciù temanza,
Opea ciù de furô, che de speranza.

77
Quelli; che se gh'imbattan dra sò spâ
Cazzan da i corpi orribili improvixi:
Se veddan primma morti, che amaççâ,
Così spedìo o l'è in atterrâ i nemixi:
Da i primmi a ri derræ de st'animâ
Dra nœutte van con ro terrô ri avixi;
De mœuo che tumurtuando dra Sorîa
Ra gente amiga zà squæxi fuzzîa.

78
Ma con manco de poira ro Guascon
L'ordine dra sò squaddra tegne in pê,
Tutto che pre êsse vexiña a l'aççion
De ficco a fu battûa senza quartê.
Nesciun dente de lovo, o de vorpon
Ne granfia, o becco de farco, o spravê
S'insangonò in ra mandra, o fra ri oxelli,
Comme ra spâ de Soliman tra quelli

79
Pâ giusto, che affamâ a l'ingiottisce
Peççi d'ommi, e ro sangue œuggie sciorbî
E con lê Aladin batte, e ferisce,
Seguitaoù da ri so, ri assediatoî.
Ro bon Raimondo corre onde sbertisce
Soliman ri Crestien ne vœu fuzzî;
Se ben ch'o l'aggie ra man conosciûo
Che ghe fe œuveâ l'inguento con l'imbûo

80
Animozo l'affronta, ma o se sente
Ferî de nœuo oud'o[sic] fu primma offeizo:
Solo n'è corpa ra so etæ cadente,
Che dre botte non pœu soffrî ro peizo.
In sto tempo asâtaoù da molta gente
O fu, ma da âtretanta o fu defeizo.
Ro Sordan se ne va, perch'o ghe pâ
Za morto, o pù, ch'ogn'un ro pœu amaççâ.

81
Contra ri âtri s'investe, e taggia, e squarça,
E in poco scito fa cose stupende.
D'un commisso dra morte o fa comparsa,
Çerca per tutto de fâ prœuve orrende,
Comme, chi ha sempre ra pittanza scarsa,
A un bon disnâ solo a ingorfâ o l'attende,
Così apointo se fa veì ro Sordan
Abbrascaoù, e ascramaoù de sangue uman.

82
Carando pe ra breccia o tira vîa,
E a ra gran zuffa corre de trotton,
Ma in ri compagni ro furô, e ra poîa
Resta, ch'intrò a i nemixi int'ro gippon;
Uña schera vorræ rende compîa
Ra vittoria, e redûira a perfezion.
L'âtra resiste sì, ma non e senza
Segno de fuga ra sò resistenza.

[p. 281 modifica]

83
Çedendo ro Guascon se retirava;
Quelli de Siro chì e là fuzzin.
Era vexin l'allôgio d'onde stava
Ferîo Tancrè, e lì o forô sentin.
Ro letto o cara, e per veì ch'aria fava
Pattelando s'accosta a un fenestrin.
Vedde ro Conte in terra, e chi ha a ro collo
Ra bisacca, e chi è fûto a rompicollo.

84
Virtù, che in ri grend'ommi mai mentisce:
Si ben ro corpo sæ languido, e stanco;
Pe spirito, e pe barzamo supprisce
In Tancrè, e a ro rende agile e franco.
A ra senestra ro gran scuddo unisce,
Sfodra con l'âtra man de pont'in gianco
Ra spá, e tutto ch'o sæ convaliscente,
Pâ, che d'est'arme ro peiso non sente.

85
Zu se ne ven, e crîa: vili fuzzî,
Vostro patron ferîo abbandonæ?
Chi porrà in re Moschee zœumoæ soffrî
De veì re sò arme pe troffeo spieghæ?
Tornæ in Guascogna, e a ro so figgio dî,
Che morì o poære, onde voî seì scappæ.
Così parla Tancrè, e ro sò parlâ,
Añima i sœu, e i nemixi fa tremmâ.

86
E pœu con ro gran scuddo fabricaoù
De sætte cœurii de Toro d'Irlanda,
Co un covercio d'âçâ ben temperaoù,
Che pœu resiste a i troin, che Giove manda,
Raimondo ten ascoso, e reparaoù
Da saette, che ciœuvan d'ogni banda:
Con ra spá ri nemixi intorno scaccia,
Ro Cont'è ciù segûo, ch'int'uña maccia.

