Ra Gerusalemme deliverâ/Canto XIII.

Da Wikivivàgna
Ra Gerusalemme deliverâ de Torquato Tasso, traduto da Ambrœuxo Conti
Canto XIII
clicca o segno inta colonna de scinistra pi aveighe a verscion toscaña ape'
[p. 174 modifica]

CANTO XIII.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. D. AMBRŒUXO CONTI

past. arcad.


ARGUMENTO.

Diavi, e Diavorotti o fa vegnî
Ismeno, e ra Boscaggia o fa guardâ:
In varie forme o ri fa comparî
Per fâ chi và a taggiâghe inspasimâ.
Tancredi ghe va lê, ma intenerî
Ro fan çærte voxette, e o lascia stâ.
Cœuxe ro sô in Lion ri Crestien;
Poi ciœuve, e se repiggian belleben.


1
Ma cheita appeña in çenere ra Torre,
Chi fava tanto danno a re muragge:
Ismen in tra sò testa o ra descorre,
Per levâ ra çittæ d'in tre tenagge.
E perchè ro Françeise ciù o no corre
A fâne un'atra, o guarda re boscagge,
Tanto che con ro commodo dri legni
No possan torna fâ de questi ordegni.

2
Poco lontan da re Crestiañe tende
Gh'è un bosco intr'uña fondega zù bassa
De çærte sccianche d'ærbori tremende
Così spesso, che Sô moæ no ghe passa;
E quando a mêzo giorno ciù o s'estende,
De luxe no ghe n'è manco uña straçça,
O se a quarch'ora gh'è un pittin de lumme,
De cæro se ghe vè comme un barlumme.

3
Poi vegnendo ra seira, se ghe accœugge,
Così gran nebbia, e tale oscuritæ
Se ghe forma, da fá sentî re dœugge
Se ghe vegnissan fin a ri dannæ:
A pascese ni d'ærbe, ni de fœugge
Mai ghe meñan re strœuppe i Pegoræ;
E se ghe passa un pellegrin smarrîo
Senza entrâghe ro mostra con ro dîo.

4
Chì intr'esto bosco l'è, donde re strîe
Vêgnan de nœutte co i sò scarlafoin,
Vêgnan vestîi da Bœu, da Draghi, e Arpîe,
Da Porchi, da Cavalli, Orsi, e Lioin.
(Pelle de squæro!) poi fan sinfonîe,
De sanfornie, de corni, e tamborlin:
Lì se zœuga a tocchin, se sâta, e balla,
Lì se fa noççe a furia, e lì se scialla.

[p. 175 modifica]

5
Così se dixe: ma l'è vero çærto
Che quell'ærbori mai nesciun toccava,
E a ro Françeise o l'era solo aværto,
Che legne da fâ macchine o ghe dava.
Chi vêgne Ismen, e o ven che zà coværto
De tenebre ro mondo o no ziava.
Chì o fa un çircolo in terra, o fa dre biscie,
O sconzura ro tempo, e o maledisce.

6
O mette un pê descâso in tro pertuso
Dro çercio, e fra de lê o va barbottando;
Træ votte a ro Levante ro sò muso
O voze, e træ a Ponente; poi segnando
Træ votte con ra trappa, che per uso
A fa vegnî ri morti in pê sâtando:
Træ votte dro pê scâso o sbatte in terra
E in ste matte parolle pœuscia o sferra.

7
Olà: sentî voî âtri tutti quanti
Dezenteghæ d'in çê da i ciù potenti,
E voi spiriti in aria sempre erranti,
Che re tempeste scadenæ, e ri venti,
E voi che stæ a frosciá derrê, e davanti
Ri poveri dannæ fra peñe, e centi;
Tutti ve vœuggio chi tutti vegnî,
E fæ quanto ve diggo fin a un fî.

8
Vedeì sto bosco? ri ærbori ho contaoù,
E ve ne daggo a voî tutta ra cura:
No vœuggio che un steccon ghe sæ taggiaoù
Stæmeghe attenti, fæme mudria dura,
Tanto che ro Françeize spaventaoù,
O fuzze, o perde lì ra sò bravura:
Queste parolle o disse, e dre átre ancon,
Che mi re taxo, per no dî un sgarron.

9
A sta voxe ogni stella s'oscurisce,
Ni se vè ciù uña stizza de seren:
Ra luña co i sò corni a se smarrisce
Coværta da uña nuvora, chi ven.
Ma ro strion ciù fêo o s'inagrisce,
E o dixe: Olà? no se conosce Ismen?
Cose aspettæo? che digghe doe de quelle,
Che fan ra terra arvî, cazze re stelle?

