Li fioreti de messê san Francescho/I

Da Wikivivàgna
Li fioreti de messê san Francescho
Primma conscidiaçion
da-o manoscrito Marston 56, da libraja Beinecke de Yale, 1465;
clicca i asterischi pe di confronti co-o manoscrito toscan de l'Amæto Manello do 1396 (ed. Loescher, Romma, 1902).

[p. 149v modifica]Chì in questa parte e' veiremo con devota conssideraciom de le gloroze[sic] cinque ihage de lo gloriozo paire nostro san Francescho, le que o resevè da Xe. in lo monte santo de la Verna. E persochè le dicte ihage fon V secondo le V ihage de Xe., e persò questo tratao averà V consideracioim.

La promera sarà como san Francescho vegne a lo monte santo de la Verna.

La secona[sic] sarà de la vita e conversaciom che e' l'ave e che o tegne con li söi conpagni sum lo dicto monte.

La tersa sarà de l'apariciom [p. 150r modifica]sarafficha e inprenxiom de le ihage.

La quarta sarà como san Francescho deseize de lo monte de la Verna, pöa che ello ave resevote le piage e se ne tornà a Santa Maria de li Angeri.

La quinta sarà de serte aparicioim divine faite depoî la morte de san Francescho a de santi frai e a atre devote persone de le dicte ihage glorioze.


I.

