Tratao de Zena co-o Chan di Tartari

Da Wikivivàgna
Tratao de Zena co-o Chan di Tartari, 1380-81
Zena, Arch. de Stato - transcr. da E.G. Parodi, ed. da Cornelio Descimon, Arch. Stor. It. XX, 1887
[p. 161 modifica]

TRATTATO DEI GENOVESI COL CHAN DEI TARTARI

NEL 1380-1381

SCRITTO IN LINGUA VOLGARE



Diamo qui il testo del Trattato fra i Genovesi e i Tartari promesso nel Quaderno precedente a pag. 114. Esso si conserva in due originali membranacei, diversi fra di se e per data e pel nome della persona che rappresentava l'imperatore del Chipciak. Un solo di questi due fu conosciuto dal De Sacy e pubblicato nelle Notices et extraits, XI, 52 ; l'altro solamente conosciuto dall'Oderico, trovato fra i suoi mss. e pubblicato dall'Olivieri, Carte e Cronache manoscritte per la storia genovese, 1855, p. 73. Essendo ora pubblicati insieme e di faccia, si capisce la ragione delle differenze che imbrogliavano gli Studiosi credendolo un solo trattato. Le date ridotte all'era volgare danno per la carta di Iharcassio il 27 novembre 1380 e per quella di Elia Bey il 24 febbraio 1381 alla distanza di circa tre mesi.
C. Desimoni.


Millesimo trecentesimo octuagesimo tertio die vigesima octava Julii. Hoc est exemplum seu registratio cuiusdam instrumenti scripti in lingua ugaresca certorum pactorum et conventionum initorum et firmatorum inter magnificum et potentem Dominum Eliam [1] tunc Dominum Sorcati nomine et vice Excellentissimi Domini Imperatoris Tartarorum, et nomine ipsius tanquam domini Sorcati ex una parte, et egregios et nobiles et prudentes viros dominorum Ianonum de Boscho tunc Consulem Caffe et Januensium in toto Imperio Gazarie, Bernabovem Ricium et Teramum Pichenotum massarios Caffe et consilium ejusdem domini Consulis, nomine et vice victoriosissimi et excelsi Comunis Janue ex altera parte et prout in dicto Instrumenlo plenius continetur, et translato de dicta lingua ugaresca in lingua latina de mandato et ex commissione egregii et nobilis viri Domini Meliaducis Catan(ei) Consulis Caffe et Januensium in toto imperio Gazarie per me Julianum Panizarium notarium et Curie Caffe scribam scribentem, legente dictum instrumentum in diclta lingua ugaresca Francisco de Gibelleto [2] scriba dicte curie quo ad dictam linguam ugarescam, et interpretante et re- [p. 162 modifica]ferente [3] in lingua latina Luchino Calligeparii interprete Comunis et Curie Caffe in omnibus prout inferius ad litleram continetur [4].


In nome de dee posselo esse amen, Cum la gracia de lo imperao

Ellias segnò fijo de Inach Cototoloboga seando mandao per segnò in Sorcati e sum lo povo de la ysora de Sorcati per acresse la amistay e lo amò quela amistay che avean li Franchi, cum li Imperaoj passay, voiando Ellias Bey far lo comandamento de lo Imperao, questi pati e conventioyn a faito como Ellias Bey segnò de Sorcati cum comandamento de lo Imperao, si como meso de lo Imperao, e como so mesaygo quando ello vegne cum lo so paysan[5] de lo Imperao, a nome de lo Imperao e a so nome, si como segnò de Sorcati da unna parte, Messe Ianum da Boscho consoro de Caffà et de tuti li Zenoysi chi stam in la ysora de lo Imperao a nome de lo grande Comun e messè Bernabò Rizo e messè Theramo Pichenoto sindichi e massay de lo Comun in Caffà per lo Comun cum comandamento de lo grande Comun davanti li consejè de Caffà, anchora cum vorentay de queli da la atra parte, pati am fayto a nome de lo grande Comun e si an zurao in questa maynera. pati e convencioyn am fayto che contra li pati

Iharcasso segnò quando elo fo mandao per segnò in Solcati e de lo povo de la ysora de Sorcati per accresce la amistay e lo amò, quela amistay che li Franchi conachi [6] avean con li Imperaoy per li tempi passay, voiando lo Zicho fa lo comandamento de lo Imperao, questi pati e convencioy elo a fayto, che lo segnò Zico [7] segnò de Sorcati cum comandamento de lo Imperao como meso de lo Imperao e como so mesaygo vegnando cum lo paysam de lo Imperao a nome de lo Imperao e a so nome si como segno de Sorcati da unna parte. Messè Ianum da Bosco Consoro de Caffà e de tuti li Zenoeysi in lo Imperio de Gazaria, e de tuti li Zenoeysi chi habitan in quella a nome de lo grande Comun e messe Bernabò Rizo e Theramo Pichenoto sindichi e massay de lo Comun in Caffà cum comandamento de lo grande Comun davanti li consejè de Caffà e cum vorentai de quelli da l'atra parte, pati an fayto a nome de lo grande Comun e si am zurao in questa maynera; pati e convencioyn am faito che a questi pati