10
Seì pû che re sò dî; ni crederessi,
Che me j'agge scordæ? dæme dro dîo,
Poi vireì, se sta lengua ancon ciù spessi
Termini a l'ha da dive ire de Dio:
Sò che se re dixesse, tremeressi,
E primma d'ora mi saræ obbedîo:
Che sì? che sì? ciù o vorræ dî, ma intanto,
O vedde che l'è fæto za l'incanto.

11
Tutt'assemme se veìvan comparî
D'ogni banda fantasme, ombre, e diavi;
Un continuo se veiva andá e vegnî
De gente neigra ciù, che n'en ri scciavi,
Spiriti grossi, e spiriti sottî,
Vegnûi dra terra d'in tri bassi incâvi:
Ognun se piggia un sccianco da guardâ
E lì ciù un Can no se ghe pœu accostâ.

[p. 176 modifica]

12
Ro Mago, doppo aveì dæto bon sæsto
A re cose, o retorna da ro Ræ;
E o ghe dixe: stæ quêto: tutto è læsto:
Lœugo a fâ nœuve macchine no gh'è:
Ni anderan ciù in tro bosco a fá ro ræsto
Ri Françeixi; sò poi mi ro perchè:
Chì o fa ponto: ma pû dall'A, a ro Ron,
O ghe desgœugge tutta ra canzon.

13
Caro Sciô Ræ, sentî sto pô de zonta
A quello che mi feì, se a ve dà gusto:
Ro Sô in lion da chi a doî giorni o sponta,
E ri Françeixi n'averan desgusto,
Che con sto câdo che averan de ponta
E senz'ægua, sarà tutt'ommo frusto:
Poi trœuvo scrîto ancœu in tro mæ lunario
Un tempo secco, e un câdo straordinario.

14
Sibben sarà un gran câdo, e câdo tanto
Quanto se prœuva sotta l'Equatô;
Noî no ne sentiremmo ciù che tanto,
Che frescura, e fontañe emmo in favô;
Averan da soffrî però âtretanto
Ri Françeixi senz'ægua, ærba, ni sciô;
E quando poi no porran ciù stâ in pê,
Quelli d'Egitto ghe daran derrê.

15
Voî sareì vinçitô senza imbarasso:
Sicchè no ve piggiæ gatte a ligâ:
E se Argante da bestia, e da smargiasso
O vœu attaccá dre bæghe, e o se vœu dâ,
Dîghe ch'o vagghe bello passo a passo,
E mandæro occorrendo a spigorâ;
Che ro çê darà præsto (e n'en nescioî)
Ra guerra a ri nemixi, e paxe a voî.

16
A sti avvisi, Aladin l'ha in quello lœugo
Ri nostri, e o se ra scialla allegramente;
Za donde ri nemixi favan zœugo,
O gh'ha fortificaoù ciù bravamente;
Però o camiña intorno, pin de fœugo,
O repoæra ogni posto, o ciamma gente;
Chì tutti i butteghæ, e ri çittadin,
Fatigan, e fan forze da facchin.

17
Ma Gofredo in sto mentre lê o no vœu
Che ra scalâdda a ra çittæ sæ dæta,
Se primma ra gran Torre, e se se pœu
Quarch'âtra mêgio macchina n'è fæta:
Così o manda dri meistri a fá da cœu,
In tro bosco, e ra Torre o vœu refæta:
Ghe van tutti contenti avanti l'arba.
Ma ra poîra ghe fa addrizzâ ra barba.

18
Comme de carlevá, figgiœu piccin
Fuzze fiña sò poæ, se, inmascaraoù,
O se gh'accosta ninte da vexin;
O comme zà de nœutte spaventaoù
Da mostri un passaggê pe ro camin
Sempre o tremma; così da ro sò laoù
Tremavan questi: che a ra fin ra poira
Fà piggiâ per un travo uña spaççoira.

[p. 177 modifica]

19
Tutti retornan dro corô dri morti
E s'imbroggian così in contâ l'istoria,
Che, chi sentiva i sò discorsi storti,
Ghe fâva un âria un pô mincionatoria.
Gofredo allora, stœumeghi ciù forti
Ghe manda, comm'a dî de Prê, e Portoria;
Perchè spallezzan questi i Bancharæ,
E possan lavorâ senz'anscietæ.

