Ms. Molfino 421/XVI

Da Wikivivàgna
Ms. Molfino 421
Rimme
de Anonnimo Zeneize, a cua de Nichiozo Lagomao
XVI - De planctu beate virginis Dei genitricis Marie
Transcriçion e notte do Nichiozo Lagomao, pubricæ inte l'Arch. Glott. Italian II, 1876

[p. 14r modifica]

De planctu beate virginis Dei genitricis Marie

E prego ogn omo che l intenda
con monto gran devotiom
tegnando a mente esta lezenda
4chi e de gram compassiom,
de lo gran pianto e de lo dol
che portava e soferia
la doce vergem Maria
8quando morir[1] lo so fiior.
e si como ela piansse e dise
quando el era cossi trista
san Bernaldo si lo scrisse
12de chi ela fo maistra.
or, segnor De omnipotente,
mandai in noi o fai venir
qualche fontanna xorçente
16per lo cor nostro atenerir,
lo quar e secho e senza humor
e de spine e insalvaighio;
e metile en vostro timor,
20si che elo sea convertio
e componito a legremar
con la nostra santa maire,
stremisse tuto e tremar
24de la morte de tar paire.
per De, Madona, or ne conitai
che mainera voi tenesti,
che esser voiamo aconpagnai
28en le gran doihe che voi avesti;
e no ve sea smarimento
reconitar a noi lo dor,
l amaro e lo tormento,
32de che noi samo che sei for.
per che l abiamo meio in mente,
in qualche guisa di a noi:
in quelo greve accidente,
36doce maire, unde eri voi?
che faxevi? como stavi?
era con voi persona alcuna,
quando vo ve contristavi
40entre cossi gram fortuna?
e la dona gi respose,[2]
chi e pina de bontae,
e chi no vor tener ascosse
44le ovre de pietae:
fiior, zo che oi me demandai
cossa e de gram dolor:
ma in bianza som zomai,
48for som de mai e de amaror.
maire som dita e apelaa,
e de pietae si grande,
che e no voio star celar[3]
52a nixum chi me demande.
or ve apareiai scrivando
de notar zo che e diro;
voi lo scrivi lagremando
56zo che con doia portao o.
en Iherusalem era lantor
quando li marvasi Zue

[p. 14v modifica]

menam tirando a desenor
60preiso e ligao lo segnor me.
odando zo, incontenente
zei in ver lui a me poer;
ma per gram remor de gente
64a gram penna l osai[4] ver.
quando e lo vi cossi ferir
de pugni, de corpi e de natae,
con tante injurie far e dir,
68le carne soe si tassae,
enspinao e spuazao,
iastemao con gram furor,
scregnio e desprexiao;
72a tar vergona[5] e desenor
tuta de dor me comovei,
lo spirito me somenti,
lo seno e la voxe perdei,
76strangoxa chazando li.
comego eram mee soror
e atre femene monto,[6]
chi vegando esto dolor
80de grande angustie eram ponite;
de le quae fo la Magdalena,
chi pur[7] ca tute aster mi
ne porta gran dolor e penna,
84per zo che De la trasse a si.
poi, instigando li Zue
chi criavam: mora, mora.
e sacerdoti e pharise,
88fo zugao e traio fora
per lo comando de Pilato;
e lo centrego criava,
con tuto l atro povero[8] mato
92chi de noxer no cessava.
iastemando con gram voxe,
lo me fiior si gamaitao
constresem a portar la croxe
96donde elo devea esser iavao.
en quela doce visaura
e su la soa santa testa
de lavaio e de brutura
100abondava gram tempesta.
e trista maire lo seguia,
com le aotre done chi pianzeam
vegnando in mea compagnia,
104chi como morta me rezeivam;[9]
tam fin a quelo logo fomo
donde lo fo crucificao,
per lo peccao de quelo pomo
108d onde Adam fo prevaricao.
a mea vista in quelo legno
lo corpo so santo e biao
da lo povero[10] necho e malegno
112duramenti fo iavao.
elo guardando semper a mi
chi tanto tribular[11] n era,
pu se dorea ca de si
116chi stava in penna cossi fera.
vegando lui cossi traitar
e a si soza fin venir,
como un angelo muto star
120e tuto in paxe soferia,[12]
tanta tristeza ne portava,
lengua dir no lo porrea;
che lo cor me s arranchava,
124vertue in mi no remanea.
o maraveia no era,
che lo so voto glorioso
chi de tanta belleza era,
128pareva esser un levroso?
homo alcun si ben formao
no fo mai visto ni oyo,