[p. 163 modifica]

no anderan, a nome de lo Imperao, a Ellias segnò pati fam e se obligam e tuti li Franchi che stam in Caffà e in le Citay de lo grande Comun, che tuti seran fidè e leay a lo Imperao. A lo so amigo amixi seran, de lo so inimigo inimixi seran, a le soe Citay ni a le soe caslelle non li receteran li inimixi de lo Imperao, ni anchora queli Baroyn chi vozeran viso da lo Imperao; e accresceran lo nome de lo Imperao segundo lo lor poey, si como i faxean per li Imperaoy passay. Anchora pati eli fam che lo Titam vegna in Caffà e li mercanti chi vam e vennem a quelli raxon dejan fa e messè lo consoro chi e aura, e quelo chi verrà, farà raxun a tuti queli chi sun abitaj dentro de le confinnie de Caffà in che maynera se sea. Anchora pati fam che in Caffà possa sta um comerihà [8] de lo Imperao e prenda lo comeriho de lo Imperao segundo la prumera usanssa per parte de lo Imperao. E per soa parte Ellias Bey si como Segnò de Sorcati se obliga a messè lo Consoro e a li Sindichi e ali consejè soy, a nome de lo grande Comun de Zenoa e de Caffà, queli dixoto Casai, li quay eran de Sodaya quando lo Comun preyse Sodaya, possa Mamay segnò per forza li preise , queli dixoto Casai sean in bayria de lo Comun e de messè lo Consoro e seam franchi da lo Imperao. Sem[eieyve]menti la Gotia cum li soy casay e cum lo so povo da lo Cembaro

contra non anderan a nome de lo Imperao, a lo Segnò Zico pati eli fam e si se obligam e tuti li Franchi chi stam in Caffà e chi stam in le Citay de lo grande Comun, che tuti seran fidè e leay a lo Imperao, de lo so amigo amixi seran, de li soy inimixi inimixi seran, e queli in le soe Citay e in le soe castelle no receteran li Inimixi de lo Imperao, ni queli chi vozeran viso de lo Imperao, e accresceram lo nome de lo Imperao a tutto so poey como eli favan in lo tempo de li Imperaoy passay. Anchora fam pati che Titayn possan vegnì in Caffà che andando e vegnando homi de lo Imperio a quelj possan fa raxum. Anchora Messè lo consoro chi è aora e queli chi verran, a tuti raxun faran a queli chi sun habitay inte le confinnie de Caffà de che mainera eli seam. Anchora pati fam che in Caffà possa sta lo comerihà de lo Imperao, e posa prende lo comeriho de lo Imperao segundo le prumere usansse. Per parte de lo Imperao lo Segnò Zicho e per soa parte e si como Segnò de Sorcati, se obliga a messè lo Consoro, e a li Sindichi e a lo so conseio a nome de lo grande Comun de Zenoa e de Caffà, queli dixoto casay li quay eran sotemixi e rendenti a Sodaja quando lo Comun preyse Sodaja, poa Mamaj segnò ge li levà per forza, queli dixoto casay sean in la voluntay e bayria de lo Comun e de lo consoro e seam franchi de lo Imperio. Semeieyvementi la Gotia cum li soi casay e cum lo so povo li quay sun Cri-

[p. 164 modifica]

fim in Sodaya queli Casay de lo Cembaro sean de lo grande Comun, e seam franchi da Io Imperio li sovrascriti Casay e anchora la Gotia, lo povo cum li terren e cum le aygoe. Ellias Segnò a lo grande Comun elo a donao, e pato elo a fayto e si a zurao che elo no farà in queste parole atramenti. Anchora se obliga Ellias bey che chi se spaiha per Zenoeyse chi è in lo povo chi ge apperten e in lo terren de lo Imperao possa semenà, lo so bestiame e le soe massarie possan andà e eli pageran lambar de lo Imperao, e luti li mercanti chi van e vennen sun lo terren de lo Imperao, seran seguri e a queli usansse nove no se farà. Anchora sihavo ne sihava se de Caffà fuzirà e in Sorcati anderà e de Sorcati in Caffà fuzirà se deia rende, trentacinque asperi [9] de troveyre se prenda e no pu. Se li homi de lo Imperio averan questiun ni a di ni a fa arcunna cossa cum li Franchi, messè lo consoro gi faça raxun in la soa maynera ! La raxun de lo Canlucho (El)lias bey la faça in Sorcati e lo Titan la faça in Caffà segundo li pati chi sun de sovra. Questi pati e queste convencioyn sun slayti fayti in Caffà dentro da lo paraxo de lo Comun, li ambaxoy de Ellias bey comarihi fijo de Achbas Coia, Isse fijo de Agidavot, Alavadim de lo dio de loro. Coia Asao fijo de Achometo Machometo da la Tanna, Baylan Coia messo de Ellias bey, li quay sum vegnuiy cum paysam de (lo Imperao) e cum li

