Sei personaggi che çercan 'n aotô

by Luigi Pirandello

←torna a-a lista di atri scriti

Sei personaggi che çercan 'n aotô de Luigi Pirandello, traduto da Rico Carlini Tradûta da-a comédia do Pirandello "Sei personaggi in cerca d'autore"

riproduçion aotorizâ da-o sciô Carlini

SÊI PERSONÀGGI CHE ÇÈRCAN ’N AOTÔ

I PERSONÀGGI DA COMÈDIA ANCÓN DA FÂ

O poæ
A moæ
A figiàstra
O figgio

O zovenétto
A figêua (sti doî no pàrlan mâi)
(Dòppo, evocâ) Madàmma Pâxe

I ATOÎ DA CONPAGNÎA
O diretô capocòmico
A prìmma atôa
O prìmmo atô
A segónda dònna
L’atô zóveno
L’atôa zóvena
Âtri atoî e atôe
O diretô de scêna
O sugeritô
L’atresìsta
O machinìsta
O segretâio do capocòmico
L’uscêre do tiâtro
Apægiatoî e servitoî de scêna

De giórno, in sce ’n parcoscénico do tiâtro de pröza
Nòtta: A comédia a no gh’à ni àtti ni scêne. A raprezentaçión a saiâ interótta ’na prìmma vòtta, sénsa chò-u scipâio o s’asbàsce, quànde o Diretô-Capocòmico e o càppo di personàggi se retiàn pe métise d’acòrdio in sciô scenâio e i Atoî s’alontànn-an da-o parcoscénico; ’na segónda vòtta, quànde pe’n erô o Machinìsta o tîa zu o scipâio.
I spetatoî, intràndo inta sâla do tiâtro, tiòu sciù o scipâio, e o parcoscénico comm’o l’é de giórno, sénsa quìnte ni scêna, quæxi a-o scûo e vêuo, perché da sùbito àgian l’inpresción de’n spetàcolo no preparòu.
Dôe scalétte, unn-a in sciâ drîta e l’âtra in sciâ mancìnn-a, métan in comunicaçión o parcoscénico co-a sâla. In sciô parcoscénico a copolétta do sugeritô, mìssa da ’na pàrte, dâ-arénte a-a bùcca.
Da l’âtra pàrte, davànti, in tavolìn e ’na pötrónn-a co-a spalêa giâ vèrso o pùblico, pò-u Diretô-Capocòmico.
Âtri doî tavolìn, un ciù grànde, un ciù picìn, con dötræ carêghe in gîo, mìssi li un sciô davànti p’avéili prónti, a-o bezéugno, pi-â prêuva. Âtre carêghe in sa e la, a-a drîta e a-a mancìnn-a, pe-i Atoî, e ’n pianofòrte in fóndo, da ’na pàrte, quæxi ascôzo.
Asmortæ e lûxe inta sâla, se vediâ intrâ da-a pòrta do parcoscénico o Machinìsta co-îna camîxa celèste e ’na sàcca atacâ a-i sciànchi; pigiâ da’n cànto in fóndo dötræ töe d’atrezatûa; métile in sciô davànti e métise in zenogión e inciödâle. A-e martelæ ariviâ de córsa da-a pòrta di camerìn o Diretô de scêna.

O DIRETÔ DE SCÊNA Òhu! Cöse ti fæ?
O MACHINÌSTA No-o vedéi? Inciödo
O DIRETÔ DE SCÊNA A st’ôa chi? (O daiâ ’n’eugiâ a-o relêuio) L’é za dêxe e mêza. A moménti saiâ chi o Diretô pi-â prêuva.
O MACHINÌSTA Ma in sciâ fìn, doviö avéi mi ascì o mæ ténpo pe travagiâ!
O DIRETÔ DE SCÊNA Ti l’aviæ, ma no òua.
O MACHINÌSTA E quànde?
O DIRETÔ DE SCÊNA Quànde no saiâ ciù l’ôa da prêuva. Alòn, pòrta vîa tùtto, e làscime preparâ a scêna pò-u segóndo àtto d’O zêugo de pàrte.

O Machinìsta, sciusciàndo, mogognàndo, o pìggia e töe e o va vîa. Intànto da-a pòrta do parcoscénico coménsan a-arivâ i Atoî da Conpagnîa, òmmi e dònne, prìmma un, pöi ’n âtro, pöi doî insémme, a piâxéi: nêuve ò dêxe, quànti se pénsa che dêvan pigiâ pàrte a-e prêuve da Comédia do Pirandéllo "O zêugo de pàrte", segnâ in sce l’órdine do giórno. Ìntran, salûan o Diretô de scêna e se salûan fra de lô dàndose o bongiórno. Dötréi van vèrso i sò camerìn; âtri, fra i quæ o Sugeritô ch’o l’à o copión ingugéito sott’a-o bràsso, se férman in sciô parcoscénico in atéiza do Diretô pe comensâ a prêuva, e intànto, ò asetæ in grùppo, ò in pê, càngian fra de lô quàrche paròlla; e chi s’açénde ’na sigarétta, chi se laménta da pàrte che gh’àn dæto, chi lêze fòrte a-i conpàgni quàrche notìçia inte’n giornalétto tiatrâle. Saiâ mêgio che tànto e Atôe quànte i Atoî ségian vestîi de ciæo e alêgro, e che sta prìmma scêna a sogètto a l’àgge ’na sò naturalézza, bén bén de vivacitæ. A ’n çèrto pónto, un di còmichi o poriâ asetâse a-o pianofòrte e atacâ ’n balàbile; i ciù zóveni fra i Atoî e-e Atôe se métan a balâ

O DIRETÔ DE SCÊNA (ch’o ciòcca e màn per reciamâ tùtti a l’órdine) Alòn, aciantæla! Vò-u chi o sciô Diretô!

O són e o bàllo finìscian sùbito, I Atoî se gîan a-amiâ vèrso a sâla do tiâtro e da quélla pòrta se védde intrâ o Diretô-Capocòmico, che, co-o capéllo in tésta, o bàcco sott’a-o bràsso e ’n gròsso sigâro in bócca, o l’atravèrsa o coridô tra e pötrónn-e e, saluòu da-i còmichi, o mónta pe unn-a de dôe scalétte in sciô parcoscénico. O Segretâio o ghe da a pòsta, o giornâle, in copión.
O CAPOCÒMICO Létere?
O SEGRETÂIO Nisciùnn-a. A pòsta a l’é tùtta chi.
O CAPOCÒMICO (o ghe da o copión) Portælo into camerìn. (Dòppo o s’amîa in gîo e o se rivòlze a-o Diretô de scêna) Òhu, chi no se ghe védde. Pe piâxéi, fæ dâ ’n pitìn de lûxe.
O DIRETÔ DE SCÊNA Sùbito.

O va a dâ l’órdine. E ’n pitìn dòppo, o parcoscénico o l’é inluminòu in tùtto o lâto drîto, dónde gh’é i Atoî, da ’na fòrte lûxe giànca. Intànto, o Sugeritô o l’é intròu inta bùcca, açéizo a lûxe e avèrto in fàccia a lê o copión.

O CAPOCÒMICO (ciocàndo e màn) Alón, comensémmo (a-o Diretô de scêna) Mànca quarchedùn?
O DIRRETÔ DE SCÊNA Mànca a Prìma Atôa.
O CAPOCÒMICO A-o sòlito! (O daiâ ’n’eugiâ a-o relêuio) Sémmo za in ritàrdo de dêxe menûti. Segnæla, fæme o piâxéi. Coscì a l’inpariâ a vegnî pontoâle a-a prêuva.

O no l’à finîo o sbràggio, che da-o fóndo da sâla se sénte a vôxe da Prìmma Atôa.
A PRÌMMA ATOÂ No, no, pe caitæ! Són chi! Són chi!

A l’é tùtta vestîa de giànco, co-in gròsso capéllo sfaciàddo in sciâ tésta e ’n graçiôzo cagnétto fra e bràsse; a côre atravèrso o coridô de pötrónn-e e a mónta de spréscia unn-a de scalétte.

O CAPOCÓMICO Voî éi zuòu de fâve de lóngo aspêtâ.
A PRÌMMA ATÔA Scuzæme, ò çercòu tànto ’n’aotomòbile pe fâ fîto! Ma véddo che no éi ancón comensòu. E mi no són sùbito de scêna (Dòppo a ciàmma pe nómme o Diretô de scêna e a ghe da o cagnétto) Pe piâxéi, seræmelo into camerìn.
O CAPOCÒMICO O cagnétto ascì! Perché no ghe n’é za a bàsta de chén chi. (O ciochiâ tórna e màn e o se rivolziâ a-o Sugeritô) Alòn, o segóndo àtto do Zêugo de pàrte. (Asetàndose in sciâ pötrónn-a) Atençión, scignôri. Chi l’é de scêna?

I Atoî e-e Atôe se lêvan d’in fàccia a-o parcoscénico e vàn a-a asetâse da ’na pàrte, fêua i tréi che coménsan a prêuva e a Prìmma Atôa, che, sénsa dâ a ménte a-a domànda do Capocòmico, a se métte asetâ in fàccia a-i doî tavolìn.

O CAPOCÒMICO (a-a Prìmma Atôa) Voî séi dónca de scêna?
A PRÌMMA ATÔA Mi? Noscignôro!
O CAPOCÒMICO (ascidiòu) E alôa levæve de li, Segnô câo!

A Prìmma Atôa a se îsa e a va a-asetâse dâ-arénte a-i âtri Atoî che se són za asetæ da ’na pàrte

O CAPOCÒMICO (a-o Sugeritô) Comensæ, comensæ.
O SUGERITÔ (ch’o lêze into copión) «In câza do Lión Gâla. ’Na strània sâla manxê e scàgno»
O CAPOCÒMICO (a-o Diretô de scêna) Metiêmo a sâla róssa.
O DIRETÔ DE SCÊNA (segnàndo in sce ’n féuggio de papê) A róssa. Va bén.
O SUGERITÔ (continoàndo a lêze in sciô copión) «Töa mìssa e scàgno con lìbbri e papê. Sganzîe de lìbbri e vedrìnn-e con arêdi da töa. Pòrta in fóndo de dónde se va inta stànsia da lètto do Lión. Pòrta laterâle a-a mancìnn-a de dónde se va inta cuxìnn-a. A comùn a l’é a-a drîta».
O CAPOCÒMICO (alsàndose e indicàndo) Dónca, stæ bén aténti: de la, a comùn. De sa, a cuxìnn-a. (Gjòu da-a pàrte de l’Atô ch’o faiâ a pàrte do Sòcrate) Voî intriéi e sciortiéi da sta pàrte chi. (A-o Diretô de scêna) Metiéi a bùscioa in fóndo, e metiéi e tendìnn-e (o s’asétta tórna)
O DIRETÔ DE SCÊNA (segnàndo) Va bén.
O SUGERITÔ (lezêndo cómme sórvia) «Scêna prìmma. O Lión Gâla, o Goìddo Venànsci, o Féipo dîto Sòcrate». (A-o Capocòmico)
O CAPOCÒMICO Ma sci! Ve l’ò dîto çénto vòtte!
O SUGERITÔ (lezéndo cómme sórvia) «A-o tiâse sciù do scipâio, o Lión Gâla, co-a berétta da chêugo e o scösâ, o sbàtte ’n êuvo inte ’na copétta. O Féipo o ne sbàtte ’n âtro, vestîo lê ascì da chêugo. O Goìddo Venànsci o sta a sentî asetòu».
O PRÌMMO ATÔ (a-o Capocòmico) Ma scuzæ, me dêvo métte pròpio a berétta da chêugo in sciâ tésta?
O CAPOCÒMICO (ascidiòu da l’òservaçión) Segûo! S’o l’é scrîto li (o l’indichiâ o copión)
O PRÌMMO ATÔ Ma l’é ridìcolo, scuzæ!
O CAPOCÒMICO (schitàndo in pê aragiòu) «Ridìcolo! ridìcolo!» Cöse voéi che fàsse se da-a Frànsa no arîva ciù ’na bónn-a comédia, e sémmo ridûti a métte in scêna de comédie do Piradéllo, che chi o capìsce o l’é brâvo, fæte in mòddo che ni atoî ni crìtichi ni pùblico ne ségian conténti? (I Atoî se métan a rîe. E alôa lê, isàndose e vegnìndo vixìn a-o Prìmmo Atô, o ghe crîa) A berétta da chêugo, sciscignôro! E sbatéi e êuve! Voî credéi che con ste êuve chi che sbatéi, de no avéighe pöi nint’âtro pe-e màn? Stæ frésco! O dêve raprezentâ e scòrse de êuve ch’o sbàtte! (I Atoî se métan tórna a rîe e fàn coménti fra de lô ironicaménte). Scilénçio! E stæve aténti quànde spiêgo! (Rivòlto tórna a-o Prìmmo Atô) Sciscignôro, a scòrsa: ò sæ a vêua fórma da raxón, sénsa o pìn de l’istìnto ch’o l’é òrbo! Voî séi a raxón, e vòstra mogê l’istìnto: Inte ’n zêugo de pàrte asegnæ, in mòddo che voî che raprezentæ a vòstra pàrte sèi intençionalménte o popón de voî mæximo. Éi capîo?
O PRÌMMO ATÔ (alargando e bràsse) Mi no!
O CAPOCÒMICO (ch’o tórna a-o sò pòsto) Mànco mi! Andémmo avànti, che pöi me diéi gràçie a-a fìn! (Pöi con confidénsa) M’arecomàndo, metéive de tréi quàrti, perché se no, tra e stranésse do diàlogo e voî che no ve faiéi sentî da-o pùblico, adîo ògni cösa! (ciocàndo tórna e màn) Atençión, atençión! Atachémmo!
O SUGERITÔ Scuzæ, sciô Diretô, permetéi che me repâre co-a copolétta? Gh’é ’n’âia!
O CAPOCÒMICO Ma fæ cómme voéi!

L’uscêre do tiâtro o l’é intànto intròu inta sâla, co-a berétta galonâ in sciâ tésta e, atraversòu o coridô fra e pötrónn-e, a s’avixìnn-a a-o parcoscénico p’anonçiâ a-o Diretô-Capocòmico l’arîvo di sêi personàggi, che, intræ lô ascì inta sâla, ghe són andæti aprêuvo, a ’na çèrta distànsa, in pitìn inbarlugæ e perplèsci, intànto che s’amîan in gîo.
Chi veu çercâ de tradûe in scêne sta comédia chi o dêve fâ in mòddo che sti Sêi Personàggi no se confóndan co-i Atoî da Conpagnîa. A dispoxiçión di un e di âtri, segnâ inte didascalîe, quànde quésti móntan in sciô parcoscénico, a l’agiùtta de segûo; coscì cómme ’na despægia coloraçión fæta da apòxiti rifletoî. Ma o mézzo ciù adàtto e de bónn-a réiza, che sugerìmmo, o l’é l’ûzo de màschere speciâli pe-i Personàggi: màschere fæte in mòddo che no divéntan mòlle co-o suô e che ségian fàçili da portâ da-i Atoî: travagiæ e tagiæ in mòddo da lasciâ lìberi i éuggi, e nàixe e a bócca. Saià coscì mìsso in evidénsa o scignificâto profóndo da comédia. Defæti, i Personàggi no doviàn pài di fantâximi, ma cómme cöse vêe, costruçioìn da fantaxîa che no càngian: e dónca ciù vêe e conscisténti da volùbile neotralitæ di Atoî. E màschere agiutiàn a dâ l’inpresción da figûa costroîa pe àrte e fisâ ògnidùnn-a in mòddo stàbile inte l’espresción do pròpio sentiménto fondamentâle, ch’o l’é o rimòrscio pò-u Poæ, a vengànsa pi-â Figiàstra, o sdégno pò-u Fìggio, o dô pi-â Moæ con lâgrime fìsse de çéivia inti éuggi e in scê màsche, cómme se védde inte inmàgini dipìnte o scolpîe da Mater Dolorosa inte gêxe. E che i vestî ascì ségian de ’na stòffa e de’n tîpo speciâle, sénsa stravagànsa, con céighe dûe e volùmme quæxi da stàtoa, in mòddo ch’e no dàgan l’idêa che ségian fæti de ’na stòffa ch’a se peu acatâ inte ’na qualónque bitêga e tagiæ e cuxîi inte ’na qualónque sartorîa.
O Poæ o l’é in sciâ çinquaténn-a: stenpiòu, ma no piòu, bióndo, con di bafétti spéssi quæxi arigoelæ in gîo a-a bócca ancón frésca, de spésso avèrta a ’n fatorîzo inçèrto e inùtile. Fûto; éuggi celèsti a fórma d’éuvo, lùstrìscimi e spiritôxi; vestîo con brâghe ciæe e giàcca scûa: quàrche vòtta a Moæ a l’é cómme inspaximâ e sciacâ da ’n péizo insoportàbile de verghéugna e de magón. Vestîa de néigro e con ’na velétta néigra da vìdoa che quànde a l’alsiâ, a mostriâ ’na fàccia no patîa, ma cómme de çéivia, e a tegniâ de lóngo i éuggi bàssi.
A Figiàstra, de dixeut’ànni, a l’é magnæra, quæxi sfaciàdda. Belìscima, a l’é vestîa a lùtto lê ascì, ma con vistôza elegànsa. A móstra in mòddo ciæo desprêxo pe l’âia tìmida, aflìtta e quæxi pèrsa do fradelìn, mizeràbile Zovenétto de quatorz’ànni, vestîo lê ascì de néigro: e ’na vîva teniéssa pi-â seu picìnn-a. Figêua de fòscia quattr’ànni, vestîa de giànco co-îna fàscia néigra in gîo a-a vìtta.
O Fìggio, de vintidoî ànni, èrto, quæxi rédeno inte ’n contegnûo desprêxo pò-u Poæ e ròuza indiferénsa pi-â Moæ, o pòrta ’n sopràbito cô de viovétta e ’na lónga fàscia vèrde in gîo a-o còllo.