[p. 15r modifica]

ni alcun poi si desformao,
132livio, niçio e insocio,
sangue piovea da co a pe,
descorrando tuto intorno:
dolenta mi, che no ge foi e
136morta consego in quello iorno?
questo era lo me gram dolor
che sostener e no poeva;[13]
verme partir da tal fiior,
140ni mai aotro no avevya!
la mea voxe era pira,[14]
chi no poeva ensir de for,
ma sospirando si zemia
144quaxi szhatando per lo cor.
considerando che moria
la cossa che tanto amava,
d entro e de for me stramotia[15]
148l angosa che de lui portava.
ma si me sforzai a dir:
o doce fiior, guay a mi
chi te vego cossi morir!
152che no posso e mori per ti?
guarda in ver esta cativa
pina de szheso e de dolor;[16]
no laxa de poi ti viva,
156che no te dexe morir sor.
o morte, no me perdonar!
che se te schiva l atra gente,
tropo si me piaxe e si m e car
160che tu me oci a presente.
o fiior, doce amor me,
che sozamente se portamo!
senza voi che faro e?
164fai si che insemel noi moiramo.
o Zue fauzi e desperai,
d onde me ven tanta ruina,
pregove che voi ociai
168con lo fiior questa meschina!
guaime, morte, come e presta
de zuigar lo fiior me!
che mara raxom e questa
172che te dexiro e no me vei?
lo me viver e morir,
e lo morir vita me par:
lo sor me vego oscura,[17]
176e tenebrosa che dom e far?
oime, donde me tornero e
per devei esser conseiaa?
respondime, doce segnor me:
180da chi sero e pu conpagnaa?
se no te piaxe o tu no voi
ch e contego morir deia,
car fiior chi tuto poi,
184en qualche guisa me conseia!
lo Segnor lantor vagando
mi e san Zoane star
con oio e voto regardando,
188entrambri[18] cossi contristar,
de san Zoane preisi a dir:[19]
maire, esto sea to fiior
per compagna e obeir,
192chi fiior e de toa sor.
vozando poa la zhera soa
en ver san Zoane, dixe:
questa te per maire toa,
196en che parte ela staesse:
a ti fiior, la recomando,
chi te santa vita e pura,
per pregere e per comando,
200che tu n agi bona cura.
digando zo tuto era rocho
e no poea proferir;

[p. 15v modifica]

e moirando a pocho a pocho
204s aproximava a lo patir.[20]
ma e[21] Zoane sospirando,
a lui niente dir poemo;
e la vertue somentando,
208de compassion cazemo.
poi disse che se avea:
fer con axeo gi fo dao.
be n asaza, ma no ne bevea;
212e disse: el e consumao.
e monto provo de la morte,
che l era pur a lui finir,[22]
dixe criando monto forte,
216ben lo poe ogn omo oyr:
Dominide, Dominide,
per che m ai tu abandonao?
digando zo lo segnor me
220alo mori e fo passao.
la terra comenza de tremar
e lo sol tuto oscurar[23]
e le pree a schivizar,
224tuto lo mondo a intenebrir;[24]
li monimenti s avrim laor
e li morti resuscitam:
la morte de lo Creator
228le creature le mostram.[25]
oime, chi porrea pessa[26]
quanto dolor la maire avea!
ver la cossa contristar
232chi raxom no cognoscea!
lantor fon tanti li guai me,
chi eram desmesurai,
che no poeva pu star in pe,
236e derochando strangoxai.
ben foi passa veraxementi
d entro de for e de ogni lao
de quelo iao ponzente
240chi m era stao profetizao.
ma cossi grama com e[27] me stava,
misera, senza conforto,
desirava e aspetava
244d aver lo santo corpo morto.
e poi le man in ato erzea
per abrazar lo me segnor;
ma e sangonenta pu chazea,
248non abiando alcum vigor.
semper pu axeveriva
per li squaxi che prendea:
lo sangue chi zu caia
252a lo men baxar vorea.
uncha no e si dur cor
chi squarza no se devesse,
vegando che tar segnor mor,
256senza colpa che l avese;
e zo de morte axerba e dura,
che nixum homo ave unha pezor;[28]
e desorao senza mesura:
260con doi lairon fo misso in mezo:
chi andava e venia,
senza alcuna compassion
lo scriava e lo scregnia
264fazando a lui derixom.
voi chi per via andai,
zo che ve digo oi per De:
penssai bem e aguardai
268s e tar dolor como lo me.
ma infra zo[29] se misse in via
un noble homo anomao
Ioseph ab Arimatia,
272chi so disipolo era stao.
a Pilato maragurao
ze privao per li Zue,