stiayn da lo Cembaro fim in Sodaja sea de lo grande Comun e sean franchi li sovrascriti casay, lo povo cum li soy terren cum le soe aygoe. Iharcasso segnò a lo grande Comun elo a donao e pato elo a fayto e a zurao che in queste parole elo no contradirà e ancora se obliga lo Zigo segnò che chi se spaiha per Zenoeyse in li terren de lo Imperao possa semenà, lo so bestiame le soe massarie, possan (andà), lambar de lo Imperao eli pagà deian, e anc(ora tuli li) mercanti chi van e vennen sean seguri sum lo terren de lo Imperao e a queli no se renoverà usanssa nova. Anchora sihavo, ni sihava, se eli fuziran de Sorcati in Caffà e de Caffà in Sorcati, queli lay se deiam rende. Otra trentacinque asperi de troveura atromente no se prenda. Anchora se lo Canlucho a questiun o ademanda alcunna cossa da lo Zenoyse la raxun faça messè lo Consoro segundo la sua raxun, e la raxun de lo cancanlucho Iharcasso Segnò la faza in Sorcati e lo Titam la faça in Caffà segundo li pati sovraditi. E questi pati e convencioin sum stay fayti in mezo de Caffà e de la montagna de Iachim davanti li trey pozi dever la faza de Caffà.

Testemonij Luciam de li Turfi, Marcho Spinnora, Raffè de Facio, Zoane de Camogi damezo chi a torcimanno, Zoane Rizo torciman de Caffà, cum lo Zicho segnò messè lo consoro de Caffà façando questi pati. Teste-

[p. 165 modifica]

messi de lo Segnò e de li mesaygi. Cum messè lo Consoro cum li (soy) sindichi e cum li soy Conseiè li quay sum mentoay de sovra, de questi pati scritura g'è scripta per man de Anthogno Mazorro chi è scrivan de lo Comun, e de questi pati de sovra mi Ellias sum stayto contento e si li o fermay in Sorcati e si zuro che questi pati e convencioyn e' oserverò e in contra e no ge anderò. E si sum contento che Anthogno Mazorro scrivan de lo Comun faça una scritura zoè sum carta a lo moo Latin, e anchora Franceschin de Gibelleto questa scritura scriva in letera ugaresca e lo me segnà sum quela, e meteròe anchora unna scritura a lo moo de questa cum lo scelo de lo Comun noy la avemo. In queste parole sum testemonnij Regibo fijo de Iturlu, Meret boga segnò fijo de Iagaltay. segnò, Comarijhi fijo de Achbas bey, Caraboga fijo de Achbas bey, Pandasseni Iharcasso, torcimanando Zoane Rizo.

monnii Achboga bey fijo de Allexandro bey, Toholus bey fio de Cachijmas bey, Molana Mocharran messo de lo Segnò, Coscheldi Omar coia messo de lo Imperao, Conach bey. Questi testemonnij sotescriti mi Sichassam Scrivan e' o scrito in te lo paraxo de lo Segnò cum comandamento de lo segnò Zicho.

Millesimo de li Sarren setecento oytanta doy a vinti VIII di de lo meyse de Sochada, la è stayta scrita in lo paraxo de Ellias bey.

Extractum est ut supra de actis publicis Curie Caffe, videlicet de cartulario Registrationum ... scriptum ... Consul Caffe etc.

Iulianus panizarius notarius et curie Caffe scriba.

Millesimo de li Sarrein setecento oytanta doy, lo derrè di de lo meyse de Sabam ela e stayta scripta.

Extractum est ut supra de actis publicis Curie Caffe, videlicet de Cartulario Registrationum per me notarium infrascriptum Consul Caffae etc.

Iulianus Panizarius Not. et Curie Caffe scriba.

(Trascritto il presente documento dal ch. sig. Ernesto Parodi e collazionato sui due originali conservali nell'Archivio di Stato, a Genova, Materie Politiche, Marzo X.°).

  1. Nella seconda copia: « Iharcassium ».
  2. Questa parola nella seconda copia è illeggibile.
  3. Stessa osservazione per « referente ».
  4. Stessa osservazione per: « ...rius ad litteram continetur ».
  5. Paisan, il diploma imperiale di prolezione o salvocondotto. Vedasi Marco Polo e i suoi commentatori.
  6. Conachi cioè ospiti, amici in mongollo.
  7. Zico, cioè della Zichia, regione della Circassia; perciò Zico e Iharcassio (Circasso) sono sinonimi.
  8. Commerchia, doganiere: Commerchio, diritti di dogana.
  9. Aspri, moneta d'argento corrente a Caffa e in tutto l'impero dei Tartari. Per le altre spiegazioni vedi il Quaderno precedente sopra menzionato.