L’USCÊRE (co-a berétta in màn) Scuzæ, sciô Comendatô.
O CAPOCÒMICO (desgaibòu) E òua cöse gh’é?
L’USCÊRE (genòu) Gh’é chi çèrti scignôri, che domàndan de voî.

O Capocòmico e i Atoî se gjàn stupîi a-amiâ da-o parcoscénico zu inta sâla.

O CAPOCÒMICO (tórna aragiòu) Ma mi chi prêuvo! E o séi bén che quànde gh’é a prêuva no dêve pasâ nisciùn! (o se gîa vèrso o fóndo) Chi séi viâtri? Cöse voéi? O POÆ (vegnìndo avànti, co-î âtri aprêuvo, scinn’a-a unn-a de dôe scalétte) Sémmo chi pe çercâ ’n aotô.
O CAPOCÒMICO (fra l’inbarlugòu e l’aragiòu) De ’n aotô? Che aotô?
O POÆ Un qualónque o va bén a-o mæximo.
O CAPOCÒMICO Ma chi no gh’é nisciùn aotô, perché no gh’émmo in prêuva nisciùnn-a comédia nêuva.
A FIGIÀSTRA (con vivacitæ e bell’umô, montàndo de spréscia a scalétta) Tànto mêgio, tànto mêgio, alôa scignôro! Poriêscimo êse niâtri a vòstra nêuva comédia.
QUARCÙN DI ATOÎ (fra i vivâci coménti e-e rizâte di âtri) Òh, stæ ’n pitìn a sentî!
O POÆ (andàndo aprêuvo a-a Figiàstra in sciô parcoscénico) Za, ma se l’aotô o no gh’é! (A-o Capocòmico). A mêno ché no voéi êse voî...

A Moæ, co-a Figêua pe màn, e o Zovenétto móntan i prìmmi scæn da scalétta e stàn li in atéiza. O Fìggio o rèsta sótta, ròuzo.

O CAPOCÒMICO Viâtri éi coæ de schersâ?
O POÆ No, cöse dî mâi, scignôro! Ve portémmo a-o contrâio ’n dràmma dolorôzo.
A FIGIÀSTRA E poriêscimo êse a vòstra fortùnn-a.
O CAPOCÒMICO Ma fæme o piâxéi d’andâvene, che no gh’émmo ténpo da pèrde co-i màtti.
O POÆ (umiliòu e luxingatô) Òh, scignôro, voî séi bén chi-â vìtta a l’é pìnn-a d’asurditæ infinîe, e quæ in mòddo sfaciàddo no gh’àn mànco de bezéugno de pài vêe; perché són vêe.
O CAPOCÒMICO Ma cöse diâo stæ dixéndo?
O POÆ Dìggo ch’a peu pài pe’n davéi ’na matêia, sforsâse de fâ o contrâio; o sæ, de creâne de veroscìmili, perché pàgian vêe. Ma permetéime de fâve òservâ che, s’a l’é matêia, quésta a l’é pû l’ùnica raxón do vòstro mestê.

I Atoî dàn ségno d’êse indignæ.

O CAPOCÒMICO (tiàndose sciù pe amiâlo da-a tésta a-i pê) Ah, sci? O ve pâ ’n mestê de màtti, o nòstro?
O POÆ Eh, mostrâ pe vêo quéllo che no l’é; sénsa necescitæ, scignôro: pe demôa... No l’é vòstro àndio dâ vìtta in sciâ scêna a personàggi de fantaxîa?
O CAPOCÒMICO (sùbito, ch’o se fa vôxe do sdégno crescénte di sò atoî) Ma mi ve prêgo de crédde chi-â profesción do còmico, câo scignôro, a l’é ’na nobilìscima profesción! Se a-a giornâ d’ancheu i nêuvi comediògrafi ne dàn da raprezentâ comédie stùpide e di popoìn in càngio de òmmi, saciæ che niâtri se poêmo vantâ d’avéi dæto vìtta - chi, in sce ste töe - a òpere inmortâli!

I Atoî, sodisfæti, aprêuvan e ciòcan e màn a-o sò Capocòmico

O POÆ (interonpìndo e aspresciàndo con fûga) Vò-u li! benìscimo! a éseri vîvi, ciù vîvi de quélli che respîan e véstan pànni! Mêno reæ, fòscia: ma ciù vêi! Sémmo do mæximo pài!

I Atoî s’amîan fra de lô, sbalordîi

O DIRETÔ Ma cómme! Se prìmma dîvi...
O POÆ No, scuzæ, mi pe voî dîva, scignôro, che n’éi criòu de no avéighe ténpo da pèrde co-i màtti, quànde nisciùn mêgio de voî o peu savéi chi-â natûa a se sèrve da struménto da fantaxîa umâna pe portâ avànti, ciù èrta, a sò òpera de creaçión. O CAPOCÒMICO Va bén, va bén. Ma cöse voéi conclùdde con quésto?
O POÆ Nìnte, scignôro. Dimostrâve che se vêgne a-o móndo inte tànti mòddi, inte tànte fórme: èrbo ò prîa, ægoa ò farfàlla... ò dònna. E che se nàsce personàggi ascì!
O CAPOCÒMICO (finzéndo ’n irònico stupô) E voî, con sti scignôri in gîo, séi nasciûo personàggio?
O POÆ Apónto, scignôro. E vîvi, comm’o ne védde.

O Capocòmico e i Atoî se métan a rîe cómme pe’n schèrso.

O POÆ (òféizo) Me despiâxe che viâtri riéi coscì, perché portémmo drénto de niâtri, ripêto, in dràmma dolorôzo, cómme viâtri scignôri poéi inmaginâ da sta dònna vestîa de néigro. (Coscì dixéndo o pórze a màn a-a Moæ p’agiutâla a montâ i ùrtimi scæn e, continoàndo a tegnîla pe màn, o a pòrta co-îna çèrta tràgica solenitæ da l’âtra pàrte do parcoscénico, ch’o s’inlùmina sùbito de ’na lûxe fantàstica).

A Figêua e o Zovenétto vàn aprêuvo a-a Moæ; dòppo o Fìggio, ch’o se têgne distànte, in fóndo; dòppo a Figiàstra, ch’a se métte lê ascì da ’na pàrte in sciô davànti. I Atoî, prìmma stupefæti, dòppo mâvegiæ da sto moviménto, ciòcan e màn cómme pe’n spetàcolo a lô òfèrto.

O CAPOCÒMICO (prìmma sbalordîo, dòppo aragiòu) Ma, a-e cùrte! Fémmo scilénçio! (dòppo, rivolzéndose a-i Personàggi) E viâtri, alón, andæ vîa! Levæve d’inti pê! (A-o Diretô de scêna) Perdiesànn-a, màndæli vîa!
O DIRETÔ DE SCÊNA (faxéndose avànti, ma dòppo fermandose, cómme trategnûo da ’n strànio smariménto) Sciù, vîa, vîa!
O POÆ (A-o Capocòmico) Ma no, vedéi, niâtri...
O CAPOCÒMICO (criàndo) A-e cùrte, chi niâtri dovémmo travagiâ!
O PRÌMMO ATÔ No l’é bèllo befezâ coscì...
O POÆ (decîzo, into fâse avànti) Mi me mâvéggio da vòstra incredulitæ! No séi fòscia abitoæ a védde sâtâ vîvi chi, un in fàccia a l’âtro, i personàggi creæ da ’n aotô? Fòscia perché no gh’é la (o l’indichiâ a bùcca do Sugeritô) in copión ch’o ne contêgne?
A FIGIÀSTRA (Vegnìndo in faccia a-o Capocòmico, co-in fatorîzo e luxingatôa) Credéilo scignôro, niâtri sèmmo pe’n davéi sêi personàggi interesantìscimi! Scibén che sémmo sperdûi!
O POÆ (sponciàndola da ’na pàrte) Sci, sperdûi, va bén! (A-o Capocòmico) Vedéi, into sénso che l’aotô, pöi o no l’à vosciûo, ò o no l’à posciûo materialménte, métine a-o móndo de l’àrte. E o l’é stæto ’n vêo delìtto, scignôro, perché chi gh’à a sciòrte de nàsce personàggio vîvo o peu rîisene ascì da mòrte. O no mêue ciù! Moiâ l’òmmo, o scritô, struménto da creaçión; a creatûa a no mêue ciù! E pe vîve etèrna a no l’à mànco de bezéugno de qualitæ straordenâie ò de fâ di miâcoi. Chi o l’êa Sàncio Pànsa? Chi o l’êa Præ Abóndio? Escì vîvan etèrni, perché - gèrmi vîvi - àn avûo a sciòrte de trovâ ’na matrîce fecónda, ’na fantaxîa ch’a l’à saciûo tiâli sciù e dâghe da mangiâ, fâli vîve pe l’eternitæ!
O CAPOCÒMICO Tùtto quésto o va benìscimo! Ma viâtri cöse voéi chi?
O POÆ Voêmo vîve, scignôro!
O CAPOCÒMICO (irònico) Pe l’eternitæ?
O POÆ No, scignôro: a-o mànco pe’n moménto in viâtri.
IN ATÔ Òh, amîa ’n pitìn!
A PRÌMMA ATÔA Vêuan vîve in niâtri!
L’ATÔ ZÓVENO (indicàndo a Figiàstra) Òh, pe mi voentêa, se me tochésse quélla li!
O POÆ Amîæ, amiæ: a comédia a l’é da fâ; (A-o Capocòmico) ma se voî o voéi e i vòstri atoî o vêuan, se metiêmo sùbito d’acòrdio fra de niâtri!
O CAPOCÒMICO (ascidiòu) Ma cöse voéi métive d’acòrdio! Chi no se fan de sti acòrdi! Chi se réçitan di dràmmi e de comédie!
O POÆ E va bén! E l’é pe quésto che sémmo vegnûi chi da voî!
O CAPOCÒMICO E dond’o l’é o copión?
O POÆ O l’é in niâtri, scignôro. (I Atoî se métan a rîe). O dràmma o l’é in niâtri; sémmo niâtri: e no vedémmo l’ôa de raprezentâlo, coscì cómme drénto ne brûxa a pasción!
A FIGIÀSTRA (con derixón, con gràmma gràçia pìnn-a de sfaciatàgine) A mæ pasción, se voî savésci, scignôro! A mæ pasción... pe lê! (A l’indichiâ o Poæ e a faiâ móstra d’abrasâlo; ma a scciupiâ inte ’na rizâta desgradîa).
O POÆ (co-in schìtto aragiòu) Ti stànni a pòsto, pe òua! E pe piâxéi no stâ a rîe coscì!
A FIGIÀSTRA No? E alôa permetéime: scibén che són òrfana da apénn-a doî méixi, stæ a védde, scignôri, cómme cànto e cómme bàllo! (A l’abòssa con malìçia o «Prends garde à Tchou-Thin-Tchou» do Dave Stamper ridûto a Fòx-tròt ò One Step lénto da-o Francis Salabert: a prìmma ströfa, aconpagnàndola co-in pàsso de bàllo).

Les chinois sont un peuple malin,
De Shangai à Pekin,
Ils ont mis des écriteaux partout:
Prenez garde a Tchou-Thin-Tchou!

I Atoî, spécce i zóveni, intànto che lê a cànta e a bàlla, cómme atiræ da-o sò fàscino strànio, se mesciàn vèrso de lê e àlsan apénn-a e màn cómme pe pigiâla. Lê a no se lasciâ pigiâ: e quànde i Atoî ghe ciòcan e màn, a rèsta, a-i sbràggi do Capocòmico, cómme astræta e distànte.

I ATOÎ E E ATÔE (riéndo e ciocàndo e màn) Bén! Brâva! Benìscimo!
O CAPOCÒMICO (aragiòu) Scilénçio. Ve credéi fòscia d’êse inte ’n Cafè-Concèrto? (Pigiàndo da ’na pàrte o Poæ, co-in pitìn de smariménto) Dîme ’n pitìn, a l’é màtta?
O POÆ No, no màtta! A l’é pêzo!
A FIGIÀSTRA (sùbito corìndo da-o Capocòmico) Pêzo! Pêzo! Éh âtro, scignôro! Pêzo! Stæ a sentî, pe piâxéi: fænelo raprezentâ sùbito, sto dràmma, perché vediéi che a ’n çèrto pónto, mi - quànde st’amô chi (a pigiâ pe màn a Figêua ch’a l’é dâ-arénte a-a Moæ e a-a portiâ in fàccia a-o Capocòmico) - vedéi comm’a l’é graçiôza?
(a-a pigiâ in bràsso e a ghe daiâ ’n bâxo) câa, câa!
(a-a metiâ tórna in tæra e a l’azonziâ, quæxi sénsa voéi, comòssa)
ebén, quànde st’amorìn chi, o Segnô o a leviâ tutt’asémme a quélla pövia moæ: e st’insensòu chi (a sponciâ avànti o zovenétto, aciapàndolo pe ’na mànega con desgàibo) o faiâ a ciù gròssa de belinâte, pròpio da quéllo scémmo ch’o l’é (co-in sponción a o rimandiâ vèrso a Moæ) - alôa vediéi che mi pigiö o xêuo! Sciscignôro! pigiö o xêuo! o xêuo! E no véddo l’ôa, credéime, no védo l’ôa! Perché, dòppo quéllo che l’é acapitòu d’asæ ìntimo tra mi e lê (a faiâ ségno vèrso o Poæ co-î éuggi stórbi) no me ghe pòsso ciù védde inte sta conpagnîa, a védde o torménto de quélla moæ pe quéllo bèllo tîpo la (a faiâ ségno vèrso o Fìggio) - amiælo! amiælo! - indiferénte, fréido lê, perché o l’é ’n fìggio legìtimo, lê! pìn de desprêxo pe mi, pe quéllo la (a faiâ ségno vèrso o Zovenétto), pe quélla picìnn-a creatûa; perché sémmo di bastàrdi - éi capîo? bastàrdi. (a s’avixiniâ a-a Moæ e a l’abrasiâ) E sta pövia moæ - lê - ch’a l’é a moæ de tùtti niâtri - o no a veu riconósce pe sò moæ ascì - e o a tràtta da l’èrto a-o bàsso, lê, cómme moæ sôlo de niâtri tréi bastàrdi - viliàcco! (A diâ tùtto quèsto, de spréscia, bén bén invexendâ, e arivâ a-o «viliàcco» finâle, dòppo avéi insciòu a vôxe in sciô «bastàrdi», a o diâ adâxo, cómme s’a spuésse) A MOÆ (co-îna gràn anscjêtæ a-o Capocòmico) Scignôro, pe ste dôe picìnne creatûe, ve sùplico... (a se sentiâ mâ e a vaciliâ) - òh, Segnô câo...
O POÆ (corìndo a-agiutâla con quæxi tùtti i Atoî sbalordîi e avilîi) Pe caitæ ’na carêga, ’na carêga pe sta pövia vìdoa!
I ATOÎ (arivàndo de córsa)
- Ma l’é dónca vêo?
- Ghe mànca o cheu pe’n davéi?
O CAPOCÒMICO Chi ’na carêga, sùbito!

Un di Atoî o pòrta ’na carêga; i âtri s’avixìnn-an pìn de rigoàrdi. A Moæ, asetâ, a çèrca d’inpedî a-o Poæ de tiâghe sciù a velétta ch’a gh’ascónde a fàccia.

O POÆ Amiæla, scignôro, amiæla...
A MOÆ Ma no, Segnô câo, aciàntila!
O POÆ Fàtte védde (o ghe tiâ sciù a velétta)
A MOÆ (tiàndose sciù e crovìndose a fàccia co-e màn con disperaçión) Òh, scignôro, ve sùplico d’inpedî a st’òmmo de poéi métte in àtto o sò propòxito, che pe mi o l’é òrìbile!
O CAPOCÒMICO (sorpréizo e stordîo) Ma mi no capìscio ciù dónde sémmo, ni cöse acàpita (a-o Poæ) Quésta a l’é a vòstra scignôa?
O POÆ (sùbito) Sciscignôro, mæ mogê!
O CAPOCÒMICO E cómm’a l’é ch’a l’é vìdoa, se voî séi ancón vîvo?

I Atoî, cómme pe liberâse da-o gròsso sbalordiménto, sccéupan a rîe.