[p. 16r modifica]

quese lo corpo e gi fo dao.
276e vegando menar con le
un atro disciporo privao,
Nichodemo gram maistro,
chi de zo era turbao,
280doloroso e monto tristo;
e aduse lo ferramento
che en cotae cosse se usa,
per dezshavar de co tormento
284lo santo corpo e me[30] zusa.[31]
e quando e li[32] vi venir
per fa zo[33] che se covenia,
e comenzai de revenir,
288e me sforzai a dar aya.
l um de lor li ihoi traxea;
l atro lo corpo sostenea;[34]
e lagremando lo rezea,
292e rezando l abrazava.
e quando a basso fo devoso
nixum partir no me poea
de su lo corpo sprecioso[35]
296unde e tanto amor avea.
comego pianzea ogn omo
chi d entorno m eram lantor;
ma no so dir quanto ni como
300era lo pianto e l amaror.
lo sol no a splendor cotanto,
ni atra cossa tanto odor,
como lo doce corpo santo
304de lo beneito Redemtor.
e cossi como morta stava
e passar[36] de gram dolor;
de lagreme tuta bagnava
308la faza de lo me amor.
e poi baxava e man e pe,
e mi sbatando tuta via,
dixea: guayme, segnor me,
312per che som e da voi partia?
che ave voi dito ni faito
da esse cossi mar traitao,
ni per che voi sea staito
316a cotar morte condennao?
denanti mi ve vego morto,
doze speranza e vita mea;
da scampa no so pu porto
320ni speranza chi uncha sea.[37]
car fiior, quanta alegranza
me de lo vostro naximento
como e cambi in gran tristranza[38]
324ver de voi tar finimento!
se no che me penserea
aver faito d un mar doi,
pu vorenter mo ocirea[39]
328cha dever vive senza voi.
car segnor De, tu me consora[40]
de lo to Spirito Santo,
chi me vei romaner sora
332in turbation e in pianto.
de le lagreme che faxea
per le doie desmesurae
grande abondazia[41] descorea
336sum quele menbre sagrae.
segondo che se trova scrito,
in una prea par anchor
le lagreme de che v o dito,
340chi ge caitem alantor.
en quelo me pianto e lamento
donde e era in quel or,
vegnandome in regordamento
344li faiti de lo me segnor,
tut e[42] capitorava,
como elo era annunciao,

[p. 16v modifica]

com e lo rezea e bairiva,[43]
348chi da De paire era mandao;
e como elo era in mi vegnuo,
stagando en vergenitae,
chi no ave dolor avuo
352en la soa nativitae:
tute le cosse penssava
chi dao m avea gram dozeza;
ma tuto zo me retornava
356em pu greve amareza.
e po dixea: fiior santo,
per pietai grada[44] in ver de mi;
per che me lassi dorer tanto
360ni tanto aloitana da ti?
stagando in tanta aversitae,
tuto intorno semper stavam
d angeri gram quantitae
[...][45]
e se zo par cossa dura
da creer o pensar, como
Dominide centra natura
367poea morir in carne d omo,
assai pu me maraveio
che li angeri in lo regno so
non piansem tuti, quamvisde
371che li pianzen[46] no se po.
li disipori con pianto
faxeam l apareiamento
de sepelir lo corpo santo,
375condio de tar unguento,[47]
entr um morimento novo
che Iosep faito avea,
em bello drapo iancho, aprovo
fazando como se dexea. 379
li se comenza a covenir,
per honora la sepultura,
tanti angeri no se po dir,
lo conito n fo[48] senza mesura, 383
cantando com devotiom:
l overa de De compia[49]
de l umana[50] generaciom
chi per ta morte e r a franchia.[51] 387
queli faxeam dozi canti
per honorar lo so segnor;
e Maria axerbi pianti
391 pim d eszheso[52] e d amaror.
li me compagnom voiando
lo santo corpo sepilir,
e e forte retegnando,
395 no laxandolo partir,
dozementi li pregava:
per De, no ve conitai cossi;
lo fiior che tanto amava
399 no lo partir acom[53] da mi.
da l una-parte lo piiavam,
tegnandolo quanto e poea;
un pochetim me lo laxavam,
403 che piaschaum laor pianzea.[54]
per cosolarme[55] de la vista,
da una parte descrovia
abrazando la le trista
407 chi n era cossi feria.[56]
segnor, laxailo cossi morto
star comeigo pu un ora:
si n avero qualche conforto
411 em si pizena demora.
se lo vorei pu sepilir,
sepelir[57] mi da li soi pe;
c asai m e pezo ca morir,
415 se dom viver senza le.
pietosa era la tenzom
inter mi e li mei frai,
chi de tanto e tar patrom

[p. 17r modifica]