20
Accostandose questi, onde Pluton
Aveiva spantegaoù ri sò Diavi,
E visto de quell'aria ro scuron,
Giâni, ri coraggiosi, e ri ciù bravi,
Deventon comme scorçe de limon:
Re pagge ghe pareivan tanti travi:
Veivan, straveivan; pœuscia andando avanti,
Oh lì sì che trovon ri sò mercanti.

21
In sto bosco sentin un ramadan
Un’urlo, un crîo, un strepito, un fracasso,
Comme quando ra terra fa dan dan:
Lampi aççeisi, che striñan ro mostaçço,
Rebombo d'ægua, e venti da lontan,
Chi ghe giaçça re bêle, e ro pettaçço:
Da ogni canto se sente che ghe scroscie,
E non gh'è cosa infin, chi no ri froscie.

22
Ghe vegne in corpo tanta scagaboggia,
Che reston comme morti da cuxî,
In tro mêzo dro cœu, giusto un'agoggia,
Chi ri ponze, ghe pâ lì de sentî:
Ognun se fretta ri œuggi e o se strofoggia,
Nisciun ciù ardisce andâ, ni ciù vegnî;
In fin se ra pôon in santa paxe,
E a Gofredo un parlò con questa fraxe.

23
Signor. Là in quello bosco, mi ve zuro,
Che no faremmo ninte: se ghe sente,
E se ghe sente a segno, che seguro
Gh'è drento ro diavo, e ra sò gente:
Dappertutto resœunna un crîo, un luro,
E sfîo a andâghe l'ommo ciù varente:
Se sentan... che sò mi? se sentan voxe,
Ch'ogni tantin fan fâ segni de croxe.

24
Così o ra conta, e gh'era per fortuña
Ro Sciô Alcastro, chi sente sto bordello:
(Questo l'è un cortexan, che in tra sò luña
Ghe pâ che dapertutto sæ cianello.)
O se fa brutto, ri œuggi o se straluña,
E o ghe dixe: onde heì visto sto fragello?
Signor: ra târa che bezœugna dâghe
L'è che i meschin se l'han fæta int're braghe.

25
Piggiando sto Signor ra cosa in rîe,
O seguitava a dì: Ma l'ælan molli!
Son chi mi, se vorreì, gh'anderò mie:
Che zà n'ho poira ninte de babolli:
Taggerò quello bosco, feddedie!
E anderò a dâghe ri urtimi straccolli:
Caccierò tutti quelli ærbori a terra:
E a sti pôtroin ghe sunerò uña gnærra.

[p. 178 modifica]

26
Così questo Signor spacca-montagne
O l'ha ra sò liçenzia, e o va de fæto,
O va, comme se va a mangiâ lasagne,
Int'ro bosco, e o se vedde zà int'ro cæto.
No per questo lê vôze re carcagne,
Ni o se ne va, ni o çærca chi gh'ha dæto,
Avanzandose ciù; ma un çærto fœugo
Chi sciortì, ghe levò ro cœu da lœugo.

27
Cresce sto fœugo, e in forma de muraggia
O l'ærze sciù re sciamme rosse, e scure,
Che fan comme un repoæro a ra boscaggia,
Per rende quelle sccianche ciù segure:
Ma ra sciamma ciù grossa, chi sbarbaggia
A forma all'œuggio, comme a dî, figure
De Castelli, Balloardi, e cose tæ
Da mette poîra a çinqueçento armæ.

28
O vedde sorve questi comparî
Çerti morri prohibîi, çærte facette,
Che stan tutti lì in atto de ferî;
O ve luxî dre sciable, e dre scciuppette,
Sicchè lê l'è obbligaoù presto a fuzzî
Con ra triacca zù pe re garrette,
Perchè cattiva via fava ro fumme,
E o temeiva de quarche moccalumme.

29
De no aveì poîra ninte o se credeiva,
Ma quando o fu a ro largo o se n'è accorto,
E re dîe pe ra raggia o se mordeiva,
Pregandose ciù tosto d'êse morto:
In tanto ra vergœugna ro rodeiva,
O resta lì monocco, o se fa smorto,
E o non ardisce arzâ ciù ro mostasso
Quello, chi fava tanto ro smargiasso.