87
Respirando ben presto s'ærze in pê
Ro bon vêgio deffeizo in sta manêra,
E se sente bruxâ da doî fastê,[12]
Ro cœu dà sdegno, e da vergœugna in cêra.
Gira ri œuggi allumæ pe ogni sentê,
Per veì se a caxo ro Sordan ciù gh'êra:
Ma o no ro vedde, e in arneize se metet[sic]
De fâ co'i Saraxin re sœu vendette.

88
Aderrè tornan ri Guascoin, e insemme
Seguan ro Conte a vendicâse intento.
Chi primma ardimentozo era, aoura temme;
Passa l'ardî ond'era ro spavento.
Chi fuziva aoura incarza a veire, e a remme
Così gira ra rœua int'un momento.
De sò man Raimondo fa scontâ,
Con çento vitte uña sola stoccâ.

89
Mentre ro Conte un vergognoso sdegno
Contra i cappi de guerra sfœugâ tenta;
Vede l'ingiusto usurpatô dro Regno,
Che fra i primmi scombatte, e se gh'aventa,
Ro piggia in fronte, e in ro mæximo segno
Ciù votte investe ra sò spá non lenta;
Cazze ro Ræ, e con singurto orrendo
Roggia ra terra ond'o regnò, morendo.

[p. 282 modifica]

90
Ra morte d'Aladin, ra lontananza
Dro Sordan, mette ri âtri in confuxion.
Parte investan re lançe con ra pança.
Comme bestie arraggiæ senza raxon.
Parte a re fighe per sarvâ ra pança,
Corran verso e sò tañe a tomboron.
Mesccio fra lô ro vinçitô indefesso
Intra, e piggia dra torre ro possesso.

91
Piggiâ è ra rocca: e per chi vœu scappâ
Sciù re âte scare, o fœua, no gh'è ciù mondo
Montaoù dra mæsma in çimma descciegâ
Ra gran bandêa se vé da Raimondo.
Comme avanti l'Abaoù[13] là a ro Dénâ,
Curlâ o ra fava intorno a lê in riondo.
Essendo lonxi ro Sordan de questo
No s'accorzè, ma capitò ben presto.

92
Arrivando ghe parse int'ri maxelli
De Sozzeivera intrâ, o pù dra morte
Dent'ro Regno, dri sœu fæti in strepelli,
Tanto ro sangue sbronzinava forte.
Se vortò in là per non mirá ciù quelli
Misei avançi, e veddendo per sciorte,
Spærso un cavallo, e vœuo per lì stracorso:
Ciappa ra brilla, monta, e sproña in corso.

93
Beneitusso zugando a ro ballon,
Poca balla, ma boña o predicava.
Così lê appointo comme lampo, e tron,
Breve a ri sœu, ma grande aggiutto dava.
In un’attimo a peççi in st'occaxion,
Taggiò ri battezæ ch'o l'arrivava:
Çento, e ciù n'amaççò, ma pù de doî,
Resterà sempre ra memoria in noî.

94
Odoardo, e Girdippe e vostre impreize
Degne d'êsse scorpîe, d'êsse cantæ,
Vœuggio (aggiuttaoù da ra muza Zeneize)
Consegrâ fra r'inzegni sfondoræ:
Perch'a e gente a vegnî d'ogni paeize
L'amô vostro, e virtù cognita sæ:
Perchè cianzendo, chi farà l'amô.
Fasse a e vostr'osse, e a re mæ rimme onô.

95
Ra brava donna læsta là se scaggia
Onde ro Turco amazza ommi in giornâ,
Con doî taggi ro scuddo a ghe sbaraggia,
E dro sangue da un laoù ghe fa versâ.
Ro Sordan ra conosce, e crîa de raggia:
Con ro gallo a galliña l'è arrivá,
Mêgio saræ che virtuosa d'agoggia
Ti foissi: e intanto cadenaççi o roggia.

96
Pœuscia o taxè, ma çimmaoù de venin,
Ro temerario gh'adrizzò uña botta,
Che d'onde aççende amô ro soffranin,
Ardì d'intrâ, rotto ro pêtabotta.
Dra brilla abbandonando i correzin,
Trapellando a l'è lì per piggiâ votta.
Ben se n'accorze ro povero Odoardo,
Sfortunaoù deffensô, se ben non tardo.