O POÆ (òféizo, con dûo risentiménto) No dovéi rîe! No riéi coscì, pe caitæ! O l’é pròpio quésto o sò dràmma, scignôro. Lê a l’à avûo ’n âtro òmmo. In òmmo ch’o doviæ êse chi!
A MOÆ (co-in crîo) No! No!
A FIGIÀSTRA Pe sò fortùnn-a o l’é mòrto: da doî méixi, ve l’ò dîto. Portémmo ancón o lùtto, cómme poéi vèdde.
O POÆ Ma o no l’é chi, vedéi, no perché o l’é mòrto. O no l’é chi - amiæla, scignôro, pe piâxéi, e o capiéi sùbito! - O sò dràmma o no l’à posciûo conscìste inte l’amô de doî òmmi, pe-i quæ lê, incapâçe, a no poéiva sentî nìnte - âtro, fòscia, che ’n pitìn de riconoscénsa (no pe mi: pe quéllo!) - A no l’é ’na dònna, a l’é ’na moæ! - E o sò dràmma - (poténte, scignôro, poténte!) - o conscìste tùtto, defæti, inte sti quàttro fìggi di doî òmmi ch’a l’à avûo.
A MOÆ Mi, l’ò avûi? T’æ o coràggio de dî che són stæta mi a-avéili cómme se l’avésse vosciûi? O l’é stæto lê, scignôro! O me l’à dæto lê, quell’âtro, pe fòrsa! O m’à costréito, o m’à costréito a-andâ vîa con quéllo!
A FIGIÀSTRA No l’é vêa (A-o Capocòmico) No stæghe a crédde! O séi perché a dîxe coscì? Pe quéllo li (a l’indichiâ o Fìggio) a-o dîxe! A se torménta, a va in consumón perché lê o no l’amîa mànco, e a veu fâghe crédde che, s’a l’à abandonòu ch’o l’àiva doî ànni, l’é stæto perché lê (a l’indichiâ o Poæ) o l’à costréita.
A MOÆ (con fòrsa) O m’à costréito, o m’à costréito, e ciàmmo Dîo a testimònio! (A-o Capocòmico) Domandæghelo (a l’indichiâ o màio) se no l’é vêa! Fævelo dî da lê!... Lê (a l’indichiâ a Fìggia), a no peu savéine nìnte! A FIGIÀSTRA Mi sò che con mæ poæ, scìn ch’o l’é visciûo, ti t’ê stæta de lóngo in pâxe e conténta. Nêghilo, se ti peu!
A MOÆ No-o nêgo, no...
A FIGIÀSTRA De lóngo pìn d’amô e de cûe pe ti (A-o Zovenétto con ràggia) No l’é vêa? Dìllo! Perché no ti pàrli, néscio?
A MOÆ Ma làscia stâ sto pövou figêu! Perché ti me veu fâ pasâ pe ’n’ingrâta, fìggia mæ? Mi no véuggio mîga òfénde tò poæ! Ò rispòsto a lê, che no pe mæ córpa ni pò-u mæ piâxéi ò abandonòu a sò câza e mæ fìggio!
O POÆ L’é vêa, scignôro. Són stæto mi. (pösa)
O PRÌMMO ATÔ (a-i sò conpàgni) Amiæ ’n pitìn che spetàcolo!
A PRÌMMA ATÔA Nò-u dàn lô, a niâtri!
L’ATÔ ZÓVENO ’Na vòtta tànto
O CAPOCÒMICO (ch’o l’incomensiâ a interesâse bén bén) Sentìmmo, sentìmmo! (e into dî quésto, o chiniâ pe unn-a de dôe scalétte inta sâla e o restiâ in pê in fàccia a-o parcoscénico, cómme pe achéugge, da spetatô, l’inpresción da scêna).
O FÌGGIO (sénsa mesciâse da-o sò pòsto, fréido, ciàtto, irònico) Sci, stæ a sentî che tòcco de filozofîa, òua! Ve parliâ o Démone de l’Esperiménto.
O POÆ Ti t’ê ’n cìnico insensòu, e te l’ò dîto çénto vòtte! (a-o Capocòmico zu inta sâla) O me métte a-o landón pe sta frâze ch’ò trovòu cómme scûza. O FÌGGIO (con desprêxo) Frâze.
O POÆ Frâze! Frâze! Cómme s’o no fîse o confòrto de tùtti, davànti a ’n fæto ch’o no se spiêga, davànti a ’n mâ ch’o se consùmma, trovâ ’na paròlla ch’a no dîxe nìnte, e inta quæ se trêuva pâxe!
A FIGIÀSTRA O rimòrscio ascì, za! sorviatùtto.
O POÆ O rimòrscio? No l’é vêa; no l’ò aquêtòu drénto de mi sôlo co-e paròlle.
A FIGIÀSTRA Co-in pitìn de palànche ascì, sci, sci, co-in pitìn de palànche ascì! Con çénto frànchi ch’o l’êa li p’òfrîme in pagaménto, scignôri!

Moviménto d’òrô di Atoî.

O FÌGGIO (con desprêxo a-a seu de légno) Quésto l’é da viliàcchi!
A FIGIÀSTRA Da viliàcchi? Êan la, inte ’na bùsta celèste in sciô tavolìn de mògane, la into retrobitêga de Madamma Pâxe. O séi, scignôro? unn-a de quélle Madàmme che co-a scûza de vénde Robes et Manteaux atîran inti sò ateliers niâtre figge pövie, de bónn-a famìggia.
O FÌGGIO E o s’é acatòu o dirìtto de òprìmine tùtti, co quélli çénto frànchi che lê o l’êa li pe pagâ, e che pe fortùnn-a o no l’à pöi avûo raxón - amiæ bén - de pagâ.
A FIGIÀSTRA Eh, ma sémmo stæti pròpio li li, ti sæ! (a sccéuppa a rîe)
A MOÆ (ch’a se ribèlla) Verghéugna, fìggia mæ! Verghéugna!
A FIGIÀSTRA (in mòddo brùsco) Verghéugna? A l’é a mæ vengànsa! Frémmo, scignôro, frémmo into vîvila, quélla scêna! A stànsia... chi, a vedrìnn-a di mantélli; la, o divàn-létto; o tremò; ’na manpâ; e in fàccia o barcón, quéllo tavolìn de mògane co-a bùsta celèste di çénto frànchi. A véddo! Poriæ pigiâla! Ma viâtri scignôri doviêsci gjâve, són quæxi nûa! No vêgno ciù róssa, òua, perché o l’é lê ch’o vén rósso òua! (a l’indichiâ o Poæ). Ma v’asegûo ch’o l’êa bén bén fûto, inte quéllo moménto! (a-o Capocòmico) Dovéi crédime, scignôro!
O CAPOCÒMICO Mi no ghe capìscio ciù nìnte!
O POÆ Pe fòrsa! Asalîo coscì! Pretendéi ’n pitìn d’órdine, scignôro, e lasciæ che pàrle mi, sénsa sta a sentî l’òbròbrio, che con tànta crudeltæ quésta a veu dâghe da inténde de mi, sénsa e giùste spiegaçioìn.
A FIGIÀSTRA Chi no se cónta! chi no se cónta!
O POÆ Ma mi no cónto! véuggio spiegâghe.
A FIGIÀSTRA Ah, bèllo, sci! A mòddo tò!

O Capocòmico, a sto pónto chi, o mónta tórna in sciô parcoscénico pe métte órdine.

O POÆ Ma s'o l’é tùtto chi o mâ! Inte paròlle! Gh’émmo déntro tùtti ’n móndo de cöse; ògnidùn in sò móndo de cöse! E cómme poêmo capîse, scignôro, se inte paròlle che mi dìggo métto o sénso e o valô de cöse cómme són drénto de mi; méntre chi è sta a sentî, inevitabilménte o e pìggia co-o sénso e co-o valô che gh’àn pe lê, do móndo cómme lê o ghe l’à drénto? Credémmo de capîse; no se capìmmo mâi! Amiæ: a mæ pietæ, tùtta a mæ pietæ pe sta dònna chi (o l’indichiâ a Moæ) a l’é stæta da lê pigiâ cómme a ciù fêa de crudeltæ!
A MOÆ Ma se ti m’æ mandòu vîa!
O POÆ Vò-u li, a sentî? Mandâ vîa! Gh’é parsciûo che l’àgge mandâ vîa!
A MOÆ Ti t’ê bón a parlâ; mi no sò... Ma credéime, scignôro, che dòppo avéime maiâ... chi sa o perché (mi êa ’na pövia, ùmile dònna...)
O POÆ Ma pròpio pe quésto, pi-â tò umiltæ t’ò spozòu, ch’ò amòu in ti, co-o crédde... (O s’interónpe a-e negaçioìn da dònna, o l’àrve e bràsse, in àtto disperòu, into védde l’inposcibilitæ de fâse capî da lê, e o se gîa vèrso o Capocòmico) No, vedèi? A dîxe de no! Spaventôza, scignôro, credéi, spaventôza, a sò (o se pìcca in sciâ frónte) sorditæ, sorditæ mentâle! Cheu, sci, pe-i fìggi! Ma sórda, sórda de çervéllo, sórda, scignôro, scinn-a-a disperaçión!
A FIGIÀSTRA Sci, ma fæve dî, òua, che fortùnn-a a l’é stæta pe niâtri a sò inteligénsa.
O POÆ Se se poêse prevédde tùtto o mâ che peu nàsce da-o bén che se credémmo de fâ!

A sto pónto chi a Prìmma Atoâ, ch’a s’é amagonâ into védde o Prìmmo Atô fâ a çiétoa co-a Figiàstra, a vêgne avànti e a domànda a-o Capocòmico:

A PRÌMMA ATÔA Scuzæ, sciô Diretô, andiêmo avànti co-a prêuva?
O CAPOCÒMICO Ma sci! Ma sci! ma òua lasciæme sentî!
L’ATÔ ZÓVENO O l’é ’n câxo coscì nêuvo!
L’ATÔA ZÓVENA E asæ interesànte!
A PRÌMMA ATÔA Pe chi se n’interèssa (e a da ’n’eugiâ a-o Prìmmo Atô).
O CAPOCÒMICO (a-o Poæ) Ma bezéugna che voî ve spiegæ in mòddo ciæo. (o s’asétta)
O POÆ Vò-u li, sci. Vedéi, scignôro, gh’êa con mi ’n meschinètto, mæ sotopòsto, mæ segretâio, pìn de divoçión, ch’o se l’intendéiva in tùtto e pe tùtto con lê (o l’indichiâ a Moæ), ma sénsa fâ nìnte de mâ - démmo a ménte! - bón, ùmile cómme lê, sénsa êse boìn l’un e l’âtra, no de fâlo, ma mànco de pensâlo, o mâ!
A FIGIÀSTRA O l’à pensòu lê, in càngio, pe lô - e o l’à fæto!
O POÆ No l’é vêa! Mi ò vosciûo fâ o sò bén - e o mæ ascì, sci o confèsso! Scignôro, êa arivòu a-o pónto che no poéiva dî ’na paròlla a un ò a l’âtro, che sùbito no se désan ’n’eugiâ d’inteligénsa: che l’unn-a a no çerchésse sùbito i éuggi de l’âtro pe consegiâse cómme se dovésse pigiâ quélla mæ paròlla, pe no fâme aragiâ. Quésto l’êa bàsta, voî me capî, pe tegnîme inte ’na ràggia contìnoa, inte ’n stâto d’ezasperaçión no conportàbile!
O CAPOCÒMICO E perché o no l’à mandòu vîa quéllo sò segretâio?
O POÆ Benìscimo! Defæti l’ò mandòu vîa, scignôro! Ma ò vìsto alôa sta pövia dònna restâme pe câza cómme pèrsa, cómme unn-a de quélle béstie sénsa padrón, che s’achéugian pe caitæ.
A MOÆ Sfìddo mi!
O POÆ (sùbito, gjàndose vèrso de lê, cómme pe prevegnî) Fìggio, l’é vêa?
A MOÆ O m’àiva prìmma levòu da-o pêto o fìggio, scignôro.
O POÆ Ma no pe crudeltæ! Pe fâlo crésce sàn e robùsto, a contàtto co-a tæra!
A FIGIÀSTRA (irònica, segnàndolo co-in dîo) E se védde!
O POÆ (sùbito) Ah, l’é córpa mæ ascì, se dòppo o l’é cresciûo coscì? L’àiva dæto a màmma, scignôro, in canpàgna, a ’na contadìnn-a de nàscita ùmile, perché lê a no me pàiva fòrte a bàsta. A l’é stæta a mæxima raxón perché l’àiva spozâ. Fîxime, fòscia; ma cöse ghe voéi fâ? Ò de lóngo avûo de ste maledétte aspiraçioìn a ’na çèrta sòlida sanitæ morâle! (A Figiàstra a sto pónto chi, a sccéuppa tórna a rîe fòrte) Ma fæla smétte! A l’é insoportàbile!
O CAPOCÒMICO Finîla! Lasciæme sentî, sànto çê!

Sùbito, tórna, a-o sbràggio do Capocòmico, lê a rèsta cómme incantâ e lontànn-a e co-a rizâta interótta. O Capocòmico o chìnn-a tórna da-o parcoscénico pe védde a scêna intrêga.