30
Gofredo ro ciamò: lè no s'incalla
D'avexinâse; perchè o restò brutto:
Ma finarmente co'un scrollâ de spalla.
Poco a poco s'accosta, e o resta mutto.
Gofredo che de poira o vè ch'o balla,
O no çærca de ciù, o capisce tutto,
E o dixe da arraggiaoù: oh feddedôa!
Chì assì ro Diavo gh'œu cacciâ ra côa?

31
Ma se quarcun ghe foisse, che portaoû
Da ra groria, o vorresse fâ sta prœuva,
Ch'o vagghe, e o saccie a chi o l'è destinaoù,
O a ro manco o ne porte mêgio nœuva.
Così o disse, e ro bosco fu tentaoù,
Sti treì dì, da ro mêgio chi se trœuva:
Ghe zen, ma retornon ri Crestien,
Con ra sò côa in tre gambe comme i chen

32
Tancredi in questo mentre zù a derrûo.
Cianzendo o sepelliva ra sò amiga,
E benchè in faccia o sæ pallido, e scûo,
Comm'un’ommo incapaçe a ra fatiga;
Però sto gran bezœugno conosciûo,
O cianta tutto, o sâta sciù, o se sbriga,
Che ro sò cœu vivaçe, e umô bizarro,
Ghe dan ra forza per tirâ sto carro.

[p. 179 modifica]

33
Va quest'ommo de testa, e de raxon
Con faccia, e pêto aværto a sto çimento,
Ni ra vista ro mette in apprension
Dro bosco, ni de ninte o l'ha spavento,
No temme ni ro lampo, ni ro tron,
E o va per infiráseghe de drento;
Ma appeña o s'avexiña in questo lœugo
O vedde ra çittæ fæta de fœugo.

34
In tanto o dè inderrê fra lê dixendo:
A cose servan re arme che mi ho in man?
De morî chi bruxaoù mi no l'intendo,
No son de quelli, ni son sì baggian.
Vorentera sta vitta ghe ra spendo,
Quando in servixo a l'è dro Crestian;
Ma se ra perdo chì, che utilitæ
Ghe porto a lô con questa asenitæ?

35
Ma cose se dirá, se torno vœuo?
Atro bosco no gh'è che questo chì:
Gofredo vorrà çerto in ogni mœuo
Taggiâghe: e gh'è chi posse ciù de mi?
Chi sà che questo fœugo, andando apprœuo
No sæ che d'apparenza? Foscia sì.
E repiggiaoù coraggio, o va de fæto,
Senza ciù andâ a çercâ chi gh'agge dæto.

36
Nì sotta re arme de sentî ghe parse
Cádo comme de fœugo naturâ,
Ma pû se foisse quella, chi comparse
Sciamma, o larva o no sa ben giudicâ,
Perchè appeña toccâ subbito sparse
Quell'apparenza, e un fêo temporá
Se misse, e nœutte, e uværno lì o portò,
Ma sto freido, e sto scuro o no durò.

37
Maraveggiaoù Tancredi ærze re çegge,
E vedendo che tutto l'è svanîo,
O va a veì questo nîo de maravegge,
O l'agueita per tutto, o corre ardîo,
Ni o væ, ni o sente ciù ninte a ri oregge,
Pensando che ro cæto sæ finîo
O va lá bello drîto senza dœuggia,
Comme o foisse patron d'ærboro, e fœuggia.

38
Doppo varie zirandore o l'arriva
In tr'un gran praoù senz'ærbori, e spazioso,
Dro quæ solo int'ro mêzo compariva
Un çipresso supærbo, e maestoso,
Mentre che l'œuggio adosso o ghe tegniva
O ghe vì dri scarbocci, e un scrîto appôso,
Comme usavan ri antighi co i stilletti
Sciù ra çeira, e re scorçe dri ærboretti.

39
Fra sti segni o l'inteise, che in lenguaggio
Sorian, ghe dixeiva in sta manêra:
Oh ti, che ti t'ê misso a fá sto viaggio
Donde ra morte ha ra sò stança vera,
Porta donde ti vœu ro tò coraggio,
Che chi no gh'è da fâ negozio in fera.
Va, te ne prego, no me fâ sti torti:
Che gusto gh'hæto a bugatâ ri morti?

[p. 180 modifica]

40
Così o læsse in ro scrito: e fisso, e attento
O l'andava pensando a ste scritture,
Quando o sente sciusciá ancon ciù ro vento
Chi fa ballâ ro bosco, e re verdure,
E o fâva, comme a dî çerto lamento
D'affrîte, e lagrimose creature,
Ch'o no sa s'o sæ un’âtro, o s'o sæ lê,
E in tanto o dava streite de panê.