[p. 283 modifica]

97
Cose dêllo mai fá? sdegno, e pietæ
Ro començan de brocca a invexendâ.
Questa per sostegnî ra sò meitæ,
Quello per veì s'o se pœu vendicâ.
Amô ghe caccia in testa ch'o porræ
Tutto in un tempo l'un, e l'âtro fâ.
Porta in aggiutto ra senestra man,
Tenta con l'âtra ammazzâ ro Sordan.

98
Ma non è assæ contra ro Turco forte
Possanza, e vorentæ, che sæ spartîa;
Sicchè, ni a lê dà aggiutto, ni ra morte
A ro nemigo dà, che l'ha ferîa.
E in cangio ro Sordan, per mala sciorte,
Taggia ro braçço, che ra sostegnîa;
Onde per forza cazze o ra lasciò,
E cazzendoghe adosso o ra nissô.

99
Comme ormo, a ro quæ de Bacco a cianta,
Innamorâ s'abbraççe, e se marîe;
Se côa de vento, o ferro ro desccianta,
Tira in terra con lê ra vigna assie;
Ra fœuggia, che ra veste tutta quanta
Ghe streppa, e pesta re ughe savorîe:
Pâ ch'o se dœure, e ciù dro sœu destin,
De lê gh'incresce, chi ghe mœu vexin.

100
Così cazze Odoardo, e ghe dà peña,
Solo ro mâ dra sò compagna etærna.
Parlâ vorreivan, ma pœuran appeña
Co'i sospiri spiegá ra dœuggia intærna.
L'un mira l'âtro, e in forma de cadeña,
S'agguantan fin che d'œurio è int'ra lantærna:
A tutti doî in un tempo a se gh'amorta,
Sgœuran re añime unîe dro Çê a ra porta

101
Pubrica allôa ra famma a son de tromba
Sto fæto, che mette affao de contâro:
Ro son non solo in ro campo rebomba,
Ma capita un espresso a assegurâro.
Cianze ro caxo ogn'un d'esta coromba;
Sdegnaoù Rinardo và per vendicâro,
Ma ghe taggia camin, ghe fa contrasto
Sciù ri œuggi dro Sordan ro grande Adrasto.

102
Criava Adrasto: T'ho pù conosciûo,
Ti ê giusto a i segni chi vaggo çercando.
Çerneggiaoù ogni scuddo ho per menûo,
Pærso ho ra voxe d'andâte ciamando.
Ro voto fæto œuggio adempî te zûo,
Ra to testa a Maometto consagrando.
Semmo a ra prîa chì dro paragon,
Ti nemigo d'Armidda, e mi campion.

103
Così ro sfîa, e pœu con botte orrende
Ro ferisce da un pôço, e sciù ro collo.
Comme l'ærmo resiste o no comprende
Ma o ro gœuga in arçon con ciù d'un scrollo
Rinardo a lê ro scianco a segno offende,
Che manco pœu guarîro meistr'Apollo.
Sto colosso, sto Ræ tanto temûo,
Pe un corpo solo cazze lì boccûo.

[p. 284 modifica]

104
De statua restan pe ro gran spavento
Dro caxo, i Turchi, che lì attorno son.
Soliman, che l'ha visto, int'un momento
S'infâda, e ven ciù giano, che un limon,
O vè, che fâ bezœugna testamento,
No resorve, stà lì comm'un pascion;
Cosa insolita a lê: ma, e non goværna
Dre guære ro destin ra lezze etærna?

105
Comme un, chi sæ aggravaoù da freve ardente
Se a re votte ghe rêsce de ronfá:
D'aveì s'assœunna adosso ro pezente,
O de veì sbirri, che ro vœuan ligâ:
Che se o fa forza de fuzzî int'ra gente,
Sempre o l'inciampa, che ro fa fermâ.
Pe liberâse o vorræ ciammá aggiutto,
Ma ra voxe non sciorte, e resta mutto.

106
Ro Sordan così allora pe rapî
A l'assâto lê mæximo, se sforza;
Ma in lê ro sdegno solito svanî
Sente, ne ghe pâ ciù d'aveì gran forza;
E quante zimme in lê nascian d'ardî,
Tante un terrô segretto ghe n'asmorza.
Mille cose o revôze int'ro sò cœu,
Fuzzî però, ni retirâse o vœu.