O POÆ Mi no ò posciûo ciù védime dâ-arénte a sta dònna chi. (o l’ìndica a Moæ). Ma no tànto, credéime, pò-u fastìdio, pò-u sófoco - vêo sófoco - che n’àiva mi, quànte pi-â pénn-a - ’na pénn-a pìnn-a d’anscjêtæ - che provâva pe lê.
A MOÆ E o m’à mandòu vîa!
O POÆ Bén provìsta de tùtto, a quell’òmmo, sciscignôro, - pe liberâla da mi!
A MOÆ E liberâse lê mæximo!
O POÆ Sciscignôro, mi ascì - l’amétto! e n’é vegnûo ’n gràn mâ. Ma l’ò fæto pe fâ bén... e ciù pe lê che pe mi: o zûo! (O l’incrôxa e bràsse in sciô stéumago: dòppo: sùbito, into rivòlzise a-a Moæ) T’ò pèrso mâi d’éuggio, dìnni, t’ò pèrso mâi d’éuggio, scinn-a-a quànde quéllo o no t’à portòu vîa, da ’n giórno a l’âtro, sénsa dî nìnte, inte ’n âtro pàize, inprescionòu in mòddo néscio da quéllo mæ interesaménto pûo, pûo, scignôro, credéime, sénsa nisciùn segóndo fìn. Me són interesòu con asæ teniéssa da sò nêuva famìggia ch’a tiâva sciù. A peu dîlo lê ascì (O l’indica a Figiàstra).
A FIGIÀSTRA Sens’âtro! Picìnn-a picìnn-a, séi? co-e tresìnn-e in scê spàlle e-e miandétte ciù lónghe da fâda - picìnn-a coscì - mò-u vedéiva davànti a-o pòrtego da schêua, quànde ne sciortîva. O vegnîva a védde cómme vegnîva sciù... O POÆ Quést’o l’é gràmmo! Infàmme!
A FIGIÀSTRA No, perché?
O POÆ Infàmme! Infàmme! (Sùbito, de spréscia, a-o Capocòmico, cómme pe spiegâghe) A mæ câza, scignôro, andæta vîa lê (o l’ìndica a Moæ) a m’é parsciûa sùbito vêua. A l’êa o mæ pezón; ma a me l’inpîva! Sôlo, me són trovòu pe-e stànsie cómme ’na mósca sénsa tésta. Quéllo li (O l’ìndica o Fìggio), tiòu sciù fêua - no sò - apénn-a tornòu a câza, o no m’é parsciûo ciù o mæ. E alôa (ve pariâ strànio, scignôro, ma a l’é coscì), a-a prìmma me són incorioxîo, dòppo da manimàn són stæto atræto da-a famìggia de lê, nasciûa pe òpera mæ: o pensâ a quélla o l’à comensòu a inpî o vêuo che me sentîva drénto. Àiva de bezéugno, pròpio de bezéugno de crédila in pâxe, tùtta dedicâ a-e cûe ciù sénplici da vìtta, afortunâ perché fêua e lontànn-a da-i conplicæ torménti da mæ ànima. E p’avéine ’na prêuva, mi andâva a védde quélla figétta quand’a sciortîva da schêua.
A FIGIÀSTRA Za! O me vegnîva aprêuvo; o me fâva di fatorîxi e, arivâ a câza, o me saluâva co-a màn - coscì! Mi l’amiâva abarlugâ, ròuza. No savéiva chi o l’êa! L’ò dîto a mæ moæ. E lê a l’à sùbito capîo ch’o dovéiva êse lê. (A Moæ a fa de sci co-a tésta). A-a prìmma a no m’à ciù vosciûo mandâ a schêua, p’asæ giórni. Quànde ghe són tornâ, l’ò tórna vìsto a-a sciortîa - bùffo! - co-in pàcco de papê inte màn. O me s’é avixinòu, o m’à caesòu; e o l’à tiòu fêua da quéllo pàcco ’n bèllo, gròsso capéllo de pàggia de Firénse co-îna ghirlànda de rêuze de màzzo - pe mi!
O CAPOCÒMICO Ma tùtto quésto o l’é ’n racónto, mæ câi scignôri.
O FÌGGIO (Con fâ desprexàddo) Ma sci, letiatûa! letiatûa!
O POÆ Ma quæ letiatûa! Quésta a l’é vìtta, scignôro! Pasción!
O CAPOCÒMICO Saiâ! Ma a no se peu raprezentâ!
O POÆ D’acòrdio, scignôro! Perché tùtto quésto o l’é ’na premìssa. E mi no dìggo de raprezentâ quésto. Cómme poéi védde (O l’ìndica a Figiàstra) a no l’é ciù quélla figétta co-e tresìnn-e in scê spàlle...
A FIGIÀSTRA ... e-e miandétte fêua da-a fâda!
O POÆ O dràmma o vén òua, scignôro! Nêuvo, conplicòu.
A FIGIÀSTRA (scûa, fêa, vegnìndo avànti) Apénn-a mòrto mæ poæ...
O POÆ (a-a spedîa, pe no dâghe o ténpo de parlâ) ...a mizêia, scignôro! Tórnan chi, sénsa dî nìnte. Pi-â sò stupiditæ (O l’ìndica a Moæ) A no sa quæxi scrîve; ma a poéiva fâme scrîve da-a fìggia, da quéllo figêu, ch’êan into bezéugno!
A MOÆ Dîme, voî, scignôro, se mi poéiva indovinâ in lê tùtto sto sentiménto chi.
O POÆ E chi gh’é o tò tòrto, de no avéi mâi indovinòu nisciùn di mæ sentiménti.
A MOÆ Dòppo êse stæti distànti tànti ànni, e tùtto quéllo che l’êa acapitòu...
O POÆ E l’é cólpa mæ, se quéllo brâv’òmmo o v’à portòu vîa coscì? (rivòlto pöi a-o Capocòmico) Vò-u dìggo, da ’n giórno a l’âtro... perché o l’àiva trovòu fêua no sò quæ scistemaçión. N’ò posciûo trovâli: e alôa pe fòrsa no me ne són ciù interesòu, pe tànti ànni. O dràmma o sccéuppa, scignôro, inprevìsto e violénto, a-o sò ritórno; quànde mi, purtròppo, goidòu da-a mizêia da mæ càrne ancón vîva... Ah, mizêia, mizêia pe’n davéi, pe ’n òmmo sôlo, ch’o no l’à vosciûo ligàmmi umiliànti: no ancón coscì vêgio da poéi fâ a mêno de ’na dònna, e no ciù tànto zóveno da poéi façilménte e sénsa verghéugna andâ a çercâne! Mizêia! cöse dìggo! òrô, òrô: perché nisciùnn-a dònna a ghe peu dâ amô. - E quànde se capìsce quésto, se ne doviæ fâ a mêno... Mah! Scignôro, ògnidùn - fêua, in fàccia a-i âtri - o l’é vestîo de dignitæ: ma drénto de lê o sa bén tùtto quéllo che, de inconfesàbile ghe pàssa. Se cêde, se cêde a-a tentaçión; pe tiâsene fêua sùbito dòppo, magâra co-îna gràn spréscia de métte tórna insémme intrêga e sòlida, cómme ’na prîa in sce ’na tónba, a nòstra dignitæ, ch’a l’ascónde e a sepelìsce a-i nòstri mæximi éuggi ògni ségno e l’aregòrdo mæximo da verghéugna. L’é coscì pe tùtti! Mànca sôlo o coràggio de dîle, çèrte cöse!
A FIGIÀSTRA Perché quèllo de fâle, dòppo, ghe l’àn tùtti!
O POÆ Tùtti! Ma d’arescôzo! E pe quésto ghe veu ciù coràggio a dîle! Perché bàsta che un o e dìgghe - a l’é fæta! - se ghe dà sùbito o tìtolo de cìnico. Ma no l’é vêa, scignôro: o l’é cómme tùtti i âtri: mêgio, ànsci, mêgio, perché o no gh’à poîa de scrovî co-o lùmme de l’inteligénsa o rósso da verghéugna, la, inta bestialitæ umâna, ch’a særa de lóngo i èuggi pe no védilo. A dònn-a - vò-u li - a dònna, defæti, comm’a l’è? A n’amîa, provocànte, invitànte. Ti l’aciàppi! Apénn-a stréita a særa sùbito i éuggi. O l’é o ségno da sò sotomisción. O l’é o ségno co-o quæ a dîxe a l’òmmo: «Inorbìscite, mi són òrba!».
A FIGIÀSTRA E quànde a no i særa ciù? Quànde a no sénte ciù o bezéugno d’ascónde a lê mæxima, co-o serâ i éuggi, o rósso da sò verghéugna, e in càngio a védde, co-î éuggi òrmâi arsoîi e inpascìbili, quéllo de l’òmmo, che pû sénsa amô o s’é inorbîo? Ah, che âfou, alôa, che âfou de tùtte ste conplicaçioìn inteletoâli, de tùtta quésta filozofîa ch’a scrêuve a béstia e dòppo a veu sarvâla, scuzâla... No pòsso sentîlo, scignôro! Perché quànde s’é costréiti a «senplificâ» a vìtta - in mòddo coscì bestiâle - co-o caciâ vîa tùtto l’inbaràsso «umâno» d’ògni pûa aspiraçión, d’ògni pûo sentiménto, ideâli, dovéi, a verghéugna, nìnte fa ciù sdégno e angóscia de çèrti rimòrsci: lâgrime de cocodrìllo!
O CAPOCÒMICO A-o fæto, vegnìmmo a-o fæto, mæ câi scignôri! Quéste són sôlo discuscioìn!
O POÆ Vò-u li, sciscignôro! Ma ’n fæto o l’é cómme ’n sàcco vêuo, o no s’arêze. Perché o stàgghe sciù, bezéugna prìmma fâghe intrâ drénto a raxón e i sentiménti che l’àn caxonòu. Mi no poéiva savéi che, mòrto la quell’òmmo, e lô tornæ chi in mizêia, pe provédde a-o sostentaménto di fìggi, lê (o l’ìndica a Moæ) a se fîse dæta d’atórno a travagiâ da cuxéuia, e che pròpio a fîse andæta a pigiâ travàggio da quèlla... da quélla Madàmma Pâxe!
A FIGIÀSTRA Cuxéuia fìnn-a, si-â viâtri scignôri v’interéssa de savéilo. A sèrve in aparénsa e mêgio scignôre, ma a fa pöi in mòddo, perché quélle scignôe a sèrvan lê... sénsa pregiudìçio de âtre coscì coscì!
A MOÆ Me crediéi, scignôro, se ve dìggo che no m’é pasòu mànco pi-â tésta o sospètto che quélla strîa a me dâva do travàggio perché a l’àiva mìsso i éuggi in sce mæ fìggia...
A FIGIÀSTRA Meschinètta mæ moæ! O séi, scignôro, cös’a fâva quélla li, apénn-a ghe portâva o travàggio fæto da lê? A me fâva notâ a röba ch’a l’àiva aroinòu, co-o dâla a cuxî a mæ moæ: e a scontâva, a scontâva. Coscì, voî o capî vêa, pagâva mi, méntre quélla meschinétta a credéiva de sacrificâse pe mi e pe quélli doî la, co-o cuxî de néutte ascì a röba da Madàmma Pâxe.

Àtti e-esclamaçioìn de sdégno di Atoî.

O CAPOCÒMICO (a-a spedîa) E la, lê, in giórno éi incontròu...
A FIGIÀSTRA (con l’indicâ o Poæ) ... lê, lê, sciscignôro! vêgia cazànn-a! Vediéi che scêna da raprezentâ! Supèrba!
O POÆ Con l’acapitâ de lê, a moæ...
A FIGIÀSTRA (de spréscia, in mòddo gràmmo) ... quæxi a ténpo!...
O POÆ ... no, a ténpo, a ténpo! Perché, pe fortùnn-a, a riconóscio a ténpo! E me-i pòrto tùtti a câza, scignôro! Ve inmaginæ, òua, a mæ scitoaçión e a sò, unn-a in fàccia a l’âtro: lê, coscì cómme a vedéi; e mi che no pòsso ciù amiâla inta fàccia!
A FIGIÀSTRA Bufìscimo! Ma l’é poscìbile, scignôro, preténde da mi - «dòppo» - che me ne stésse cómme ’na scignorinétta modèsta, tiâ sciù bén e virtôza, d’acòrdio co-e sò maledétte aspiraçioìn «a ’na sòlida sanitæ morâle»?
O POÆ O dràmma pe mi o l’é tùtto chi, scignôro: inta coscénsa che gh’ò, ch’ògnidùn de niâtri - vedéi - o se crédde «un» ma no l’é vêa: o l’é «tànti», scignôro, «tànti», segóndo tùtte e poscibilitæ d’êse che són in niâtri: «un» con quésto, «un» con quéllo - tùtti despægi! E con l’inluxón, intànto, d’êse de lóngo «un pe tùtti», e de lóngo «st’un chi» che se credémmo, inte ògni nòstro àtto. No l’é vêa! no l’é vêa! Se n’acorzémmo bén, quànde inte quarchedùn di nòstri àtti, pe’n câxo desgraçiòu, restémmo tutt’asémme cómme inganciæ e sospéixi: s’acorzémmo, véuggio dî, de no êse tùtti inte quell’àtto, e che dónca ’na spietâ giustìçia a saiéiva de giudicâne da quéllo sôlo, tegnîne inganciæ e sospéixi a-a berlìnn-a, pe tùtta ’n’existènsa, cómme se quésta a fîse somâ tùtta inte quell’àtto! Òua voî capî a gramìçia de sta fìggia? A m’à sorpréizo inte ’n pòsto, inte ’n àtto, dónde e cómme a no dovéiva conóscime, cómme mi no poéiva êse pe lê: e a me veu dâ ’na realtæ, che mi no aviæ mâi posciûo aspêtâme che dovésse asùmme pe lê, inte ’n moménto ch’o scàppa vîa, vergognôzo, da mæ vìtta! Quésto, quésto, scignôro, mi sénto sorviatùtto. E vediéi che da quésto o dràmma o l’acquistiâ ’n grandìscimo valô. Ma gh’é dòppo a scitoaçión di âtri! Quélla sò... (o l’ìndica o Fìggio).
O FÌGGIO (scrolàndose con sdégno) Ma làscime pèrde, che mi no gh’ìntro! O POÆ Cómme no ti gh’ìntri?
O FÌGGIO No gh’ìntro, e no véuggio intrâghe, perché ti sæ bén che mi no són fæto pe figurâ chi in mêzo a viâtri!
A FIGIÀSTRA Génte sgréuzza niâtri! - Lê, fìn! - Ma voî poéi védde, scignôro, che tànte vòtte mi l’amîo pe inciödâlo co-o mæ desprêxo, e tànte vòtte lê o l’asbàscia i éuggi - perché o sa o mâ ch’o m’à fæto.
O FÌGGIO (amiàndola a pénn-a) Mi?
A FIGIÀSTRA Ti! Ti! O dêvo a ti, câo, o marciapê! a ti! (açión d’òrô di Atoî). T’æ vietòu, sci ò no, co-o tò contêgno - no dìggo l’intimitæ da câza - ma quélla caitæ ch’a lêva da l’imbaràsso i òspiti? Sémmo stæti di intrûxi, che vegnîvan a invàdde o régno da tò «legitimitæ»! Scignôro, mi voriæ fâve ascìste a çèrte scêne a quattr’éuggi fra mi e lê! O dîxe ch’ò òprèsso tùtti. Ma vedéi? l’é stæto pròpio pe sto sò contêgno, se me són varsciûa de quélla raxón che lê o ciàmma «vîle»; a raxón pi-â quæ són intrâ inta sò câza con mæ moæ - ch’a l’é sò moæ ascì - da padrónn-a!
O FİGGIO (vegnîndo avànti adâxo) Gh’àn tùtti bón zêugo, scignôro, ’na pàrte fàçile tùtti cóntra de mi. Ma voî inmaginæve ’n fìggio, a-o quæ ’n bèllo giórno, intànto ch’o se ne sta tranquìllo a câza, ghe tócche de vèdde arivâ, tùtta magnæra, coscì, «co-î éuggi èrti», ’na scignorìnn-a ch’a ghe domànda do poæ, a-o quæ a gh’à da dîghe no sò cöse: e dòppo o a védde tornâ, de lóngo co-a mæxima âia, aconpagnâ da quélla picìnn-a la; e in sciâ fìn tratâ o poæ - chi o sa perché - in mòddo bén bén no tròppo ciæo e «con desciù» e domandâghe di dinæ, co-in tón ch’o fa pensâ che lê o dêve, o dêve dâlo, perché o l’é òbligòu a dâlo...
O POÆ ... ma defæti l’ò fæto pe’n davéi, st’òbligo chi: l’é pe tò moæ!
O FÌGGIO E mi cöse ne sò? Quànde mâi l’ò vìsta, mi, scignôro? Quànde mâi n’ò sentîo parlâ? Mi-â trêuvo davànti, in giórno, con lê (o l’ìndica a Figiàstra), con quéllo figêu, con quélla picìnn-a; me dîxan: «Òh, ti sæ? a l’é tò moæ ascì!» Riêscio a védde da-i sò mòddi de fâ (o l’ìndica tórna a Figiàstra) pe quæ raxón, coscì da ’n giórno a l’âtro, són intræ in câza... Scignôro, quèllo che mi sénto, quéllo che mi prêuvo, no pòsso e no véuggio esprìmilo. Tutt’a-o ciù poriæ a-o màscimo confiâlo, e no voriæ mànco a mi mæximo. O no peu dónca indûe, cómme poéi vèdde, a nisciùnn-a açión da pàrte mæ. Credéime, credéime, scignôro, che mi són in personàggio no «realizòu» dramaticaménte; e che ghe stàggo mâ, malìscimo insémme a lô! - Che me làscian stâ!
O POÆ Ma cómme? Scûza! Se pròpio perché ti t’ê coscì... O FİGGIO (con esasperaçión violénta) ... e ti cöse ti ne sæ, de cómme són? quànde mâi ti t’ê interesòu a mi?
O POÆ D’acòrdio! D’acòrdio! E a no l’é ’na scitoaçión quésta ascì? Quésto tò fâte da pàrte, coscì crûo pe mi, pe tò moæ che, tornâ in câza, a te védde quæxi pi-â prìmma vòtta, coscì grànde, e a no te conósce, ma a sa che t’ê sò fìggio... (indicàndo a Moæ a-o Capocòmico) Vi-â li, amiæ, a ciànze!
A FIGIÀSTRA (con ràggia e pestàndo ’n pê) Cómme ’na scémma!
O POÆ (d’asbrîo indicàndo lê ascì a-o Capocòmico) E lê a no peu sofrîlo, se sa! (Tórna riferîo a-o fìggio) O dîxe ch’o no gh’ìntra, e intànto o l’é lê o pèrno de l’açión! Amiæ quéllo figêu, ch’o se ne sta de lóngo dâ-arénte a-a moæ, smarîo, umilòu... O l’é coscì a caxón de quéllo! Fòscia a scitoaçión ch’a fa ciù pénn-a a l’é a sò: o se sénte ’n forèsto, ciù che tùtti; e o prêuva, meschinètto, ’na mortificaçión umiliànte d’êse acugéito in câza - coscì pe caitæ... (In confidénsa) O s’asoméggia tùtto a sò poæ! Ùmile, o no pàrla...
O CAPOCÒMICO Eh, ma no l’é mîga bèllo! Voî no séi che fastìdio dàn i figêu in sciâ scêna.
O POÆ Òh, ma lê o ghò-u lêva sùbito, o fastìdio, séi! E a figêua ascì, che ànsci a l’é a prìmma a-andâsene...
O CAPOCÒMICO Benìscimo! E v’asegûo che tùtto quésto o m’interèssa, o m’interèssa pe ’n davéi. Pénso, pénso che gh’é materiâle pe tiâghe fêua ’n bèllo dràmma!
A FIGIÀSTRA (çercàndo d’intrométise) Pe fòrsa, co-in personàggio cómme mi!
O POÆ (scorìndola, tùtto in anscjêtæ pe comm’a saiâ, pi-â decixón do Capocòmico) Sìtta, stànni sìtta, ti!
O CAPOCÒMICO (continoàndo sénsa dâ a ménte a l’interuçión) Nêuva, sci...
O POÆ Eh, nêuva, nêuva pe ’n davéi, scignôro!
O CAPOCÒMICO Ma gh veu ’n bèllo coràggio - ve dìggo - vegnî a caciâmelo in fàccia coscì...
O POÆ Dovéi capî, scignôro; nasciûi, cómme sémmo, pi-â scêna...
O CAPOCÒMICO Séi di atoî diletànti?
O POÆ No, dìggo nasciûi pi-â scêna, perché...
O CAPOCÒMICO Sciù, vîa, voî dovéi avéi reçitòu!
O POÆ Ma no, scignôro: quéllo tànto ch’ògnidùn o réçita inta pàrte ch’o s’é asegnòu, ò che i âtri gh’à asegnòu inta vìtta. E in mi, dòppo, a l’é a mæxima pasción, vedéi, ch’a devénta de lóngo, da lê, apénna a s’ezàlta - cómme inte tùtti - in pitìn tiatrâle...
O CAPOCÒMICO Lascémmo andâ, lascémmo andâ! - Capiéi, câo scignôro, che sénsa l’aotô...- Mi poriæ mandâve da quarchedùn...
O POÆ Ma no, perché no voî?
O CAPOCÒMICO Mi? Ma cöse dî?
O POÆ Sci, voî! voî! Perché no?
O CAPOCÒMICO Perché no ò mâi fæto l’aotô, mi!
O POÆ E no poriêsci fâlo òua, scuzæ? No ghe veu nìnte. O fàn tànti! O sò cónpito o l’é rèizo ciù fàçile da-o fæto che niâtri sémmo chi, tùtti, vîvi, in fàccia a voî.
O CAPOCÒMICO Ma no bàsta!
O POÆ Cómme no bàsta? Into védine vîve o nòstro dràmma...
O CAPOCÒMICO Za! Ma ghe voriæ de lóngo quarchedùn co-o scrîve!
O POÆ No - co-o trascrîve, câxo mâi, con l’avéilo coscì in fàccia - in açión - scêna pe scêna. Saiâ bàsta métte zu prìmma, apénn-a apénn-a, ’na tràccia - e provâ!
O CAPOCÒMICO (ch’o mónta tórna, tentòu, in sciô parcoscénico) Eh, quæxi quæxi, a cösa a me ténta... Coscì, pe’n zêugo... Se poriæ pe’n davéi provâ...
O POÆ Ma sci, scignôro, vediéi che scêne ne vegniâ fêua! Ve-e pòsso segnâ sùbito mi!
O CAPOCÒMICO A cösa a me ténta... a me ténta. Provémmo ’n pitìn...Vegnî con mi into mæ camerìn. (Pöi gjòu a-i Atoî) Voî, pò-u moménto, séi lìberi; ma no stæ a-alontanâve tròppo. Fra ’n quàrto d’ôa, vìnti menûti, sémmo tórna chi. (A-o Poæ) Vedémmo, tentémmo... Fòscia poriâ vegnîne fêua quarcösa de straordenâio pe’n davéi...
O POÆ Ma segûo! Saiâ mêgio, no credéi? fâ vegnî lô ascì (O l’ìndica i âtri personàggi)
O CAPOCÒMICO Sci, che vêgnan, che vêgnan! (O s’incamìnn-a; ma dòppo o tórna a parlâ a-i Atoî). M’arecomàndo, eh! pontoâli! Fra ’n quàrto d’ôa.