41
Pù ra spâ lê trà fœura, e con gran forza
O batte ro çipresso (oh stravagança!)
Sciorte ro sangue fœura da ra scorza,
E un spisciorello te ghe dà in tra pança:
Se gh'addrizza ro peì, ma ciù o rinforza
Ri corpi, e con ciù pôzo o se ghe lança.
E in tanto de sotterra sciortî fœura.
O sente un crîo, un lamento, un chi s'accœura.

42
E o se sente st'antifona cantâ:
Tancredi, e quando moæ l'œutto fornì?
Doppo che dro sò corpo a foî spoggiâ
L'añima stava chi sença patî:
Perchè sto povero ærboro taggiâ
Drento dro quæ ro çê me vœu tegnî?
Pelle de can! frosciâ ancora ti vœu
Fiña in tra fossa ri nemixi tœu?

43
Foi Clorinda: ni sola in sto çipresso
Vive l'añima mæ: chì se ne stan
Tant'âtri che me son vegnûi d'appresso
Morti in guerra, e dro Franco, e dro Pagan;
Semmo chì comme sotta ro sopresso,
E un mago crûo o fa cose da can:
Dunque ogni rammo, che ti taggeræ,
Sacci, che un’ommo ancœu ti amazzeræ.

44
Comme quando o s'assœunna intr'un derrûo
Ro marotto de vedde uña Pantasma,
Con tutto poi ch'o l'agge conosciúo
Che n'è ninte, però ghe sâta l'asma,
E sotta ri lençœu o sta zù abboccûo,
Strenze ri denti, o l'ha poîra, o l'inspasma;
Così quantunque a questo poco o credde,
Pû o s'avilisce, e a tanti inganni o çedde.

45
E ghe ven tanta poira, e tâ spavento
In corpo, che ro sangue se gh'aggiaçça
Int're questo angoscioso frosciamento
Ghe cazze in terra quella spâ smargiassa,
E o no pœu ciù soffrî quello lamento,
Perchè ro ton de voxe, che ro amazza,
Senç'âtro o cræ che de Clorinda a segge,
Vegnûa apposta per scciodeghe ri oregge.

46
Così chi no stimò çittæ de fœugo,
Ni troin, ni terremoti, ni fracassi
A un sospiro amoroso o dà ro lœugo,
Che a tutt'ommo l'amô striña i mostaççi.
Ro vento dra sò spâ ne feççe zœugo,
Ch'o ghe ra buttò là çinquanta passi:
Con che o se n'andò via ro cameradda,
E o trovò ra sò spâ torna per stradda.

[p. 181 modifica]

47
Ma o no ne vosse ciù, ni o stimò ben
D'andâ apprœuvo a çercâ chi ghe l'ha rotta;
Con ra scciumma a ra bocca o se ne ven
Da Gofredo, e con lengua ancon barbotta
O ghe dixe: Signor, no ne conven
D'andá int're quello bosco un'âtra votta:
Che de quello, ch'han dîto, e reportaoù
Çento votte de ciù mi gh'ho trovaoù.

48
Ho visto tutta intrega ra fonzion,
Ho visto scuro, i strepiti ho sentîo.
Quello fœugo chi forma un bastion,
Donde l'Inferno ghe pâ tutto unîo.
Senza aveì ninte poira in tro gippon,
Senza sentî sto fœugo, vaggo ardîo;
S'adescia un temporâ, ven scuro, e subito,
Se torna a fâ seren, ni ciù mi dubito.

49
Ma questo è ninte: sta a sentî ro resto.
Ogn'ærboro l'ha un'añima vivente;
A parla, a cianze, a prega, a fâ ro tresto,
E int'ro mæ cœu l'ho comm'a dî presente;
Pertuzo un sccianco, ed êccate lî læsto
Ne sciorte sangue vero e no apparente.
Ma cos'occorre? che me diggan becco,
Se ghe vaggo a taggiâ ciù manco un stecco.

50
Così o disse: e Gofredo, stuppefæto
Per st'avviso, o se mette a passaggiâ,
Pensando comme uscî da questo cæto:
D'andâghe lê in persoña un pô ghe pâ,
Un’âtro pô o no cræ, che sæ ben fæto:
O studia se âtro bosco o pœu trovâ,
Ma, però chi indoviña cose o pensa,
O ghe dixe: Signor. Aggi paziensa.