107
Da ro pensozo ven ro vinçitô,
E in arrivando (o che ghe poære) avanza,
Pe ra veloçitæ, pe ro furô,
Pe grandezza l'umana someggianza,
Poco resiste quello, e da ro Priô
Dri morti o và dri pari sò all'usanza.
Botte no schiva, lagrime no spande:
Presentâse a Pluton vosse a ra grande.

108
Soliman ro quæ spesso in longa guærra,
Cazzendo, comme Anteo, sâtava sciù
Ciù ostinaoù, a ra fin cazzè in tærra
Per sempre; e ra sò morte inteiza fù;
E con ro rettornello uña gran gnærra
Tirando a ra fortuña ra virtù;
Fermò ra rœua, e sotto e mæsme insegne
Dri Franchi unîa militando vegne.

109
Con ri âtri è per fuzzî ra reâ schera
Dri Turchi ond'è ro nervo prinçipâ;
E si ben che Immortale ciammâ l'era
Conven perî, e ro titolo scassâ.
Ferma Emiren quello, che ha ra bandera,
E ghe fa uña solenne rebuffâ:
Ti no è quello (o ghe dixe) che pe Erfêo,
Fra mille t'ho çernûo, façça d'ebreo?

110
Remedon no te deì zà sto stendardo,
Perchè aderrê ti me ro reportasci.
Ro capitañio ti veddi in azardo
Dra vitta fra i nemixi, e ti ro lasci?
Seguita ro destin con passo tardo
Chi và, se un fuzze, o l'affîra i mostasci.
Battise chì bezœugna chi œu scampâ,
Solo d'onô ra stradda pœu sarvâ.

[p. 285 modifica]

111
Questo in guerra tornò pe ro gran scorno;
Lê parla a j'âtri pœu con ciù arroganza:
E menaçça, e ferisce, onde rettorno
Fà contro ri arme, chi ha dre arme temanza
Così Emiren mette in sæsto dro corno
Ra mêgio parte, e o n'è fœu de speranza.
Tizaferno ciù dri âtri inanimî
Ro fa, che mai feççe atto de fuzzî.

112
Anzi lì o feççe cose de stupô.
I Normandi, e i Fiamenghi foin desfæti;
Son per sò varentîa, e per sò suô
Gernê, Roggiê, Gheardo in terra andæti.
Pœu, che a ra meta dell'etærno onô
Ra vitta breve sperlongò co i fæti:
Stimando questa comme un pô de paggia,
Andò ond'era ciù aççeiza ra battaggia.

113
Rinardo o visse, e si ben poee cangiaoù
L'azzurro in cremexi dra sò armadûa;
E l'aquila ro becco insangonaoù
S'aggie, e ri artiggi, lê l'ha conosciûa.
Aoura sì (o disse) che son mâ paraoù;
Macon aggiutto in questa congiontûa,
Consola Armidda! Se son vinçitô,
Re sò arme int'ra moschea porto pe invô.

114
Così o pregava, e ra preghêa andò spersa
Perchè sordo Macon no ro sentiva.
Comme un Lion, che con ra côa se sfersa,
E ra feroçitæ sveggia nativa;
Ri sdegni sò così est'añima persa,
D'amô a ra mœua, e a e sciamme agussa, e aviva
Tutte re astuzie con ra forza azzonze,
E streito in arme ro cavallo ponze.

115
Ma contro lê, che in atto conoscè
D'assâtatô, ro Cavaggêo Latin
Spronò ro sò; fe scialla, e se vozè
Per veì ra giostra, chi gh'era vexin.
Tante, e diverse botte lì se dè
L'Eroe d'Italia con ro Saraxin,
Che ri âtri stupîi se smentegon
Squæxi ra raggia, e re arme un pô fermon.

116
Un batte appeña, e l'átro batte, e inciaga
Ciù forza avendo, avendo arme ciù dûe.
Tizaferno de sangue un campo allaga
Con l'ærmo aværto, e scuddo o non ha ciûe.
Dro sò malemmo vè ra bella maga
Ro corpo infermo, rotte re armadûe;
E ri compagni asmæ, che se pœu dî,
Ch'aggian ra vitta appeiza a un pô de fî.

117
De tanti bravaççoin, dri quæ guarnîa
Sciù ro carro era, lê restá soletta,
Temme d'esse piggiâ, ra vitta ha in hîa
Ne ciù spera vittoria, ni vendetta.
Mêza tra infuriâ, e sbigottîa
Câra, e andando comme ra staffetta
Sciu'n cavallo de sprescia van con lê
Sdegno, e amô, comme doî chen levrê.