O capocòmico e i sêi personàggi atravèrsan o parcoscénico e sparìscian. I Atoî rèstan, cómme aloæ, a-amiâse fra de lô.

O PRÌMMO ATÔ Ma o dîxe in sciô sério?
L’ATÔ ZÓVENO Quésta a l’é ’na matêia bell’e bónn-a!
IN TÈRSO ATÔ O ne veu fâ inprovizâ ’n dràmma, coscì in scî doî pê?
L’ATÔ ZÓVENO Za! Cómme i Còmichi de l’Àrte!
A PRÌMMA ATÔA Ah, s’o se crédde che mi me ne stàgghe a scìmili schèrsci...
L’ATÔA ZÓVENA Ma ne ghe stàggo mànco mi!
IN QUÀRTO ATÔ Mi voriæ savéi chi són quélli la (O l’alùdde a-i Personàggi)
O TÈRSO ATÔ Cöse ti veu che ségian! Màtti ò inbrogioìn!
L’ATÔ ZÓVENO A vanitæ! A vanitæ d’êse pigiòu pe ’n’aotô...
O PRÌMMO ATÔ Ma cöse se dêve sentî! Sò-u tiâtro, mæ câi scignôri, o l’é ridûto a quésto...
IN QUÌNTO ATÔ Mi me ghe demôo!
O TÉRSO ATÔ Mah, Dòppo tùtto, stémmo ’n pitìn a védde cöse ghe sciòrte.

E coscì, parlàndo fra de lô, i Atoî lasciàn o parcoscénico, dötréi sciortìndo da-a portétta in fóndo, dötréi andàndo inti sò camerìn.
O scipâio o rèsta tiòu sciù. A raprezentaçión a l’é interótta pe ’na vinténn-a de menûti. I canpanìn do tiâtro avîzan chi-â raprezentaçión a coménsa tórna.
Da-i camerìn, da-a pòrta e da-a sâla ascì tórnan in sciô parcoscénico i Atoî, o Diretô de scêna, o Machinìsta, o Sugeritô, l’Atresìsta e, into mæximo ténpo, da-o sò camerìn o Diretô-Capocòmico co-i sêi Personàggi.
Asmortæ e lûxe inta sâla, o parcoscénico o l’é tórna inluminòu cómme prìmma.

O CAPOCÒMICO Alòn, alòn, scignôri! Ghe sémmo tùtti? Atençión, atençión. Se coménsa! - Machinìsta!
O MACHINÌSTA Són chi!
O CAPOCÒMICO Preparæ sùbito a scêna da salétta. Saiàn bàsta dôe fiancæ e ’n fondalìn co-a pòrta. Fîto, m’arecomàndo!

O Machinìsta o côre sùbito a fâ o travàggio ordinòu, e intànto chò-u Capocòmico o se métte d’acòrdio co-o Diretô de scêna, con l’Atresìsta, co-o Sugeritô e co-î Atoî pi-â raprezentaçión inminénte. o mónta quéllo scimolâcro de scêna ordinâ: dôe fiancæ e ’n fondalìn co-a pòrta, a rîghe rêuza e d’öo.

O CAPOCÒMICO (a l’Atresìsta) Voî vedéi ’n pitìn se into magazìn gh’é ’n létto.
L’ATRESÌSTA Sci, gh’é quèllo vèrde.
A FIGIÀSTRA No no, ma che vèrde! O l’êa giâno, co-e scioî, de «peluche», asæ grànde! Comodìscimo.
L’ATRESÌSTA No, coscì o no gh’é.
O CAPOCÒMICO Ma no gh’à inportànsa! metéighe quéllo che gh’é.
A FIGIÀSTRA Cómme no à inportànsa? O famôzo létto a-a tùrca de Madàmma Pâxe!
O CAPOCÒMICO Òua l’è sôlo pe provâ! Pe piâxéi, no intrîgæve! (a-o Diretô de scêna) Amiæ se gh’é ’na vedrìnn-a ciufîto lónga e bàssa.
A FIGIÀSTRA O tavolìn, o tavolìn de mògane pi-â bùsta celèste!
O DIRETÔ DE SCÊNA (a-o Capocòmico) Gh’é quéllo picìn, indoòu.
O CAPOCÒMICO Va bén, pigiæ quèllo.
O POÆ In tremò
A FIGIÀSTRA E a manpâ! Ina manpâ, m’arecomàndo, se no, cómme fàsso?
O DIRETÔ DE SCÊNA Manpæ ghe n’émmo abrétio, no preocupæve.
O CAPOCÒMICO (a-a Figiàstra) E quàrche òmétto, vêa?
A FIGIÀSTRA Sci, bén bén!
O CAPOCÒMICO (a-o Diretô de scêna) Vedéi quànte ghe n’é, e fæli portâ tùtti.
O DIRETÔ DE SCÊNA Sciscignôro, ghe pénso mi (o Diretô de scêna o côre lê ascì a ezegoî: e, intànto chò-u Capocòmico o contìnoa a parlâ co-o Sugeritô e dòppo co-i Personàggi e i Atoî, o fa portâ i mòbili indicæ da-i Servitoî de scêna e o i métte cómme ghe pâ mêgio).
O CAPOCÒMICO (a-o Sugeritô) Voî, intànto, andæ a-o vòstro pòsto. Amiæ: Quésta a l’é a tràccia de scêne àtto pe àtto. (o ghe pòrze dötréi féuggi de papê). Ma òua voî dovèi êse asæ àbile.
O SUGERITÔ Stenografâ?
O CAPOCÒMICO (sorpréizo) Ah, benìscimo! Conoscéi a stenografîa?
O SUGERITÔ No saiö bón a sugerî; ma-a stenografîa...
O CAPOCÒMICO Ma alôa, mêgio de coscì! (dòppo a ’n Servitô de scêna) Andæ a pigiâ o papê into mæ camerìn - tànto papê - quant’o ne trêuva!
O Servitô de scêna o va de córsa, e o tórna pöco dòppo co-in bèllo mùggio de papê, ch’o da a-o Sugeritô.

O CAPOCÒMICO (de lóngo a-o Sugeritô) Andæ aprêuvo a-e scêne, da manimàn che saiàn raprezentæ, e çercæ de fisâ e batûe, a-o mànco e ciù inportànti! (dòppo gjòu a-i Atoî) Fæve da pàrte, scignôri! Vò-u li, metéive da sta pàrte chi (o l’ìndica a mancìnn-a) e stæ bén aténti!
A PRÌMMA ATÔA Ma, scuzæ, niâtri...
O CAPOCÒMICO (prevegnìndola) No ghe saiâ da inprovizâ, stæ tranquìlla!
O PRÌMMO ATÔ E cöse dovémmo fâ?
O CAPOCÒMICO Nìnte! Pe òua stæ a sentî e a-amiâ! Ògnidùn de voî, dòppo, o l’aviâ a sò pàrte scrîta. Òua se faiâ, coscì a-a belamêgio, ’na prêuva! A faiàn lô! (o l’ìndica i Personàggi).
O POÆ (cómme s’o fîse chéito da-e nûvie, into mêzo da confuxón do parcoscénico) Niâtri? Cómme saiéiva a dî, scuzæ, ’na prêuva?
O CAPOCÒMICO ’Na prêuva - ’na prêuva pe lô! (o l’ìndica i Atoî).
O POÆ Ma se i personàggi sémmo niâtri...
O CAPOCÒMICO E va bén: «i personàggi»; ma chi, câo scignôro, no réçitan i personàggi! Chi réçitan i atoî. I personàggi saiàn la into copión (o l’ìndica da-a pàrte do Sugeritô) - quànde gh’é ’n copión!
O POÆ Apónto! dæto ch’o no gh’é e viâtri, scignôri, éi a fortùnn-a d’avéili chi vîvi in fàccia, i personàggi...
O CAPOCÒMICO Òh bèlla! Voriêsci fâ tùtto da viâtri? reçitâ, prezentâve voî in fàccia a-o pùblico?
O POÆ Èh za, pe cómme sémmo.
O CAPOCÒMICO Ah, v’asegûo che faiêsci pròpio ’n belìscimo spetàcolo!
O PRİMMO ATÔ E alôa, chi, niâtri, cöse ghe staiêscimo a fâ?
O CAPOCÒMICO No crediéi mîga de savéi reçitâ viâtri, Fæ rîe... (Defæti i Atôi se métan a rîe) Vò-u li, vedéi, rîan (Cómme se ghe vegnìsse in cheu inte quéllo moménto). Ma za, a propòxito! Bezeugniâ asegnâ e pàrte. Òh, l’é fàçile: l’é cómme se fîsan za asegnæ (a-a Segónda Dònna): voî, scignôa, "A Moæ". (A-o Poæ) Bezeugniâ trovâghe ’n nómme.
O POÆ Mélia, scignôro.
O CAPOCÒMICO Ma quésto o l’é o nómme da vòstra scignôa, No voriêmo mîga ciamâla co-o sò nómme vêo!
O POÆ E perché no, scuzæ? s’a se ciàmma coscì... Ma za, s’a dêv’êse a scignôa... (o fa ’n ségno vèrso a Segónda Dònna). Mi véddo quésta (o ségna a Moæ) cómme Mélia, scignôro. Ma fæ voî... (o l’é de lóngo ciù confûzo) No sò ciù cöse dîve... Coménso za... no sò, a sentî cómme fâse, co-în âtro són, e mæ mæxime paròlle.
O CAPOCÒMICO No stæve a preocupâ, no stæve a preocupâ, in quànte a quésto! Pensiêmo niâtri a trovâ o tón giùsto! E pò-u nómme, se voî voéi «Mélia», a saiâ Mélia; ò ne troviêmo ’n âtro. Pe òua asegnêmo coscì i personàggi (a l’Atô Zóveno): voî "O Fìggio": (a-a Prìmma Atôa) voî, scignorìnn-a, se capìsce, "A Figiàstra".
A FIGIÀSTRA (riéndo) Cómme cómme? Mi, quélla li? (a se métte a rîe)
O CAPOCÒMICO (aragiòu) Cöse gh’éi da rîe?
A PRİMMA ATÔA (indignâ) Nisciùn s’é mâi incalòu de rîe de mi! Preténdo che se me rispétte, ò me ne vàddo!
A FIGIÀSTRA Ma no, scuzæ, mi no stàggo riéndo de voî.
O CAPOCÒMICO (a-a Figiàstra) Doviêsci sentîve onorâ d’êse raprezentâ da...
A PRÌMMA ATÔA (d’asbrîo, con sdégno) ... «quélla li!»
A FIGIÀSTRA Ma mi no dîva pe voî, credéime! dîva pe mi, che no me ghe véddo in voî, vò-u li. No sò, a no... a no me s’asoméggia pe nìnte!
O POÆ Za, o l’é quésto; vedéi, scignôro! A nòstra espresción...
O CAPOCÒMICO ... ma quæ vòstra espresción! Credéi d’avéila in viâtri, voî, l’espresción? Nint’afæto!
O POÆ Cómme! No gh’émmo a nòstra espresción?
O CAPOCÒMICO Ma pe nìnte! A vòstra espresción chi a devénta materiâle, a-o quæ dàn còrpo e figûa, vôxe e gésto i atoî, che - tànto pe capîse - àn saciûo dâ espresción a bén ciù èrto materiâle: dónde o vòstro o l’é coscì picìn, che s’o se reziâ in sciâ scêna, o mérito, credéime, o saiâ tùtto di mæ atoî.
O POÆ No m’incàllo a contradîve, scignôro. Ma credéime ch’o l’é ’n patî òrìbile pe niâtri che sémmo coscì comm’o ne védde, con sto còrpo chi, con sta figûa chi...
O CAPOCÒMICO (ascidiòu, tànto pe finîla) ...ma se remédia co-o trùcco, se remédia co-o trùcco, câo scignôro, pe quéllo ch’o rigoàrda a figûa!
O POÆ Za, ma-a vôxe, o gèsto...
O CAPOCÒMICO ... òh, in sciâ fìn! Chi voî, cómme voî, no poéi êse! Chi gh’é l’atô ch’o ve raprezénta; e bàsta!
O POÆ Ò capîo, scignôro. Ma òua fòscia capìscio ascì perché o nòstro aotô, ch’o n’à vìsto vîvi, coscì, o no l’à vosciûo dòppo métine insémme pi-â scêna. No véuggio òfénde i vòstri atoî. Dîo m’avàrde! Ma pénso chi-â védime òua raprezentòu... - no sò da chi...
O PRÌMMO ATÔ (con supèrbia tiàndose sciù e vegnìndoghe incóntra, segoîo da-e festôze Atôe zóvene che rîàn) Da mi, se no ve despiâxe.
O POÆ (ùmile e luxingatô) Ònoratìscimo, scignôro. (o fa ’n squacìn) Vò-u li, mi pénso che, pe quànte o scignôro o se dàgghe da fâ con tùtta a sò voentæ e tùtta a sò àrte pe raprezentâme... (o se confónde).
O PRÌMMO ATÒ Alôa, voéi conclùdde.

Rizâta de Atôe.