Quanto a la prima consideraciom, è da savei che san Francescho seando in hetae de IIII-III agni de MCCII-V inspirao da Dee o se misse in la valle de Spoleto per andâ in Romagna con frai Leom so conpagno, e andando o passava apresso a um castello a la ora se ge fava um grande convivio per la cavalaria növa de um de quelli conti de Montefelitio*. E san Francescho odando de la solenitae chi se fava lì, e che g'era vegnuo monti gentirhomi de diversi paixi, o disse: "O frai Leom andemo se su* a questa festa, perochè con lo aitörio de Dee noi ge faremo quarche fruto sprituâ". E inter li atri gentiromi chi eram vegnui a quella festa, si ge era um gentirhomo chi era vegnuo de Toschana, chi avea nome messê Rolando da Chiusi de Casentino, lo qua abiando odio dî de le maravegoze cosse e de la santitae e de li miracori de san Francescho, e de so o ge avea grande devociom e si avea grande vögia de veillo e de odilo prichâ. E vozandosse san Francescho inver questo castello e' intrà dentro e ze sum la ihassa, unde era reduta tuta la jente, e in frevô de sprito o montà sum um mu lo qua prepoze per tema de la soa prichaciom questa parolla in volgâ: "Tanto è quello bem che aspeto, che ogni peñe m'è dileto"; e sorve questa tema parllando de lo Sprito Santo si devotamenti e fondamenti proando per diversse peñe e martirij de santi apostori e de li santi martori e per diversse penetencie de li santi confessoi e per monte atre tentacioim e tribulacioim de le santa[sic] vergine e de atri santi, si che tuta la gente stavam stupefati[sic] e aschotavam tute le soe parolle si como parlasse um angero de Dee. E inter li atri lo dicto messê Rolando, a lo qua Dee tochà lo cör per la maravegoza prichaciom de san Francescho, e si se misse in cör depoî la prichaciom de esse conseigo per ordenâ li fati[sic] de l'anima soa. Unde, conpia la prichaciom, ello preize da parte san Francescho e si ge disse: "Paire, e' voreiva vorentera ordenâ la salvaciom de l'anima mea." Respoze san Francescho: "O me piaxe monto, ma va esta matin a honorâ li toi parenti chi t'am inviao a la festa e disna con lô, e depoidisnâ e' parleremo inseme quanto te piaxerà." Vasene messê Rolando a disnâ, e disnao che ello ave, o se ne tornà a san Francescho, e si ordenà con ello tuti li fati[sic] de l'anima soa. E pöa questo messê Rolando disse a san Francescho: "Mi o in Toschana um monte devotissimo de la Verna, lo qua è monto solitario e sarvaigo, e bem ato a chi voresse fâ penetencia [in] lögo remoto da gente, o a chi dexirasse de fâ vita solitaria. E questo monte e' te lo donerea vorentera, unde o piaxesse a ti e a li toi conpagni per sarvaciom de l'anima mea." E odando san Francescho si libera offerta de quella cosa che o dexirava monto, o n'ave grandissima alegressa, promeramenti loando e regraciando Dee, e pöa o disse a messê Rolando cossì: "Messê, quando voi saraei[sic] tornao a caza vostra, e' ve manderò de li mei conpagni, e voi ge mostrerei quello monte, e se o ge parà ato a oraciom e a fâ penetencia fin de aora e' aceto la vostra profferta e caritai." E dicto questo, san Francescho se partì. E conpîo che ello ave quello so viagio, si tornà a Santa Maria de li Angeri; e messê Rolando semegeivementi conpia la solenitae de quella festa, si retornà a lo so castello chi se ihamava Chiusi, lo qua è um migâ a la Verna. E tornao che fo san Francescho a Santa Maria de li Angeri, o mandà doi de li söi conpagnoni a lo dicto messê Rolando, li quai zonzando a ello, e' fom alegramenti reseui[sic]; e vogiandoge ello mostrâ lo dicto monte de la Verna, si mandà con lor bem L homi armai, asochè e' li deffendessem da le fere salvaige. E aconpagnai questi frai salvi sum lo monte li quai cerchàm diligentementi quello momte[sic]; e a la fin e' vegnem a una parte de lo monte monto devoto e ato a contenplaciom, in la qua parte era una ihanura; e quello lögo e' lo elezèm per habitaciom de san Francescho, e a la fin, con lo aitörio de quelli homi armai chi eram con lor in conpagnia, e' fem una cella de rami de erbori; e cossì e' l'asetàm e preizem in nome de Dee lo monte de la Verna, e in questo monte e' fem lo lögo de li frai, e pöa e' se partìm e tornàm a san Francescho. E zointi che fon a ello, e' ge dissem como e in che modo e' aveivam preizo lo dicto lögo de la Verna ato a oraciom e a contenplaciom. E san Francescho, odando questa novella, si se alegrà monto e loà e regracià Dee e pöa con alegra ihera o parllà con li söi frai e ge disse cossì: "Figolli mê, noi se acostemo a la quareizema nostra de san Michê Arcangero; e' crao che sea veraxementi vorontë de Dee che noi fasemo la quareizema sum lo monte de la Verna, per la qua cossa pigai deliberaciom soè che 'o stagai aparegai*, asochè a honô e a gloria de Dee e de la soa gloriozissima Maire madona santa Maria e de li santi angeri (che) noi con penetencia meritemo da Ihu. Xe. de consagrâ quello beneito monte." E dicto questo, san Francescho preize conseigo frai Maseo da Marignam d'Asisi lo qua era homo de grande seno e de bella loquencia e frai Angero Moredi d'Asisi, lo qua era monto gentirhomo e era staito cavarei[sic] in lo secullo, e frai Leom lo qua era homo de grande sinplincitae, per la qua [p. 150v modifica]cossa san Francescho lo amava monto e a lo qua o revelava tuto lo so secreto. Con questo frai Leom o san Fransescho se misse in oraciom arecomandandose ello a li sopradicti frai e a le oracioim de li frai chi romagneivam. Alaora o se movè in lo nome de Ihu. Xe. beneito per andâ a lo monte de la Verna. E aparegandosse, o ihamà um de quelli trei frai, soè frai Maseo, e si ge disse cossì: "Ti, frai Maseo, sarai nostro goardiam e nostro prelato in questo viego[sic], demente che e' diremo lo officio e parleremo de Dee e noi teremo silencio e noi* penseremo in naci[sic] in lo mangâ e de lo dormî; e quando sarà ora de bregâ, noi acateremo um pocho de pan e si staremo e reposeremo in quello lögo che Dee ne a aparegao." Alaora questi trei frai inchinàm la testa e se fem lo segno de la santa croxe e se missem in camin. E la promera seira e zonsem a um lögo de frai e li abregàm; e la segonda seira per lo mâ tenpo e perchè eram stanchi e' non poiem[sic] azonze a nigum lögo de frai, ni a castello ni a villa, e sorvegniando lo[sic] nöte con lo mâ tenpo, e' abregàm