[p. 286 modifica]

118
Sola così in ri secoli passæ
Creopatra fuzzì dro grand’Aougusto
Ra fêa battaggia, e veire fortunæ
Lasciaoùghe ro marîo con gran desgusto;
Che pe amô no savendo ciú ond’o sæ
Ra seguitò, fæto a lê mæsmo ingiusto.
Tizaferno lê ascì vorreiva andâ
Co Armidda, ma ro fa l’âtro fermâ.

119
A ro Pagan, sparîo ro sô conforto,
Pâ, che ro giorno con ro Sô tramonte,
E a quello che o trattêgne così a torto
Da desperaoù tira uña botta in fronte.
A fabricâ ro furmine bistorto
Cazze ciù léggeo ro martello a Bronte
Sta botta a segno ra testa ghe carca,
Che cêgando a ro pêto se gh’inarca.

120
Pronto Rinardo, ch’è meistro in te[sic] l’arte
S’erze, ghe tira un corpo, e ra corassa
Gh’arve, e re coste, e ro cœu ghe sparte,
E ra pointa dra spâ ciù avanti passa,
Sicchè o resta ferîo da parte a parte
Da ro strañio furô d’esta botassa.
Cazze lì Tizaferno in braçço a morte,
E l’añima fuzzî pœu da doe porte.

121
Ond’o deggie dâ aggiutto, o menâ e moen
Rinardo allora fermo sta sciù e dæte;
Dezordinæ veggando ri Paghen,
E dri mæsmi e bandêe per terra andæte,
De ferî, d’amaççâ lê se tratten,
O pâ aquetaoû sto cancaro da læte.
Dra donna intanto ghe ven in memoria,
Che sola, e addoloâ fuzzîa l’istoria.

122
Ben ra visse scappâ, aoura reçede
Pietæ, che lê ghe seggie protettô.
E ghe soven, che in ro partî, ra fede
De Cavaggêo dè in pegno in sò favô;
Ond’a fuzze o s’indrizza, e fa, che çede
Ro sdegno a ra promissa, a ro sò onô.
Quella in tanto int’un folto bosco arriva,
Che de Mezzan[14] a ri assassin serviva.

123
Ghe piaxè assæ, che in quelle ciante ombrose
Sola ro caxo l’avesse condutta
Da cavallo a carò, e lì a l’ascoze
Re freççe, l’asta, e re atr’arme de sdrutta.
Arme sgraziæ (a disse) e vergognoze
Sciortîe d’in guerra con ra pointa sciutta,
Chì seppelîe ve vœuggio lasciâ
Za che i mæ torti non seì vendicâ.

124
Ah moæ sæ vêo, ma fra tant’arme, e tante
S’assuppe ao manco uña de sangue ancœu.
Se ogn’âtro pêto a voî pâ de diamante,
Inciagâro a uña donna ben se pœu:
Donque in questo mæ nûo, e tremante
Ra vittoria, ch’aggiæ ro fato vœu.
A i corpi o no resiste: amô ro sà,
Che, marvaxo, un bersaggio o se ne fà.

[p. 287 modifica]

125
Mostræve in mi (che dæto è ro perdon
Dro passaoù) d’uña tempea refinâ.
Misera Armidda, onde redûta son.
Se salute in voî solo ho da sperâ?
Ma se ogn’âtro recatto non è bon,
Fœura che azzonze ciaghe a chi è inciagâ,
Sanerà uña saetta ra ferîa
D’amô, e morindo resterò guarîa.

126
Fortuná morirò, se con mi assîe
Non ven sta pæste a infettâ l’inferno.
Se ferme amô, vêgne solo con mîe,
Sdegno dell’ombra mæ compagno etærno:
O de là zù con lê o torne chîe
A quello, che de mi fe’ tanto scherno:
E in aspetto terribile, in ciù forme,
Veì se ghe faççe, e in speçie, quand’o dorme.

127
Dîto questo, e fissaoù ro sò penscêo
Çercò ra freçça ciù ponzente, e forte
Lì arrivando ra trœua ro Cavaggêo
Zœumoæ vexiña a ra so estremma sciorte
Zà missa a s’era in atto atroçe, e fêo
Zà in cêra aveiva ro corô dra morte,
E se Rinardo ra man no gh’agguanta,
Ra fêa pointa dent’ro cœu a se cianta.