O POÆ Èh, dìggo, a raprezentaçión che faiéi - co-o sforsâse ascì co-o trùcco d’asomegiâme... - dìggo, con quélla statûa - (tùtti a Atoî se métan a rîe)... saiâ difìçile ch’a pòsse êse ’na raprezentaçión de mi, coscì cómme són pe’n davéi. Saiâ ciufîto - a pàrte a figûa - saiâ ciufîto cómme voî interpretiéi che mi ségge, cómme voî me sentiéi - se me sentiéi - e no cómme mi drénto de mi me sénto. E me pâ che de quésto, chi l’é ciamòu a giudicâne, o doviæ tegnîne cónto.
O CAPOCÒMICO Òua o se preòcupa di giudìççi da crìtica? E mi chò-u stâva a sentî! Ma lasciæ ch’a dìgghe, a crìtica. E niâtri pensémmo ciufîto a métte sciù a comédia, se ne riêsce! (Stacàndose e amiàndo in gîo) Alòn, alòn! A l’é prónta a scêna? (A-i Atoî e a-i Personàggi) Sciù, levæve, levæve d’atórno! Lasciæme védde. (O chìnn-a da-o parcoscénico) No perdémmo âtro ténpo! (A-a Figiàstra) Ve pâ chi-â scêna a vàdde bén coscì?
A FIGIÀSTRA Mah! a dî a veitæ no me ghe trêuvo.
O CAPOCÒMICO E dâi! No pretendiéi che se fàsse chi, tâle e quale, quéllo retrobitêga che voî conoscéi, da Madàmma Pâxe! (A-o Poæ) M’éi dîto ’na salétta a scioî?
O POÆ Sciscignôro. Giànca.
O CAPOCÒMICO A no l’é giànca; a l’é a rîghe; mo no inpòrta! Pi-â mobìlia, ciù o mêno, me pâ che ghe sémmo! Quéllo tavolìn, portælo chi, in pitìn ciù avànti (I Servitoî de scêna o fàn sùbito. A l’Atresìstra) Voî intànto çercæ ’na bùsta, se poscìbile cô de celèste, e dæla a-o scignôro (O l’ìndica o Poæ)
L’ATRESÌSTA Da létere?
O CAPOCÒMICO e O POÆ Da létere, da létere.
L’ATRESÌSTA Sùbito (O sciòrte)
O CAPOCÒMICO Alòn, alòn! A prìmma scêna a l’é da Scignorìnn-a. (A Prìmma Atôa a vén avànti). Ma no, aspêtæ, voî! Dîva a-a Scignorìnn-a (O l’ìndica a Figiàstra) Voî stæ a védde...
A FIGIÀSTRA (azonzéndo sùbito) ... cómme a vîvo!
A PRÌMMA ATÔA (risentîa) Ma saviö vîvila mi ascì, no agiæ poîa, apénn-a me ghe métto!
O CAPOCÒMICO (co-e màn inti cavélli) Mæ câi scignôri, no fémmo de âtre ciàrle! Dónca, a prìmma scêna a l’é da Scignorìnn-a co-a Madàmma Pâxe. Òh, (o se confónde, amiàndose in gîo e o mónta tórna in sciô parcoscénico), e sta Madàmma Pâxe?
O POÆ A no l’é con niâtri, scignôro.
O CAPOCÒMICO E alôa cómme fémmo?
O POÆ Ma a l’é vîva, vîva lê ascì!
O CAPOCÒMICO Za! Ma dond’a l’é?
O POÆ Vò-u li, lasciæme dî. (dòppo rivòlto a-e Atôe) Se viâtre, scignôe, me voésci favorî e dâme pe’n moménto i vòstri capelìn.
E ATÔE (in pitìn sorpréize, in pitìn riéndo, in cöo):
- Cöse?
- I capelìn?
- Cös’o dîxe?
- Perché?
- Ma amîa ’n pitìn!
O CAPOCÒMICO Cöse voéi fâ co-i capelìn de scignôe?

I Atoî se métan a rîe

O POÆ Òh, nìnte, pösâli pe’n moménto in sce sti òmétti. E quarchedùnn-a a doviæ êse coscì cortéize da levâse o mantéllo ascì.
E ATÔE (cómme sórvia)
- O mantéllo ascì?
- E dòppo?
- O dêv’êse màtto!
QUÀRCHE ATÔA (cómme sórvia)
- Ma perché?
- Sôlo o mantéllo?
O POÆ Pe apéndili, in moménto... Fæme sta gràçia. Voéi?
E ATÔE (levàndose i capelìn e quarchedùnn-a o mantéllo ascì, contìnoan a rîe, e andàndo a-apéndili in sa e la in scî òmétti)
- E va bén!
- Vò-u li!
- Ma o l’é pròpio bùffo, in sciô sério!
- Dovémmo métili in móstra?
O POÆ Vò-u li, apónto, sciscignôa: coscì in móstra!
O CAPOCÒMICO Ma se peu savéi pe cöse fâne?
O POÆ Vò-u li, scignôro: fòscia, into preparâghe mêgio a scêna, atræta da-e cöse mæxime do sò comércio, chi o sa ch’a no l’arîva fra de niâtri... (Invitàndo a-amiâ vèrso a pòrta in fóndo a-a scêna) Amiæ, amiæ!

A pòrta in fóndo a s’àrve e vêgne avànti de pöchi pàssi a Madàmma Pâxe, strîa asæ gràssa, co-îna sgoasôza perùcca de lànn-a cô da caròtta e ’na rêuza luxénte in sce l’òrsa, a-a spagnòlla; tùtta pitûa, vestîa con gòffa elegànsa de sæa róssa cösa ch’a da a l’éuggio, ’na bandêta de ciùmme inte ’na màn e l’âtra màn alsâ pe tegnî fra e dîe a sigarétta açéiza. Sùbito, a l’apariçión, i Atoî e o Capocòmico schìtan vîa da-o parcoscénico co-in crîo de spavénto, corìndo a-a scalétta e fàn móstra de scapâ pò-u coridô. A Figiàstra, in càngio, a côre vèrso a Madàmma Pâxe, cómme in fàccia a ’na padrónn-a.

A FIGIÀSTRA (corìndo) Vi-a chi! Vi-a chi!
O POÆ (felîçe) A l’é lê! Ve l’àiva dîto? Vi-a chi!
O CAPOCÒMICO (stupefæto e indignòu) Ma che manézzi són quésti?
O PRÌMMO ATÔ (quæxi into mæximo moménto) Ma insómma, dónde sémmo?
L’ATÔ ZÓVENO (cómme sórvia) E quélla de dónde a l’arîva?
L’ATÔA ZÓVENA (cómme sórvia) A tegnîvan de risèrva!
A PRÌMMA ATÔA (cómme sórvia) Quésto o l’é ’n zêugo de busciolòtti!
O POÆ (superàndo e protèste) Ma scuzæ! Perché voéi aroinâ, in nómme de ’na veitæ volgâre, sto miâcoo de ’na realtæ ch’a nàsce, ciamâ, atræta, formâ da-a mæxima scêna, e ch’a l’à ciù dirìtto de vîve chi, che viâtri; perché bén ciù vêa de viâtri? Quæ atôa de viâtri a faiâ dòppo Madàmma Pâxe? Ebén: Madàmma Pâxe a l’é quèlla! Me concediéi che l’atôa ch’a l’interpretiâ, a saiâ mêno vêa de quélla - ch’a l’é lê in persónn-a! Amiæ: mæ fìggia a l’à sùbito conosciûa e a se gh’é sùbito avixinâ! Stæ a védde, stæ a védde a scêna.

Exitànti, o Capocòmico e i Atoî móntan tórna in sciô parcoscénico.
Ma za a scêna tra a Figiàstra e Madàmma Pâxe, inta protèsta di Atoî, a l’é comensâ, sotovôxe, adâxo, insómma naturalménte, cómme no saiéiva poscìbile fâla acapitâ in sce ’n parcoscénico. Coscì, quànde i Atoî, reciamæ da-o Poæ a l’atençión, se gjàn a-amiâ, e vediàn a Madàmma Pâxe ch’a l’à za mìsso ’na màn sott’a-o ménto da Figiàstra pe fâghe tiâ sciù a tèsta, into sentîla parlâ inte ’n mòddo ch’o no se capìsce, restiàn pe’n moménto atténti; dòppo, sùbito dòppo, delûxi.

O CAPOCÒMICO Ebén?
O PRÌMMO ATÔ Ma cös’a dîxe?
A PRÌMMA ATÔA Coscì no se sénte nìnte!
L’ATÔ ZÓVENO Fòrte! ciù fòrte!
A FIGIÀSTRA (lasciàndo Madàmma Pâxe co-in sciâ bócca ’n inpagàbile fatorîzo, e vegnìndo avànti a-o mùggio di Atoî) «Fòrte», za! Ma che fòrte! No són mîga cöse che se pêuan dî fòrte! L’ò posciûe dî fòrte mi pi-â sò verghéugna (a l’ìndica o Poæ), ch’a l’é a mæ vengànsa! Ma pi-â Madàmma a l’é ’n’âtra cösa, scignôri: gh’é a prexón!
O CAPOCÒMICO Pe’n davéi? Ah, a l’é coscì? Ma chi bezéugna che ve fæ sentî, mæ câa! No sentìmmo mànco niâtri chi in sciô parcoscénico! Figurémose quànde ghe saiâ o pùblico in sâla. Bezéugna fâ a scêna. E do rèsto poéi bén parlâ fòrte fra de voî, perché niâtri no saiêmo mîga chi, cómme òua, a sentî: viâtre fæ móstra d’êse sôle, inte ’na stànsia, into retrobitêga, che nisciùn ve sénte.

A Figiàstra, con gràçia, faxéndo ’n fatorîzo maiçiôzo, a fa ciù vòtte de no, co-o dîo:

O CAPOCÒMICO Cómme no?
A FIGIÀSTRA (sotovôxe, con fâ misteiôzo) Gh’é quarchedùn ch’o ne sénte, scignôro, se lê (a l’ìndica a Madàmma Pâxe) a pàrla fòrte!
O CAPOCÒMICO (avilîo) Dêve fòscia arivâ quarchedùn âtro?

I Atoî fàn tórna móstra de scapâ da-o parcoscénico.

O POÆ No, no, scignôro. A pàrla de mi. Ghe dêvo êse mi, la derê a quélla pòrta, in atéiza; e a Madàmma a-o sa. Ànsci, se permetéi! Vàddo p’êse sùbito lèsto. (O fa pe andâ).
O CAPOCÒMICO (fermandolo) Ma no, aspêtæ! Chi se dêve rispetâ e ezigénse do tiâtro! Prìmma che voî séi lèsto...
A FIGIÀSTRA (interonpìndolo) Ma sci, sùbito! sùbito! Mêuo, ve dìggo, da-a coæ de vîvila, de védila sta scêna chi! Se lê o veu êse sùbito lèsto, mi o són ascì!
O CAPOCÒMICO (criàndo) Ma prìmma bezéugna che vén fêua, bén ciæa, a scêna fra voî e quélla li (o l’ìndica a Madàmma Pâxe). Voéi capîlo?
A FIGIÀSTRA Òh, Segnô câo, scignôro: a m’à dîto quèllo che voî séi za: chò-u travàggio de mæ moæ o l’é fæto mâ; a röba a l’é aroinâ; e che bezéugna che mi àgge paçiénsa, se véuggio che lê a contìnoe a-agiutâne inta nòstra mizêia.
A MADÀMMA PÂXE (vegnìndo avànti, con ’na gràn âia d’inportànsa) Èh çièrto, senõr: porqué yò nó quero aprofitiarme... avantaciarme...
O CAPOCÒMICO (spaventòu) Cómme cómme? A pàrla coscì?
Tùtti i Atoî sccéupan a rîe fòrte

A FIGIÀSTRA (riéndo lê ascì) Sci, scignôro, a pàrla coscì, mêzo spagnòllo e mêzo zenéize, inte ’n mòddo bufìscimo.
A MADÀMMA PÂXE Ah, no me par bónn-a criànsa che vosostros rîan de mi, si yò me sfòrso de hablar, cómmo pòsso, zenéize, senõr!
O CAPOCÒMICO Ma no! ma ànsci! Parlæ coscì! parlæ coscì, scignôa! Efètto segûo! Ànsci no se peu fâ de mêgio, pe ronpî ’n pitìn in mòddo còmico a duréssa da scitoaçión. Parlæ, parlæ coscì! Va benìscimo!
A FIGIÀSTRA Benìscimo! Cómme no! Sentîse fâ co-in tâle lengoàggio çèrte propòste: efètto segûo, perché o pâ quæxi ’n schèrso, scignôro! Gh’é da métise a rîe into sentîse dî che gh’é ’n «viêgio senõr» ch’o veu «demoàrse con migo» - no l’é vêa, Madàmma?
A MADÀMMA PÂXE Viegîto, çièrto! Viegîto, nìnna: ma megiòr pe ti: perché se o no te da gùsto, te pòrta prudénsia!
A MOÆ (rivoltàndose, fra o stupô e a sorpréiza de tùtti i Atoî, che no ghe dâvan ciù a mènte, e che òua sâtan, a-o sò crîo pe trategnîla perché lê a l’à intànto strepòu a-a Madàmma Pâxe a perùcca e a l’à caciâ pi-â tæra) Strîa, strîa! asascìnn-a! Mæ fìggia!
A FIGIÀSTRA (corìndo a trategnî a Moæ) No, no, moæ, no, pi-â caitæ!
O POÆ (corìndo lê ascì, into mæximo ténpo) Stànni brâva, stànni brâva! Tórna a-asetâte!
A MOÆ Ma, alôa, levæmela davànti!
A FIGIÀSTRA (A-o Capocòmico ch’o l’é corîo lê ascì) No l’é poscìbile, no l’é poscìbile chi-â moæ a stàgghe chi!
O POÆ (lê ascì a-o Capocòmico) No pêuan stâ insémme! E pe quésto, vedéi, quélla li, quànde sémmo vegnûi, a no l’êa con niâtri! Se stàn insémme, capiéi, s’antìçipa tùtto.
O CAPOCÒMICO No à inportànsa! No à inportànsa! E pe òua, cómme ’n prìmmo abòsso! Sèrve tùtto, perché mi pìgge coscì in confûzo ascì, i vàrri eleménti. (Rivolzéndose a-a Moæ e portàndola pe fâla asetâ tórna a-o sò pòsto). Alòn alòn, scignôa, stæ brâva, stæ brâva: metéive tórna asetâ!

Intanto a Figiàstra, andàndo tórna into mêzo da scêna, a se rivòlze a-a Madàmma Pâxe

A FIGIÀSTRA Sciù sciù, dónca, Madàmma.
A MADÀMMA PÂXE (òféiza) Ah, no, gràssie tànte! Yò achì no fàso ciù nada con tò madre prezénte.
*** A FIGIÀSTRA Ma insómma, fæ intrâ sto «viêgio senõr, porqé se demôi con migo!» (gjàndose a tùtti con âia de comàndo) Insómma, se dêve fâla, sta scêna chi! Sciù, avànti! (A-a Madàmma Pâxe) E voî andævene!
A MADÀMMA PÂXE Ah, mi vàggo, mi vàggo - mi vàggo seguramènte... (A sciòrte aragiâ tiàndo sciù a perùcca e amiàndo in mòddo fêo i Atoî che ciòcan e màn riéndo).
A FIGIÀSTRA (A-o Poæ) E voî intræ! No gh’é de bezéugno che gjæ! vegnî chi! fæ móstra d’êse intròu! Vò-u li: mi me ne stàggo chi a tésta bàssa - ùmile! - E dâi! Tiæ fêua a vôxe! Dîme con vôxe nêuva, cómme un ch’o vén da fêua. «Bongiórno, scignorìnn-a...»
O CAPOCÒMICO (chinòu zu da-o parcoscénico) Òh, bèlla! Ma insómma són mi o diretô ò a l’è lê? (A-o Poæ ch’o l’amîa sospéizo e perplèsso) Fæ comm’a dîxe lê, sci: andæ la in fóndo, sénsa sciortî, e vegnî tórna avànti.

O Poæ o l’ubidìsce quæxi smarîo. Fûto, ma za intròu inta realtæ da sò vìtta creâ, o fa ’n fatorîzo into vegnî avànti da-o fóndo, cómme ancón lontàn da-o dràmma ch’o sta pe càzighe adòsso.

I Atoî se fàn sùbito aténti a-a scêna ch’a coménsa.

O CAPOCÒMICO (adâxo, de spréscia, a-o Sugeritô inta bùcca) E voî, aténto, aténto a scrîve, òua!

A SCÊNA

O POÆ (vegnìndo avànti con vôxe nêuva) Bongiórno, scignorìnn-a.
A FIGIÀSTRA (a tésta bàssa, con âfao trategnûo) Bongiórno.
O POÆ (o a spiâ ’n pitìn, de sott’a-o capelìn che quæxi o gh’ascónde a fàccia, e vedéndo ch’a l’é zovenìscima, o diâ quæxi fra de lê, in pitìn pe conpiaxénsa, in pitìn pe poîa de conprométise inte ’n’aventûa areizegôsa) Ah... Ma... dìggo, no saiâ a prìmma vòtta, vêa? che voî vegnî chi.
A FIGIÀSTRA (cómme sórvia) No, scignôro.
O POÆ A gh’é vegnûa quàrche âtra vòtta? (E dæto chi-â Figiàstra a fa de sci co-a tèsta) Ciù d’unn-a? (O l’aspêta ’n pitìn a rispòsta, o tórna a spiâla de sott’a-o capelìn: o fa ’n fatorîzo, dòppo o dîxe) E dónca, sciù... no doviêsci êse ciù coscì... Permetéi che ve lêve sto capelìn chi?
A FIGIÀSTRA (de spréscia, pe prevegnîlo, ma trategnìndo l’âfao) No, scignôro, mò-u lêvo da mi! (a sò-u lêva de spréscia, agitâ).

A Moæ, into l’ascìste a-a scêna, co-o Fìggio e co-î âtri doî picìn e ciù sò, che ghe stàn de lóngo da-arénte, da ’na pàrte into lâto contrâio a quèllo di Atoî, a l’é cómme in scê spìnn-e, e a sêgoe con despæge esprescioín, de dô, de sdégno, d’anscjêtæ, d’òrô, e paròlle e i àtti de quélli doî: e òua a s’ascónde a fàccia, òua a zémme.