51
Lascia a chi tocca rozziggiâ quest'osso;
Che chi ro taggerà l'è chì vexin:
Zà ra barchetta arriva a ro redosso,
E a va scìando in terra cian-cianin,
Rotte re cheñe, ch'o l'aveìva adosso,
Torna chì quello nostro Palladin:
Poco manca, ch'han da êse sterminæ
Re gente Turche, e preiza ra çittæ.

52
In sto parlâ o se fe' comme un scarlatto,
E o pareiva un Profeta lì spûaoù,
Gofredo aura o tempesta, e o dà int'ro matto,
Ch'o vorræ veì sto cæto terminaoù.
Ma pe'ro Sô in Lion, chi fa sciaratto,
No se trœuva ciù un parmo de bagnaoù:
E o l'ha poira che vegnan frîti, e cœutti
Ri sò sordatti comme ri bescœutti.

53
No se vedde uña stella maledetta,
Fa un câdo così fêo, che se bogge:
Un Sô, chi cœuxe, e aççende ra berretta,
Chi bruxa i campi, e dâ fœugo a re stogge:
Ogni raggio dro Sô pâ uña saetta,
Chi piggia da ra testa a re zenogge,
Cádo è ro dì, ra nœutte a l'è câdissima,
Pêzo l'è l'âtra, e l'átra câdississima.

[p. 182 modifica]

54
Quando se leva a ra mattin ro Sô,
O se vedde affâraoù ciù che ro forno,
E ognun chi ghe vè in cera sto corô,
O dixe: ohimè, figgiœu, che brutto giorno:
Partendo o se ne va de mal'umô,
Menaççando de fâ pêzo retorno:
Così aguanta chi pœu: pensæ che guai
Son questi ancœu da no sciortîne mai.

55
Quando l'è mêzo dì, che con ri ardoî
Aççeixi proprio o bruxa re campagne,
Se veddan passe ri ærbe, e secche e scioî,
Re fœugge molle comme re lasagne;
Ro sciumme, chi eiva câdi ri sò umoî,
Int'ra terra o te gh'arve re magagne,
E se in ære uña nuvora gh'ha lœugo,
L'è spessa e rossa, ch'a pâ giusto un fœugo.

56
Tutto ro çê pâ giusto uña fornaxe:
All'œuggio tutto fa malinconia:
No gh'è ninte de vento, ogn'aura taxe:
Sta comme un scœuggio in mâ schiffo, e tarchia:
Solo ghe sciuscia, (e o pâ vampa de braxe)
Un vento destanaoù d'in Barbaria,
Che in cangio de dâ quarche refrigerio
O bruxa, e o spuzza ciù ch'un çemiterio.

57
Fin ra nœutte ro fresco a l'ha perdûo,
Che de giorno ro Sô tutt'ha ascâdaoù.
Ogni lumme de stella se fa scûo,
De comête ro çê l'ê recamaoù,
Ni ra povera terra in sto derrûo
Pœu gôve manco un pô d'œurio rosaoù
Per onze i pê a re sccianche, e a ri ærbe tenere
Ch'è deventâ, meschiña, tosto çenere.

58
Ro sœunno da ra nœutte l'è bandîo,
Son longhe ri ore, e ciù longhi ri affanni,
Se stà mâ despoggiaoù, pêzo vestîo,
Ma ra sæ l'è ro ciù de sti maranni,
Perchè Aladin quell'ommo inviperîo,
Fè cose che no fan ri ciù tiranni;
L'attoscegô ri sciummi, e re fontañe,
E l'ægua paræ bratta de chintañe.

59
E ro Siloæ, che sciumme puro, e mondo,
O l'era dri Françeixi ro tesoro,
Aoura comme un lavezzo o bogge in fondo,
O n'ha ciù d'ægua, o no dà ciù restoro;
Ni ro Pò, che de mazzo e ciù profondo,
In tanta sæ, ghe porræ dâ rescioro,
Ni Ponseivera, quando a l'è ciù grossa,
Ni ro Besagno, ni Fossaoù, ni Fossa.

60
E se a quarcun soven de quarche roggio
D'ægua, o de quarche cæra fontanetta
Donde o l'andava a beive sença doggio
O ghe perde ra testa, e ra beretta,
E o sente in tro sò cœu tormento doggio,
Ch'o ghe vorræ bagnâ ra sò lenguetta;
E int'ro vivo st'idea così ro tocca,
Che se ghe secca fin ro spûo in bocca.