a una zexia abandonâ d'abitaciom, e li se missem a abregâ. E dromiando li conpagi, sa[sic] Fransescho se misse in oraciom, e stagando in or<aci>o>m echote sum lo promê söno de la nöte una grande murtitudem de demoneij ferozisimi vegnivam con gran remô, li que ge incomensavam a dage de forte batage e grevesse; si l'u[sic] lo pigiava de sà e l'atro de là; e l'um lo tirava in zu e l'atro in su; e l'u[sic] lo menasava de una cossa e l'atro lo inporperava de una atra; e cossì in diverssi modi e' se inzegiavam[sic] de dage tribulacioim e de levallo da l'oraciom; ma 'e non poem, perochè Dee era con ello. E quando san Fransescho ave asai sostegnuo queste batagie de li demonei, e ello incomenssà criâ in ata voxe e dixea: "O spriti danai, voi n<on poi niente, sarvo tanto quanto la Maire* de Dee ve premete; e inpersò da la parte de Dee ve digo che voi faciai sum lo mê corpo so che Dee v'a premisso, consoseacossachè e' so lo sosterò vorentera; perochè e' non ho mao inimigo como lo mê corpo; e però 'o me ne farei grande servixo." Alaora li demoneij, con grande ira, si lo preizem e si lo incomensàm de strasinâ per la zexia e a fage moi grevesse cha avanti. E san Fransescho incomenssà a criâ e a dî: "Segnô mê, e' te regracio de tanto amô e caritae como ti mostri avei inver de mi, inpersochè questo è segno de grande amô, quando lo Segnô punisse bem li homi in questo mondo de tuti li lor defeti, asochè o non sea punio in l'atro; e mi si sum aparegao de sostegnî ogni peña e ogni afano che ti me vögi mandâ per le mee pechë." Alaora li demoneij, vensui de la soa constancia e paciencia, si se partìn, e san Fransecho[sic] in frevô de sprito insì de la zexa e intrà in um boscho chi era lì rente, e zitasse in oraciom, e con pregere e con lagreme e con bate de peto serchava de trovâ Ihu. spozo de l'anima soa. E finaramenti[sic] trovandolo in lo so secreto, [ora] o ge parlava reverentementi como a segnô, aora o lo pregava como paire, aora o ge raxonava como a amigo. In quella nöte e in quello boscho e li söi conpangi, pöi che fon dessë e stavam a aschotâ e a considerâ quello che fava san Fransescho quella nöte in quello boscho, e si lo veivam e si lo odivam pregâ con voxe e con pianto la divina mizericordia per le[sic] pechoi. Anchora elli lo veivam pianze in ata voxe la passiom de Xe., como se o la visse corporamenti. In quella mesma nöte e lo vim orâ con le brasse recogete in ato a modo de croxe e per um grande spacio sospeizo e levao da terra atorniao de una novera resprendente. E cossì o pregà tuta quella nöte con quelli exercicij sensa dormî, e pöa la matin cognosano[sic] li conpagi[sic] per la fatiga de la nöte e llo non dormì, che san Fransecho[sic] era tuto debile de lo corpo e si averea possuo mâ caminâ; e questi se ne zem a um povero lavorao de la contrâ e si pregàm per lo amô de Dee che o ge perstasse lo so azem per lo lor paire san Fransescho, chi non poiva caminâ a pê. E questo odando arecordâ frai Fransescho a li söi frai disse: "Questo sarà frai Fransecho[sic] de che l'odiva dî tanti bem?" E li frai respozem de si e che veramenti e' ge requerivam lo azem per ello. Alaora questo bom homo con grande devociom e solicitudem aparegà l'azem e menallo a san Fransescho, e con grande reverencia o ge lo fè montâ su e caminàm otra, e questo con lô, derê a l'azem. E pöa che fon andëti um pesso, lo villam disse: "Dime se ti ê san Fransecho de Sizi. "Respoze san Fransecho che si. E lo vilam disse: "Se tu ê desso, date lögo de esse si bom, como tu ê tegnuo da la gente, perochè monti am grande devociom in ti, e perssò mi te comando che ti fassi che non facissi[sic] atramenti de como la gente dixem." E odando san Fransescho o no se desdegnà de esse amunio da um vilam, ni disse infra ello: "Che bestia è questo chi me amunisse!" como avereiva za dicto monti superbi chi portam la capa; ma incontenente o se butà in terra zu de l'azem, e in zenoge davanti questo, baxàge li pê e regraciàllo como quello chi se era degnao de amunillo si caritativamenti. Alaora lo vilam inseme con li conpagni de san Fransescho con grande devociom si lo levàm da terra e miselom sum l'azem e caminàm otra; e zointi che fon fossa a mezo camin de lo monte, e perochè lo cado era grandissimo e sasirva* faigoza, a questo vilam per la sea grandissima in tanto che ello incomenssà a criâ derê a san Francescho: "Oimè che möro de së!" Per la qua cossa san Fransescho incontenente deseize de l'azem e stè tanto con in zenogon con le main levë a sê che o cognossè per revelaciom che Dee lo avea exaudio, e alaora o disse a lo vilam (alaora disse a lo vilam): "Cori e va tosto a quella prea, e lì ge troverë de l'aqua[sic] viva la qua Xe. in questa ora a faito insî per la soa mizericordia e de quella prea". E questo corsse a quello lögo che san Fransecho ge avea dito e ge trovà una fontana belissima, como san Fransecho ge avea dicto per la soa vertue, de che copiozamenti o se ne confortà. [p. 151r modifica]E ge parsse bem che quella fontana fosse prosevota da Dee maravegozamenti per le pregere de san Fransecho; e persochè avanti ni dapöi se vi mai fontana de aigoa ni aigoa viva rente a quello lögo um gram spacio. E faito che ave san Fransescho questo miracoro, con li conpagni e con lo vilam e' regraciàm Dee de lo miracoro mostrao, e pöa e' caminàm; e acostandosse a pê de la prea rente a la Verna, o piaxè a san Fransescho voreisse in pocho póssâ sote una grota chi era in la via e anchora stagando sote la grota, san Fransescho incomenssà a considerâ sum la dispoxiciom de lo lögo, e staito che o fo in questo pensamento or echote vegnî una grande murtitudem de oxelli con canti e bate le are, e' mostravam tuti grandissima festa e alegressa intorno a san Fransescho, intanto che elli in che e' se missem alchuni sum la testa, alchuni sum le spalle, e alquanti sum le brasse, e alquanti a li pê e de intorno a li söi conpagi. E lo vilam vegando questo maravegandosse e san Francecho tuto alegro si disse cossì: "E' me crao, carissimi frai, che a lo nostro Segnô messê Ihu. Xe. piaxe che noi abitemo chì in questo monto* sarvaigo che o mostra tanta alegressa de la nostra vegnua". E con queste parolle e' se levà su e caminàm finarmenti e iustràm a lo lögo che avea promeramenti aparegiao pro li conpagni.

A lozo de Xe.