A MOÆ Òh, Segnô! Segnô câo!
O POÆ (a-o zemî da mogê o rèsta cómme de màrmo pe’n lóngo moménto, dòppo o repìggia co-o tón de prìmma) Écco, dæ a mi: o-o pöso mi. (O ghe lêva da-e màn o capelìn.) Ma in sce ’na bèlla, câa testétta cómme a vòstra, mi voriæ védighe ’n capelìn ciù adàtto. Voéi agiutâme a çèrnine quarchedùn, dòppo, chi fra quésti da Madàmma? - No?
L’ATÔA ZÓVENA (interonpìndolo) Ohu! Stémmo aténti. Quélli són i nòstri capelìn.
O CAPOCÒMICO (de spréscia, aragiòu) Scilénçio, perdîe! No stæ a fâ do spìrito! - Quésta a l’é a scêna! (dòppo tórna vèrso a Figiàstra) Atacæ tórna, pe piâxéi, scignorìnn-a!
A FIGIÀSTRA (atacàndo tórna) No, gràçie, scignôro.
O POÆ Alòn, sciù, no stæ a dîme de no! Voéi açetâlo? Ghe restiæ mâ... Ghe n’é di bèlli, amiæ! E dòppo faiêmo conténta a Madàmma. A i métte chi apòsta.
A FIGIÀSTRA Ma no, scignôro, amiæ: no poriæ mànco portâlo.
O POÆ A dîxe fòscia coscì perché a pénsa a quéllo che pensiéivan de voî a câza, into védila tornâ co-in capelìn nêuvo? Sciù, alòn! Séi cómme se fa? Cómme se ghe dîxe a câza?
A FIGIÀSTRA (invexendâ, no poéndone ciù) Ma no l’é pe quésto, scignôro! No poriæ portâlo, perché són... comm’o me védde: o l’aviæ za dovûo acòrzisene! (a ghe móstra o vestî néigro).
O POÆ Ah, za, o lùtto! L’é vêa: véddo. Ghe domàndo perdón. Credéime són mortificòu pe’n davéi.
A FIGIÀSTRA (faxéndose fòrsa e pigiàndo coràggio pe vìnçe ascì l’âfao e o sdégno). Bàsta, bàsta, scignôro. Són mi che dêvo ringraçiâla, e no voî a mortificâve ò aflìzive. No stæ a dâ a ménte, pe piâxéi, a quéllo ch’ò dîto. Pe mi ascì, capiéi... (A se sfòrsa de rîe e a l’azónze) Bezéugna pròpio che no ghe pénse, che són vestîa coscì.
O CAPOCÒMICO (interonpìndo, gjòu a-o Sugeritô inta bùcca e andàndo tórna in sciô parcoscénico) Aspêtæ, aspêtæ! No stæ a scrîve, tralasciæ, tralasciæ ste ùrtime paròlle! (dòppo gjòu a-o Poæ e a-a Figiàstra) Andæ benìscimo, andæ benìscimo! (dòppo sôlo a-o Poæ) Chi voî, dòppo, atacæ comm’émmo stabilîo! (A-i Atoî) Bèlla sta scenétta do capelìn, no ve pâ?
A FIGIÀSTRA Eh, ma o mêgio o vén òua! perché no continoémmo?
O CAPOCÒMICO Agiæ paçiénsa ’n moménto! (Gjòu tórna a-i Atoî). A dêv’êse tratâ, naturalménte, co-in pitìn ciù de legerèssa...
O PRÌMMO ATÔ ... ciù desgaginæ, za...
A PRÌMMA ATÔA Ma scì, No ghe veu nìnte! (A-o Prìmmo Atô) Poêmo provâla sùbito, no?
O PRÌMMO ATÔ Òh, pe mi... Vò-u li, gîo pe fâ l’intrâta! (O sciòrte p’êse lèsto a tórna drénto da-a pòrta do fondalìn)
O CAPOCÒMICO (A-a Prìmma Atôa) E alôa, dónca, amiæ, l’é finîo a scêna fra voî e a Madàmma Pâxe, che pensiö dòppo a scrîve. Voî ve ne stæ... No, dond’andæ?
A PRÌMMA ATÔA Aspêtæ, me métto tórna o capello... (e a va a pigiâse o capéllo da l’òmétto).
O CAPOCÒMICO Ah za, benìscimo! Dónca, voî restæ chi a tésta bàssa.
A FIGIÀSTRA (divertîa) Ma s’a no l’é vestîa de néigro!
A PRÌMMA ATÔA Saiö vestîa de néigro, e de segûo mêgio che voî!
O CAPOCÒMICO (a-a Figiàstra) Stæ sìtta, pe piâxéi! E stæ a védde! Aviéi da inparâ! (ciòcàndo e màn) Avànti, avànti! L’intrâta! (e o chìnn-a tórna da-o parcoscénico pe achéugge l’inpresción da scêna)

S’àrve a pòrta in fóndo e vêgne avànti o Prìmmo Atô, con l’âia desgaginâ, magnæra de ’n vêgio galànte. A raprezentaçión da scêna, fæta da-i Atoî, a pâ scìnn-a da-e prìmme batûe ’n’âtra cösa, sénsa avéi a ògni mòddo, mànco minimaménte, l’âia da parodîa; a pâ ciufîto cómme s’a fîse in quàrche mòddo mìssa in bèlla. Naturalménte a Figiàstra e o Poæ, che no se pêuan riconósce pe nìnte inte quélla Prìmma Atôa e inte quéllo Prìmmo Atô, into sentî dî e sò mæxime paròlle, esprìman in mòddo despægio, òua con àtti, òua con fatorîxi, òua con protèste, l’inpresción che ne riçéivan de sorpréiza, de mâvéggia, de patiménto, ecétera, cómme se védde dòppo. Se sénte in mòddo ciæo da-a bùcca a vôxe do Sugeritô.

O PRÌMMO ATÔ «Bongiórno, scignorìnn-a...»
O POÆ (sùbito, no poéndo trategnîse) Ma no!

A Figiàstra, into védde intrâ inte quéllo mòddo o Prìmmo Atô, a sccéuppa a rîe.

O CAPOCÒMICO (aragiòu) Fémmo scilénçio, pe piâxéi! E voî aciantæla de rîe! Coscì no se peu andâ avànti!
A FIGIÀSTRA (vegnìndo da-a ribàlta) Ma scuzæ, l’é naturalìscimo, scignôro! A scignorìnn-a (a l’ìndica a Prìmma Atôa) a se ne sta li fèrma, a pòsto; ma s’a dêv’êse mi, ve pòsso asegûa chi-â sentîme dî «bongiórno» inte quéllo mòddo, me saiæ mìssa a rîe, pròpio comm’ò fæto!
O POÆ (vegnìndo avànti ’n pitìn lê ascì) Vedéi, za, l’âia, o tón...
O CAPOCÒMICO Ma che âia! Che tón! Metéive da pàrte, òua, e lasciæme védde a prêuva!
O PRÌMMO ATÔ (o vêgne avànti) Se dêvo fâ ’n vêgio, ch’o vén inte ’na câza equìvoca...
O CAPOCÒMICO Ma sci, no stæ a dâ a ménte, pe caitæ! Repigiæ, repigiæ, perché andæ benìscimo! (In atéiza che l’Atô o repìgge) Dónca...
O PRÌMMO ATÔ «Bongiórno, scignorìnn-a...»
A PRÌMMA ATÔA «Bongiórno...»
O PRÌMMO ATÔ (o rifâ o gèsto do Poæ, ò sæ de spiâ sott’a-o capelìn, ma dòppo o l’esprìmme bén ciæo prìmma a conpiaxénsa e dòppo o timô) «Ah... - Ma dìggo, no saiâ a prìmma vòtta, spêro...»
O POÆ (o no peu fâ a mêno de corêze) No «spêro» - l’é vêa?», «l’é vêa?». O CAPOCÒMICO O dîxe «l’é vêa» - interogaçión.
O PRÌMMO ATÔ (o fa ségno vèrso o Sugeritô) Mi ò sentîo «spêro!».
O CAPOCÒMICO Ma l’é o mæximo! «l’é vêa» ò «spêro». Andæ avànti, andæ avànti. - Écco, fòscia ’n pitìn mêno caregòu... Vò-u li ghò-u faiö mi, stæ a védde... (O mónta tórna in sciô parcoscénico, dòppo, faxéndo lê a pàrte scìnn-a da l’intrâta) - «Bongiórno, scignorìnn-a...»
A PRÌMMA ATÔA «Bongiórno...»
O CAPOCÒMICO «Ah, ma... dìggo...» (gjòu vèrso o Prìmmo Atô pe fâghe notâ o mòddo comm’o l’à amiòu a Prìmma Atôa de sótta do capelìn) Sorpréiza... timô e conpiaxénsa... (dòppo, o repìggia gjòu vèrso a prìmma Atôa) «No saiâ mîga a prìmma vòtta, vêa? che voî vegnî chi...» (Tórna, a-o Prìmmo Atô co-în’eugiâ d’intéiza) Me spiêgo? (A-a Prìmma Atôa) E voî alôa: «No, scignôro». (Tórna a-o Prìmmo Atô) Insómma cómme dêvo dî? Dizinvoltûa! (e o chìnn-a tórna da-o parcoscénico).
A PRÌMMA ATÔA «No, scignôro...»
O PRÌMMO ATÔ «Ghe séi vegnûa quàrche âtra vòtta? Ciù de ’na vòtta?»

A Prìmma Atôa a tiâ sciù ’n pitìn a tésta seràndo in mòddo penôzo, cómme pe desgùsto, i éuggi, e dòppo a ’n «Zu» do Capocòmico a scroliâ dôe vòtte a tésta

A FIGIÀSTRA (sénsa poéise trategnî) Òh, Segnô câo (e de spréscia a se métte ’na màn in sciâ bócca pe no rîe).
O CAPOCÒMICO (gjàndose) Cöse gh’é?
A FIGIÀSTRA (de spréscia) Nìnte, nìnte! O CAPOCÒMICO (A-o Prìmmo Atô) A voî, a voî, continoæ! O PRÌMMO ATÔ «Ciù d’unn-a? E dónca, sciù... no doviêsci ciù êse coscì... Permetéi che ve lêve sto capelìn chi?»

O Prìmmo Atô o dîxe st’ùrtima batûa con in tón tâle, e o l’aconpàgna co-in tâle àtto, chi-â Figiàstra, restâ co-e màn in sciâ bócca, pe quànte a çèrche de trategnîse, a no riêsce ciù a contegnî a rizâta, ch’a ghe sccéuppa tra e dîe, fòrte.

A PRÌMMA ATÔA (indignâ, into tornâ a-o sò pòsto) Ah, no, mi no ghe stàggo chi a fâ a bufónn-a pe quélla li!
O PRÌMMO ATÔ E mànco mi, Aciantémola!
O CAPOCÒMICO (O crîa a-a Figiàstra) Voéi aciantâla? voéi aciantâla?
A FIGIÀSTRA Sci, scuzæme,... scuzæme...
O CAPOCÒMICO Voî séi ’na mâducâ! vò-u li quèllo che séi! ’Na prezontôza!
O POÆ (çercàndo de métise into mêzo) Sciscignôro, l’é vêa, l’é vêa; ma perdonæla...
O CAPOCÒMICO (montàndo tórna in sciô parcoscénico) Cöse voéi che perdónn-e! A l’é ’n’indecénsa!
O POÆ Sciscignôro, ma credéime, credéime, ch’o fa ’n efètto coscì strànio...
O CAPOCÒMICO ... strànio? cöse strànio? perché strànio?
O POÆ Mi amîro, scignôro, i vòstri atoî: o Scignôro la (o l’ìndica o Prìmmo Atô), a Scignorìnn-a (o l’ìndica a Prìmma Atôa), ma, segûo... vò-u li, no són niâtri...
O CAPOCÒMICO Sfìddo mi! Cómme voéi chò-u ségian, «viâtri», se són i atoî? O POÆ Apónto, i atoî! E fàn bén, tùtti doî, e nòstre pàrte. Ma credéime chi-â niâtri a ne pâ ’n’âtra cösa, ch’a voriæ êse a mæxima, e intànto a no-o l’é!
O CAPOCÒMICO Ma cómme a no-o l’é? E alôa cös’a l’é?
O POÆ ’Na cösa ch’a... divénta a sò; e no ciù nòstra.
O CAPOCÒMICO Ma quésto, pe fòrsa! Ve l’ò za dîto!
O POÆ Sci, capìscio, capìscio...
O CAPOCÒMICO ... e dónca bàsta! (Dòppo a-i Atoî) Veu dî che dòppo faiêmo e prêuve fra de niâtri, cómme vàn fæte. Pe mi a l’é de lóngo stæta ’na malediçión provâ in fàccia a-i aotoî! No són mâi conténti (Rivolzéndose a-o Poæ e a-a Figiàstra) Alòn, andémmo avànti con lô; e vedémmo se saiâ poscìbile che voî no riéi ciù.
A FIGIÀSTRA Ah, no rîo ciù, no rîo ciù! Pe mi òua vén o bèllo; poéi stâ segûo.
O CAPOCÒMICO Dónca: quànde voî dî: «No fæ ciù câxo, ve ne prêgo a quéllo ch’ò dîto...Pe mi ascì, capièi!» (rivòlto a-o Poæ) bezéugna che voî atacæ sùbito: «Capìscio, ah, capìscio...» e che de spréscia domandæ...
A FIGIÀSTRA (interonpìndo) ... cómme? cöse?
O CAPOCÒMICO A raxón do vòstro lùtto!
A FIGIÀSTRA Ma no, scignôro! Amiæ: quànde mi gh’ò dîto che no dovéiva pensâ a-o perché êa vestîa coscì, séi comm’o m’à rispòsto? «Ah, va bén! E alôa levémolo, levémolo sùbito sto vestî chi!»
O CAPOCÒMICO Bèllo! Belìscimo! Pe fâ sâtâ coscì tùtto o tiâtro?
A FIGIÀSTRA Ma a l’é a veitæ!
O CAPOCÒMICO Ma quæ veitæ, fæme o piâxéi! Chi sémmo a tiâtro! A veitæ, scinn-a ’n çèrto pónto!
A FIGIÀSTRA E alôa voî cöse voéi fâ, scuzæ?
O CAPOCÒMICO O vediéi, o vediéi! Lasciæ fâ a mi, òua!
A FIGIÀSTRA No, scignôro! Do mæ âfao, de tùtte e raxoìn, unn-a ciù fêa e ciù vîle de l’âtra, pi-â quæ mi són «quésta», «coscì», voriêsci fòscia tiâghe fêua in paciughétto romàntico sentiméntâle, con lê ch’o me domànda e raxoìn do lùtto, e mi che ghe rispóndo cianzéndo che da doî méixi m’é mòrto o papà? No, no, câo scignôro! Bezéugna che lê o me dìgghe comm’o m’à dîto: «Alôa levèmolo vîa sùbito sto vestî chi!» E mi, con tùtto o mæ lùtto into cheu, d’apénn-a doî méixi, me ne són andæta la, vedéi? la, derê a-a manpâ, e con ste dîe che tréman pe l’òféiza, pe l’angóscia me són desganciâ o bùsto, o vestî...
O CAPOCÒMICO (meténdose e màn inti cavélli) Pe caitæ! Cöse dî?
A FIGIÀSTRA (criàndo, invexendâ) A veitæ! a veitæ, scignôro!
O CAPOCÒMICO Ma sci, no dìggo de no, a saiâ a veitæ... e capìscio, capìscio tùtto o vòstro òrô, scignorìnn-a: ma dovéi capî voî ascì che tùtto quésto in sciâ scêna o no l’é poscìbile!
A FIGIÀSTRA O no l’é poscìbile? E alôa, gràçie tànte, mi no ghe stàggo!
O CAPOCÒMICO Ma no, vedéi...
A FIGIÀSTRA No ghe stàggo! no ghe stàggo! Quéllo che l’é poscìbile in sciâ scêna l’éi conbinòu insémme tùtti doî, de la, gràçie! O capìscio bén! Lê o veu arivâ fîto a-a raprezentaçión (con vôxe caregâ) di sò torménti spiritoâli; ma mi véuggio raprezentâ o mæ de dràmma! o mæ!
O CAPOCÒMICO (ascidiòu, scrolàndo a tésta) Òh, in sciâ fìn, o vòstro! No gh’é sôlo o vòstro, scuzæ! Gh’é quéllo di âtri ascì! O sò (o l’ìndica o Poæ), quèllo de vòstra moæ! No peu êse che i âtri personàggi són soprafæti da un sôlo ch’o l’invàdde a scêna. Bezéugna contegnî tùtti inte ’n quàddro armònico e raprezentâ sôlo quéllo che l’é raprezentàbile! O sò mi ascì che ògnidùn o l’à ’na sò vìtta pròpia e o voriéiva tiâla fêua. Ma o difìçile o l’é apónto quésto: fâne vegnî fêua quéllo tànto che l’é necesâio in rapòrto co-î âtri; e inte quéllo pöco ascì fâ capî tùtta l’âtra vìtta ch’a rèsta drénto! Ah, saiæ còmodo, se ògni personàggio o poêse inte ’n bèllo monòlogo, ò...sens’âtro... inte ’na conferénsa vegnî a spiferâ in fàccia a-o pùblico tùtto quéllo ch’o l’à inta tésta! (con in tón bonelàn e de conciliaçión). Bezéugna che voî ve contegnî, scignorìnn-a. E, credéime, into vòstro interèsse, perché peu fâ ’na gràmma inpresción ascì, mi v’avîzo, tùtta sta vòstra fùria distrutîva, sto vòstro desgùsto ezasperòu, quànde voî mæxima, scuzæme, m’éi confesòu d’êse stæta con di âtri, prìmma che con lê, da-a Madàmma Pâxe, ciù de ’na vòtta!
A FIGIÀSTRA (ch’a l’asbàscia a tésta, e con vôxe profónda, dòppo ’n moménto de riflesción) L’é vêa! Ma pensæ che quélli âtri pe mi són pægi a lê.
O CAPOCÒMICO (ch’o no capìsce) Cómme i âtri? Cös’a veu dî?
A FIGIÀSTRA Pe chi càzze inta cólpa, scignôro, o responsàbile de tùtte e cólpe che vêgnan aprêuvo, o no l’é de lóngo chi, pe prìmmo, o l’à caozòu a cadûta? E pe mi o l’é lê, ancón prìmma che mi nascésse. Amiælo; e vedéi se no l’é vêa!
O CAPOCÒMICO Benìscimo! E o ve pâ pöco o péizo de tànto rimòrscio in sce lê? Dæghe mòddo de raprezentâlo!
A FIGIÀSTRA Scuzæ, e cómme? dìggo, comm’o poriæ raprezentâ tùtti i sò «nòbili» rimòrsci, tùtti i sò torménti «morâli», se voî voéi risparmiâghe l’òrô d’êsise ’n giórno trovòu fra e sò bràsse dòppo avéila invitâ a levâse o vestî do sò lùtto recénte, dònna e za chéita, quélla figêua, scignôro, quélla figêua che lê o l’andâva a-aspêta quand’a sciortîva da schêua? (a dîxe ste ùrtime paròlle con vôxe tremànte e comòssa).