419 se vegamo desconseiai.
a la fin fo sepelio.
e lo sepolcro abrazando,
baxandolo con cor smario,
423 lo me fiio benixando,
lantor Zoane a mi vegnando
a chi Criste m acomanda,
mi rezando e sostegnando,
427de quelo logo me leva;
che e, stancha e aflita
de lo gran tormento me,
no poea pu star drita
431ni sosteneime sun li pe.
menandome entro per citae,
en ca de san Zoane entrae,[58]
unde per gran necessitae
435pusor di steti e abitai.
chi uncha vegnando per via
la veiva si contristar,
comovuy eram de Maria
439a pianzer e a lagremar.
ni d amixi che l avea,
en questa tribulation
ela rezeve no savea
443alcuna consolation.
sempre, iaxando o sezando,
li soi faiti mentoava;
esto mundo reprendando
447chi maramenti araigava:
o mundo, quanto ai ofeiso,
chi ai lo me fiior ociso
chi per ti era deseiso
451e da De paire era tramiso!
che mar canio m ai renduo
de cossi car e doze fruto
chi a ti era vegnuo
455e como e t avea aduto!
a li Zue como a fiioi
vegno enter lo a conversar:
rezevuo no l an li soi,
459ma l an vosuo descazar.
fin da[59] Eroi se inconmenzam
li Zuei de iniuriarlo,
e poi sempre machinam
463 la soa morte de che e parlo.
o quanto mar e punimento
rezeveram d esto peccao!
che lo lor povor dolente
467 sera per tuto descazao,
desprexiao da l atra gente,
a De marento e condanao:
chi refuam lo car presente
471 che De avea a lor mandao.
e no ve voio aor pur[60] dir
de cosse e faiti chi ge som;[61]
questo ve basta per oir,[62]
475 e Criste ne faza perdom.
o regraciemo De
e la soa maestae;
chi ne faza aver in le
479 fe speranza e caritae;
e per pregere e per amor
de la vergem pietosa
ne conduga a l onor
483 de quela vita gloriosa,
chi ne dara saciamento
de zo che omo dexerera,
e d ogni zogo compimento
487 chi za mai no finera.[63] Amen.

  1. XVI, 8. mori.
  2. 41. dopo respose nel ms. una croce.
  3. 51. celaa.
  4. 64. ms.: lo sai.
  5. 72. vergogna.
  6. 78. monte.
  7. 82. innanzi a chi il ms. ha una croce;- pu.
  8. 91. povoro.
  9. 102-4. pianzeivam, ovvero rezeam.
  10. 111. povoro.
  11. 114. tribulaa.
  12. 120. soferir.
  13. 138-40. poeiva. E similmente altrove.
  14. 141. cosi il ms.
  15. 147. stramortia.
  16. 154. così il ms. Io leggerei: pina d eszheso (’eccesso’) de dolor. Però
    cfr. il vs. 391.
  17. 175. oscuri.
  18. 188. entrambi.
  19. 189. preise. L’a è cassato.
  20. 204. partir.
  21. 205. ma e e.
  22. 214. forse a lo finir.
  23. 222. oscurir.
  24. 224. l’ultimo i di intenebrir è senz’apice e mal fatto.
  25. 228. correggo: la mostram.
  26. 229. porrea: o misto d’e;- corr.: penssa.
  27. 241. il ms,: come.
  28. 258. uncha pezo.
  29. 269. ms.: in frazo.
  30. 284. forse mete.
  31. 276-84. costrutto difettoso. Ma forse si aggiusta ponendo mena (menò) in luogo di menar.
  32. 285. ms.: eli.
  33. 286. ms.: fazo.
  34. 290. sostentava ?
  35. 295. precioso meglio che specioso.
  36. 306. passaa. -
  37. 320. sea: sembra scritto soa.
  38. 323. tristanza. L’o di cambio può essere eliso; onde meglio cambio che cambiaa.
  39. 327. cosi il ms. Od errore per me, o piuttosto da scriversi m’oocirea, cioè m’ōcirea. Mo è scritto con lettera maiuscola.
  40. 329. consora è scritto quasi consore, e dopo è aggiunto un piccolo a, isolato.
  41. 335. abondanzia.
  42. 345. il ms. tu te, e questo secondo t è misto di r. -
  43. 347. manca la rima, e il costrutto è torbido. Forse bairava (cfr. lat. bajulare).
  44. 358. garda.
  45. 363. manca un verso.
  46. 371. pianzer.
  47. 375. correggo: de car unguento.
  48. 383. ms.: lo coniton fo.
  49. 385. e compia.
  50. 386. forse dobbiamo leggere e l’umana (in l’umana).
  51. 387. Ho introdotto nel mio testo una scrizione che porge un qualche senso, tuttoché io stesso non ne sia ben persuaso. Il ms.: era con un’e che mal si discerne da c. Cfr. dexerera, finera (vss. 485, 487).
  52. 391. ms.: de szheso.
  53. 399. correggo: parti ancom.
  54. 403. pare piuttosto pranzea.
  55. 404. consolarme.
  56. 405-7. scorretto.
  57. 413. correggi: sepeli.
  58. 433. entrai. -
  59. 460. Il ms.: de, con un a sopra l’e.
  60. 472. pu.
  61. 473. forse fom.
  62. 474. forse ve baste per o oir (vi basti per ora udire).
  63. 487. finira?