[p. 183 modifica]

61
Se veddan ri ommi forti, e ciù gaggiardi
Che n'han temûo zœu moæ ni ægua, ni vento,
Ni gh'han misso moæ poira gatti bardi,
D'esto gran câdo a tanto patimento,
Steixi in terra, scorâ comme ri lardi
A ro Sô: pensæ voî che frosciamento!
Sicchè l'armâ consumma poco a poco,
E Gofredo meschin deventa lôco.

62
Ro cavallo no vœu d'ordio, ni paggia
Ni d'ærba, ni de fen manco un bocon;
O n'ærze ciù ra testa, ni o sbarbaggia,
Ma o sta lì basso comme un pellaççon:
O l'ha pærso ra furia, e ra raggia,
E a veìro o mette bello compassion,
Povera bestia! o sta tutto amuggiaoù,
Che pá, ch'o n'agge manco ciù de sciaoù:

63
Ro can lê assì, meschin, ciù o no se cura
De guardâ ro patron, ni de mangiâ:
Con ra sò lengua fœura, in quest'arsura
O sta in terra ri mantexi a tirâ:
E ro respiro, chi ghe dà natura,
Mentre o l'anscia, e ro fa ciù tribolâ:
O no dixe, o no fa ciù uña petacca,
E o sta arreværso lì comm'uña vacca.

64
In questo stato, ra sò vitta o fava
Assidiaoù ro campo Crestian,
A ra vittoria ninte ciù o pensava,
Aspettando ra morte li cian-cian:
Ognun cianzeiva, ognun se lamentava,
Tutti tutti a criâ se davan man,
E dixeivan: Gofredo pâ ch'o treppe,
Cose vœulo aspêtâ? che chi se creppe?

65
Dond'hálo ro çervello? Con che ordegno
Pensello a ra çittæ de dá l'assâto?
Dond'o vœu fa re macchine? Che segno
No ne mostra ro çê lasciù de d'âto?
Chi là int'ro bosco aveiva ro desegno
De fâ legnammi, o no tornò in un sâto?
Ne dixe pû ro çê, se l'intendemmo,
Che l'ægua, e ro savon chì ghe perdemmo?

66
Dunque pâ che a sto raìxo ninte importe,
Che ro malanno adosso ancœu ne vêgne,
Che ro Bôja ne fruste, o dagghe morte,
Pû che lê ra coroña o se mantêgne?
Dunque tanto comando, e tanta sciorte
Ha da aveì sciù de noî, che chì o ne têgne,
Ch'o ne mande a ra guerra a fâ ammazzâ,
Perchè dri Regni o posse conquistâ?

67
Che ne divo de questo Bacchetton,
Chi giascia Pater-nostri, e coronette?
O pretende da noî (êlo mincion?)
Che se rostimmo chi comme porpette
Pû che dro mondo o segge lê Patron?
Per chi n'hâlan piggiaoù? per dôe Corbette?
Lê ch'o mange, ch'o beìve allegramente,
Noî chì a morì de sæ? Povera gente!

[p. 184 modifica]

68
Così fra lô dixeivan: ma fra tanto,
Ro Cappo Grego,chi no vœù ciù stâghe,
O dixe: Ma cos'ælo quest'incanto?
Ra vitta mi, e ri mæ gh'ho da lasciâghe?
Me n'anderò, ghe ne darò lì un cianto:
No vœuggio stâ chì arrêzeghe re braghe.
Fornîo de dî, senza piggiâ liçenza,
De nœutte a ra sordoña o fe' partenza.

69
Inteìso a ra mattin, ch'o l'ha sarpaoù,
Pensan de fâ tant'âtri comme lê:
Chi Clotario, e Ademaro ha seguitaoù,
L'è morto, seppellîo, e andæto in çê,
Con tent'âtri, che fe' eivan zuraoù,
Ma poi ra morte ghe sciusciò derrê:
E in sti descorsi, all'imbrunî dra seira,
Sarpon l'un dopo l'âtro, e feççan veira.

70
Gofredo che sto caxo o sente, e o vedde,
Ro moddo d'astallâri o l'averæ,
Ma o sta zitto, e siccomme lê o prevedde,
Che ra Fede pœu fâ dre cose assæ.
O prega Dio (biaoù sæ chi ghe credde.)
Perchè o gh'agge un pittin de caritæ;
E in terra inzenoggiaoù con rê moen zonte,
Prega Gofredo, erzendo in çê ra fronte.