128
Se vozè Armidda, e attonita restò,
Che sentîo a no l’eiva quand’o veggne.
A buttò un crîo, e de mirâo lasciò
Sdegnoza (e sì a gh’œu ben) in tanto a sveggne
E comme un livio strazzandaoù cêgò
Ro collo a terra, ma quello ra teggne
Sciù sollevâ con ro braçço robusto,
E per fâ mêgio, ghe mollò ro busto.

129
Pœu sciù ra faccia, e sciù ro sen de zoncâ
Strixellâ o fesse quarche lagrimetta.
Comme in te l’arba quando ra rozâ
Cazzendo e scioî a reparpa, e l’erbetta;
Così a lê, revegnendo, se vè arzâ
De lagrime non sò ra céa umidetta.
Ri œuggi træ votte a l’erzè, e âtretante
Ri chinò per non dâ aoudaçia a l’amante.

130
E con languida man ro forte braçço,
Che in pê ra ten, retrosa, rebœuttava
Tentò ciù votte uscî da st’imbaraçço,
Ma lè sempre ciù streita l’agguantava.
Ingauggiâ a ra fin in t’esto laçço,
Che ghe fù caro, (e sì ro Checco a fava)
Bœutta in parlando de cianze un scciuppon,
Senza guardâro mai: povêo garson!

131
Oh sempre, o che ti parti, o che ti torni
Crûo dro paro, e chi te gh’a ghiaoù?
Dî, traditô, ro mæ morî ti storni?
Percose? che ra man ti m’hæ acciappaoù?
Ti me vœu viva? E abbastanza de scorni
E de squassi n’ho foscia ancon provaoù?
Credde Armidda a un sperzuro ciù non vœu,
Ma ben pœu poco, chi morî no pœu.

[p. 288 modifica]

132
Çerto non è tò onô, non è compîo
Ro trionfo, se avanti uña ragassa,
Piggiâ aoura a força, che ti hæ zà tradîo
(Per to eroismo) incadenâ non passa.
A ri tempi passæ dîmoghe addîo.
Stimmo ancœu caritæ de chi m'amassa:
Ma no ra çerco a ti, che non gh'è cosa
Ra quæ, essendo to don, no seggie odiosa.

133
Da ra barbarie tò spero sottrâme
Fra poco, in quarche moddo, de mæ man,
E s'essendo ligâ porran mancâme
Arme, venin, cavestro, e Carignan,[15]
Atre stradde segure ho da troncâme
Ro fî dra vitta, re stelle ro san.
Vattene! Ah s'o no fa per burlâme,
Stæ a veì ch'o vœu tornâ a inçingarâme!

134
Mentre a se dœu,co e lâgrime profonde,
Che sdegno, e amô drent'ro cœu gh'arrancava,
L'amoroso sò cento lê confonde,
In ro quæ onesta ra pietæ spiccava.
E con dôçi parolle o ghe responde:
Cose stæto ciù a cianze a Maddonava?
A i scorni nò, a ro regno œuggio sarvâte;
Bella, cara, me cœu, no desperâte.

135
Mira esti œuggi, che son (se a ro parlâ
Ti no creddi) dro cœu spêgio, e retræto.
De remettite zuro, a commandâ
De Damasco in ro Trono: e caxo dæto,
Che ti voressi fâte battezâ,
T'asseguro in etærno da ogni cæto.
Nè in ro Levante ghe sarà nisciuña,
Che posse mai vantâ ra to fortuña.

136
Così lê parla, e prega, e ascâda, e bagna
Re preghere cianzendo, e sospirando.
Comme smaiña ra neive dra montagna,
A ro Sô câdo, o quando va sciusciando
Scirocco; in quella ra raggia sì stagna,
Che pareiva, s'acqueta, e va mancando:
In sto mœuo refrescon lì l'amiçiçia,
Ma da Ommi da ben, senza maliçia.

137
In sto fra tempo vè ro Capitan
D'Egitto, in terra ro reâ stendardo,
E vedde assì, che Goffrê de sò man
Fa cazze insemme Remedon gagiardo
O se trœuva lì solo, comm'un can,
Girando a i sœu morti, e scappæ ro sguardo
Fûzî non vœu, ma o çerca ra mainêa
De morî comme Turno a i pê d'Enêa.