71
Dio benedetto, che a ri vostri Ebrei
Heì fæto ciœuve manna int'ro desærto,
Che a Mosæ, per fâ beìve ri Giudei,
Un fonte intr'uña rocca gh'heì aværto,
Voî che soffrî ri peccatoî ciù rei,
Voî che seì tutto, e ninte n'heì coværto,
Pietæ, Misericordia aggæ de noî,
Seì pû, che combattemmo ancœu per voî.

72
Sta poca orazion dîta da cœu,
A fe' breccia a ri oregge dro Segnô;
E siccomme ra morte lê o no vœu,
Ma o çærca de sarvâ ro peccatô;
Così ro Poære Eterno, che a ri sœu
O vœu ben, e o ghe porta sempre amô,
No soffrendo de veìri in questo stato,
Da amigo o raxonò così de d'âto.

73
Osciû: basta così: che sæ finîa
Quest'istoria: ste gente son per mì;
No faççe ciù strionezzi quella strîa:
Ch'a porte ra buttega via de chì.
D'aoura avanti, che l'aria sæ scciarîa,
Che per tutto se posse andâ, e vegnî:
Ciœuve: Rinardo torne: e Gersalemme
Cazze, e ra man de Dio s'impare a temme.

74
Così parlando o dê un scrollâ de testa:
Tremò ra terra, in çê tremon re stelle,
Ro mâ se sveggia, e o l'ærze sciù ra cresta;
A senestra dri lampi re faxelle
Se ven vegnî: ri troin da quelli, e questa
Sciortan faççendo in çê dre tombarelle,
E in veì sti lampi, e troin, tutta festiva,
S'ode criá ra Gente: Evviva, evviva.

[p. 185 modifica]

75
Zà dre nuvore spontan ri straççoin,
Non quelle che ro Sô tira d'in terra;
Ma quelle grosse comme ri bastioin,
Lasciù in çê, sotte ciave onde o re serra,
O re spedisce, o ciôde ri barcoin
A re stelle, a ro Sô; tutto o sotterra:
Arve re cattarate, zù a derrûo
Ven l'ægua, e zà ogni sciumme l'è cresciûo.

76
Comme in tempo de Stæ, quando se dà
Che ciœuve un poco, o pû che bavexiña,[sic]
Re Añie van cantando: Quà-quà-quà,
Aspêtando de l'ægua re meschiñe;
Ma se ciœuve, e se ciœuve comme và,
Ghe sâtan drento, e pá che sæn regiñe,
Van sciù, van zù, l'è un gusto, feddedôa!
Veìghe strenze e allargâ ro portacôa.

77
Così vedendo l'ægua infin chi ven
Dixeivan: Ro Segnô l'ha pú mandá!
E lì, che gusto a veì ri Crestien
L'un sorve l'àtro andâseghe a bollá!
Chi taççe, chi conchette, chi tien
Chi porta fiaschi, chi ro ruxentâ:
Tutt'ommo scialla, beive, e se refresca,
Che secche eran re bêle, e ra ventresca.

78
Ni solamente ne sentì vantaggio
De quest'ægua l'Armâ: se reparpò
Tutta quanta ra terra: e se ro raggio
Câdo dro Sô fin l'ærba o ghe bruxò,
Faççendora pareì comme un spenaggio,
Aoura tutto ro værde a repiggiò,
Ven sciù l'ærbetta comme ro crescente,
E de scioî zà per lì l'odô se sente.

79
Comme quando un marotto ha uña frevaçça
Con lærfi sciûti, bocca amara, e secca,
Con un câdo de drento, chi l'ammazza,
Dandoghe un pô da beive, o se perlecca,
E ra freve, e ro câdo poi ghe passa,
Ni ro mâ, ni ro Mêgo ciù l'assecca:
Così con st'ægua da ro çê ciovûa,
Se vì l'ommo, e ra terra renasciûa.

80
Lascia a ra fin de ciœuve, e bello cæro
Torna ro Sô, che pâ giusto, ch'o rîe,
Comme fosse d'Arvî, quando repoæro,
Dro Para-Sô no serve a andâ chì, e lie.
Miracoro de Criste! In st'assequæro
Con dî quattro parolle benexîe,
Gofredo se sarvò, sarvò l'Armâ.
Questa l'è fede, questo l'è pregâ.


FIN DRO CANTO XIII.