138
E contra ro maggiô Buggion s'asbriva,
Che nemigo non sa trœuvâ ciù degno,
Mostrando d'ond'o passa, ond'o l'arriva
Dro gran cœu desperaoù l'urtimo segno.
E da lontan criâ o se sentiva
Aveì da ti ra morte non ho a sdegno:
Ma tenterò, che in ro mæ, rebattûo
Ti vegghi ti ascì ro to derrûo.

[p. 289 modifica]

139
Così o ghe dixe, e li int'un'uria e buria
L'un contro l'âtro per ferî se slança.
Pointo in un braçço, e desarmaoù int'ra furia
Dro scuddo fu ro Capitan de França.
Ro quæ a l'âtro in vendetta de l'ingiuria
Tirò un gran reværso; ma in sostança,
Visto, ch'o sghinda, e ch'o schiva ro taggio,
O l'infirò int'ra pança comm'un baggio.

140
Morto Emiren poc'avanzo è restaoù
Dro gran campo sparîo comme ro scento.
Segue i vinti Goffrê, pœu o s'è fermaoù,
Ch'Artamôo vè a pê de sangue tento,
Con mêza spâ, con ro morrion scciappaoù
Battûo, e assequæiraoù da ciù de çento.
Crîa a ri sœu, fermæve; e ti Barron,
Rendite a mi (che son Goffrê) prexon.

141
Quello, che fin chì dro sciusciêgo o fè
Ciù, che s'o foisse ro ricco Pollon,
Sentendo ro gran nomme, se vôzè
A Goffrè, e se ghe misse in zenoggion:
A ra superbia, a i fasti exilio o dè,
Che cara assæ ghe fu ra vitta in don;
Solo che in dághe in man ra mêza spà,
O ghe disse; guâgnaoù ti hæ ra giornâ.

142
L'oro, che ho int'ro mæ Regno, e dra Moggê
Pietoza e perle porran rescattâme.
Ha dæto a mi, ghe reprica Goffrê,
Un cœu, che çerto ti no pœu cangiâme.
Guerezzo per servî a Domenendê
Non san l'oro, e re gioje imbarlugâme;
E ti ti m'hæ piggiaoù per bazzajotto?
Và, che te staræ mêgio ro capotto.

143
O tâxe; e dæto ro prexonê in man
Dri sœu, inseguisce quelli, che fuzzivan
Che a ri repoêi de pê se retiran,
Ma là arrivæ manco ra morte schivan.
Ro vallo i Franchi d'assâto piggian
De sangue vivo i padiggioin s'impivan,
Che tutto inonda, tutto sporca, e guasta,
Così vinçe Goffrê, e tanto basta.

144
Così vinçe Goffrê, ma questo tanto
No ghe basta, che subbito vœu andâ,
Si ben de sangue ha ancon brutto ro manto,
Ro Santuario de Cristo a visitâ,
In ro quæ intraoù con dri Offiziali a canto
Dre arme pe invò, o ne guarnì l'Artá.
Ro gran Sepurto adôran, pœuscia lê
In áta voxe intonnò ro Te Dê.


FIN

  1. Torrente a' confini di Voltri nella Riviera occidentale di Genova, con montagne all'intorno per lo più coperte di nebbia densissima, che indica venti gagliardi.
  2. Due Avocati[sic] celeberrimi di Genova.
  3. Termine usato da' Genovesi per spiegare quanto sia difficile provedere[sic] in un'affare[sic] incognito.
  4. Spada.
  5. Due del Popolo, che hanno mostrato coraggio nella guerra del 1746.
  6. Uno de' Quartieri della Città abbondante di Taverne.
  7. Interprete.
  8. Canneto vasto postato in Polcevera in vicinanza del Ponte detto di Morigallo di un Paesano denominato Gambino.
  9. Maestro di scherma famoso che insegnava in Genova.
  10. Altro Maestro di scherma come sopra, ancor vivente.
  11. Teatro famoso in Genova.
  12. Pignatta da fuoco, di cui si servono i Lanciatori pescando in mare alla notte.
  13. Giuochi di Bandiera, che si fanno dalla comitiva dell'Abate della Valle di Bisagno, entrando la vigilia di Natale in Città.
  14. Abitazione incomoda, ove abita la plebe.
  15. Colle ameno entro la Città di Genova, ove è un ponte altissimo, da cui già tal'uni si sono precipitati.