A Moæ, into sentîghe dî coscì, soprafæta da ’n rödiménto de cheu ch’a no peu trategnî e ch’o s’esprìmme prìmma con laménti sofocæ, a sccéuppa in sciâ fìn inte ’n ciànto disperòu. A comoçión a pìggia tùtti. Lónga pösa.

A FIGIÀSTRA (apénn-a a Moæ a coménsa a carmâse a l’azónze, scûa e decîza) Niâtri òua sémmo chi tra de niâtri, ignoræ da-o pùblico. Voî daiéi domàn de niâtri quéllo spetàcolo che voriéi, conbinàndolo a vòstro mòddo. Ma voéi védilo pe’n davéi, o dràmma? scciupâ pe’n davéi, comm’o l’é stæto?
O CAPOCÒMICO Ma sci, no domàndo de mêgio, pe pigiâne scìnn-a d’òua quànte l’é poscìbile!
A FIGIÀSTRA Ebén, fæ sciortî quélla moæ.
A MOÆ (smeténdo de ciànze, co-in crîo) No, no! No permetéighelo, scignôro! No permetéighelo!
O CAPOCÒMICO Ma l’é sôlo pe védde, scignôa!
A MOÆ Mi no pòsso! No pòsso.
O CAPOCÒMICO Ma se l’é za tùtto acapitòu, scuzæ! No capìscio!
A MOÆ No, o l’acàpita òua, o l’acàpita de lóngo! a mæ pénn-a a no l’é finîa, scignôro! Mi són vîva e prezénte, de lóngo, inte ògni moménto da mæ pénn-a, ch’a se renêuva, vîva e prezénte de lóngo. Ma quélli doî picìn la, voî l’éi sentîi parlâ? No pêuan ciù parlâ, scignôro! Stàn chi atacæ a mi, ancón, pe tegnîme vîva e prezénte a mæ pénn-a: ma lô, pe lô, no exìstan, no exìstan ciù. E quésta (a l’ìndica a Figiàstra), scignôro, a se n’é andæta, a l’é scapâ vîa da mi e a s’é pèrsa, pèrsa... Se òua mi-â véddo chi l’é ancón pe quésto, sôlo pe quésto, de lóngo, de lóngo, pe renovâme de lóngo, vîva e prezénte, a pénn-a ch’ò patîo pe lê ascì!
O POÆ (con solenitæ) O moménto etèrno, cómme v’ò dîto, scignôro! Lê (o lìndica a Figiàstra) a l’é chi pe pigiâme, fisâme, tegnîme atacòu e sospéizo in etèrno, a-o landón, inte quéllo moménto ch’o scàppa vîa e vergognôzo da mæ vìtta. A no peu fâne a mêno, e voî scignôro, no poéi risparmiâmelo pe’n davéi.
O CAPOCÒMICO Ma sci, mi no dìggo de no raprezentâlo: o formiâ apónto a pàrte centrâle de tùtto o prìmmo àtto, scinn-a-arivâ a-a sò sorpréiza (o l’ìndica lê ascì a Moæ).
A FIGIÀSTRA Ghe l’ò ancón chi inte oêge! O m’à fæto diventâ màtta quéllo crîo! - Voî poéi raprezentâme cómme voéi scignôro, no inpòrta! Vestîa ascì, bàsta ch’a-o mànco e bràsse - sôlo e bràsse - nûe, perché, amiæ, stàndo coscì (a s’avixìnn-a a-o Poæ e a gh’arénba a tésta in sciô pêto), co-a tésta arenbâ coscì, e-e bràsse coscì a-o sò còllo, me vedéiva bàtte chi, chi into bràsso, ’na vénn-a; e alôa, cómme se sôlo quélla vénn-a vîva a me fésse angóscia, ò spremûo i éuggi, coscì, coscì, e aposòu a tésta into sò pêto! (Gjàndose vèrso a Moæ) Crîa, crîa, mamà! (A l’apóssa a tésta into pêto do Poæ e co-e spàlle alsæ cómme pe no sentî o crîo, a l’azónze con vôxe de torménto sofocòu) Crîa, cómme t’æ criòu alôa!
A MOÆ (asbriàndose pe spartîli) No! Fìggia, fìggia mæ! (e dòppo avéila destacâ da lê) Pòrco, pòrco, a l’é mæ fìggia! No ti véddi ch’a l’é mæ fìggia?
O CAPOCÒMICO (andàndo inderê, a-o crîo scinn-a-a ribàlta, tra o smariménto di Atoî) Benìscimo, sci, benìscimo! E alôa, scipâio, scipâio!
O POÆ (corìndo vèrso de lê, agitòu) Vò-u li, sci: perché a l’é andæta coscì pe’n davéi, scignôro!
O CAPOCÒMICO (amiròu e convìnto) Ma sci, chi, sens’âtro! Scipâio! Scipâio!

A-i crîi ripetûi do Capocòmico, o Machinìsta o tîa zu o scipâio, lasciàndo fêua, in fàccia a-a ribàlta, o Capocòmico e o Poæ.

O CAPOCÒMICO (amiàndo vèrso l’èrto, co-e bràsse alsæ) Ma che néscio. Dìggo scipâio pe dî che l’Àtto o dêve finî coscì, e me tîàn zu o scipâio pe’n davéi! (A-o Poæ, tiàndo sciù ’n tòcco da ténda pe tornâ in sciô parcoscénico) Sci, sci, benìscimo! benìscimo! Efètto segûo! Bezéugna finî coscì. Garantìscio, garantìscio, pe sto Prìmmo Àtto! (o tórna drénto co-o Poæ)

S’àrve tórna o scipâio e se védde che i Machinìsti e i Apægiatoî àn desmontòu sto prìmmo scimolâcro de scêna e mìsso sciù, in càngio, ’na fontànn-a da giardìn picìnn-a.
Da ’na pàrte do parcoscénico gh’é asetòu i Atoî in rîga e da l’âtra i Personàggi. O Capocòmico o l’é in pê, in mêzo a-o parcoscénico, co-îna màn serâ a pùgno in sciâ bócca inte l’àtto de pensâ.

O CAPOCÒMICO (scrolàndose dòppo ’na cùrta pösa) Òh, dónca: vegnìmmo a-o Segóndo Àtto! Lasciæ, lasciæ fâ a mi, cómme àivimo prìmma stabilîo, e andiâ tùtto bén!
A FIGIÀSTRA A nòstra intrâta inta sò câza (a l’ìndica o Poæ) a despêto de quéllo li (a l’ìndica o Fìggio).
O CAPOCÒMICO (ascidiòu) Va bén: ma lasciæ fâ a mi, ve dìggo!
A FIGIÀSTRA Bàsta che ségge ciæo o despêto!
A MOÆ (a sò vòtta scrolàndo a tèsta) Pe tùtto o bén che n’émmo avûo...
A FIGIÀSTRA (gjàndose vèrso de lê co-in schìtto) No inpòrta! Quànte ciù danôzo pe niâtri, tànto ciù rimòrscio pe lê!
O CAPOCÒMICO (ascidiòu) Ò capîo, ò capîo! e ne tegniêmo cónto de quésto sorviatùtto a-o prìnçìpio! No agiæ poîa!
A MOÆ (suplicàndo) Ma fæ che se capìsce bén, pe piâxéi, pi-â mæ coscénsa, che mi ò çercòu in tùtti i mòddi...
A FIGIÀSTRA (interonpìndo con sdégno, e continoàndo) ... de carmâme, de consegiâme che sto despêto chi o no ghe fîse fæto! (A-o Capocòmico) Fæla conténta, fæla conténta, perché l’é vêa! Mi ne gödo tantìscimo, perché, intànto, se peu védde: ciù lê a sùplica, ciù a prêuva a intrâghe into cheu, e ciù quéllo li o se têgne distànte: a-sén-te! Che gùsto!
O CAPOCÒMICO In sciâ fìn voêmo comensâlo sto Segóndo Àtto? A FIGIÀSTRA No pàrlo ciù! Ma fæ atençión che fâlo tùtto into giàrdìn, cómme voéi voî, no saiâ poscìbile!
O CAPOCÒMICO Perché no saiâ poscìbile?
A FIGIÀSTRA Perché lê (a l’ìndica tórna o Fìggio) o se ne sta de lóngo seròu inta stànsia, apartòu! E pöi in câza, gh’é da fâ tùtta a pàrte de quéllo pövòu figêu li, smarîo, cómme v’ò dîto.
O CAPOCÒMICO Èh, za! Ma d’âtra pàrte, capiéi, no poêmo mîga apénde di cartelìn ò cangiâ de scêna a vìsta, træ ò quàttro vòtte pe Àtto.
O PRÌMMO ATÔ O se fâva ’na vòtta...
O CAPOCÒMICO Sci, quànde o pùblico o l’êa fòscia cómme quélla figêua li!
A PRÌMMA ATÔA E l’inluxón ciù fàçile!
O POÆ (alsàndose co-in schìtto) L’inluxón? Pe caitæ, no stæ a dî inluxón! No dêuviæ sta paròlla chi, che pe niâtri a l’é particolarménte crûa!
O CAPOCÒMICO (stordîo) E perché, scuzæ?
O POÆ Ma sci, crûa! crûa! Doviêsci capîlo!
O CAPOCÒMICO E alôa cómme doviêscimo dî? L’inluxón da creâ, chi, a-i spetatoî...
O PRÌMMO ATÔ ... co-a nòstra raprezentaçión...
O CAPOCÒMICO ... l’inluxón de ’na realtæ!
O POÆ Capìscio, scignôro. Fòscia voî, in càngio, no poéi capî niâtri. Scuzæme! Perché - vedéi - chi pe voî e pe-i vòstri atoî se tràtta sôlo - e l’é giùsto - do vòstro zêugo.
A PRÌMMA ATÔA (interonpìndo con sdégno) Ma che zêugo! No sémmo mîga di figioìn! Chi se réçita in sciô sèrio.
O POÆ No dìggo de no. E capìscio, defæti, o zêugo da vòstra àrte, ch’o dêve dâ apónto - comm’o dîxe o scignôro - ’na perfètta inluxón de realtæ.
O CAPOCÒMICO Vò-u li, apónto!
O POÆ Òua, se voî pensæ che niâtri cómme niâtri (o l’ìndica lê mæximo e apénn-a apénn-a i âtri çìnque Personàggi) no émmo âtra realtæ fêua de sta inluxón chi? O CAPOCÒMICO (stordîo, amiàndo i sò Atoî restæ lô ascì cómme sospéixi e smarîi) E cómme saiéiva a dî?
O POÆ (dòppo avéili ’n pitìn amiæ, co-in fûto fatorîzo) Ma sci, scignôri! Quæ âtra? Quélla che pe voî a l’é ’n’inluxón da creâ, pe niâtri, in càngio, a l’é l’ùnica nòstra realtæ. (Pösa cùrta. O vêgne avànti de quàrche pàsso vèrso o Capocòmico, e o l’azónze) Ma no sôlo pe niâtri, do rèsto, dæ a ménte! Pensæghe bén. (O l’amîa inti éuggi) O me sa dî chi séi voî? (e o rèsta con l’ìndice pontòu vèrso de lê)
O CAPOCÒMICO (invexendòu, co-in mêzo fatorîzo) Cómme, chi són? - Són mi! O POÆ E se mi ve dixésse che no l’é vêa, perché voî séi mi? O CAPOCÒMICO Ve diéiva che séi màtto!

I Atoî se métan a rîe

O POÆ Gh’éi raxón de métive a rîe: perché chi se zêuga: (A-o Diretô) e voî poéi dónca fâme òservâ che sôlo pe’n zêugo quéllo scignôro (O l’ìndica o Prìmmo Atô), ch’o l’é «Lê», o dêv’êse «Mi», che vicevèrsa són mi «quésto» . Vedéi che v’ò mìsso into rataieu?

I Atoî se métan tórna a rîe.

O CAPOCÒMICO (secòu) Ma quésto l’émmo za dîto ’n pö fa! Da càppo? O POÆ No. no. Defæti no voéiva dî quésto. Ànsci, mi l’invîto a sciortî da sto zêugo chi (amiàndo a Prìmma Atoâ cómme pe prevegnîla) - d’àrte! d’àrte! - che voî séi sòlito fâ chi co-i vòstri atoî; e ve domàndo tórna in sciô sério: chi séi voî?
O CAPOCÒMICO (rivolzéndose quæxi strabiliòu, e into mæximo ténpo aragiòu, a-i Atoî) Òh, ma vedéi ’n pitìn ghe veu ’n bèllo môro! Un ch’o se spàccia pe personàggio, o vén a domandâme, chi són!
O POÆ (con dignitæ, ma sénsa sósta) In personàggio, scignôro, o peu de lóngo domandâ a ’n òmmo chi o l’é. Perché ’n personàggio o l’à pe’n davéi ’na sò vìtta, segnâ co-e sò caraterìstiche, e coscì o l’é de lóngo «quarchedùn». Ma ’n òmmo - òua, no dìggo a voî - in òmmo coscì in generâle, o peu êse «nisciùn».
O CAPOCÒMICO Za! ma voî mò-u domandæ a mi, che són o Diretô! o Capocòmico! Éi capîo?
O POÆ (quæxi sotovôxe, con ipòcrita umiltæ) Sôlo pe savéi, scignôro, se pe’n davéi voî comme séi òua, ve vedéi... cómme vedéi prezénpio, a distànsa de ténpo, quéllo che voî êi ’na vòtta, con tùtte e inluxoìn che ve fâvi alôa; con tùtte e cöse, drénto e in gîo a voî, cómme alôa ve pàivan - e êan, êan in realtæ pe voî! Ebén, scignôro, pensàndo tórna a quélle inluxoìn che òua voî no ve fæ ciù; a tùtte quèlle cöse che no ve «pàn» ciù cómme pe voî êan ’na vòtta; no ve sentî mancâ, no dìggo ste töe chi do parcoscénico, ma o terén, o terén de sott’a-i pê, suponéndo che a-o mæximo mòddo «quésto» cómme òua voî ve sentî, tùtta a vòstra realtæ d’anchêu coscì comm’a l’é, a l’é destinâ a pàighe inluxón domàn?
O CAPOCÒMICO (sens’avéi bén capîo, inbarlugòu da sta coiôza argomentaçión) Ebén? E cöse voéi conclùdde con quésto?
O POÆ Òh, nìnte, scignôro. Fâve védde che se niâtri (o l’ìndica tórna lê mæximo e i âtri Personàggi) óltre l’inluxón, no gh’émmo âtra realtæ, l’é bén che voî ascì difidæ da vòstra realtæ, de quésta ch’anchêu voî respiæ e tócæ, perché - cómme quèlla de vêi - a l’é destinâ a descrovîse inluxón domàn.
O CAPOCÒMICO (voéndo métila in rîe) Ah, benìscimo! E voriêsci dîme che voî, con sta comédia che vegnî a raprezentâme chi, séi ciù vêo e reâ che mi!
O POÆ (co-a mæxima serietæ) Ma sens’âtro, scignôro!
O CAPOCÒMICO Ah, sci?
O POÆ Me credéiva che l’avésci capîo scinn-a da-o prinçìpio.
O CAPOCÒMICO Ciù reâ che mi?
O POÆ Si-â vòstra realtæ a peu cangiâ da l’anchêu a-o domàn...
O CAPOCÒMICO Ma sci ch’a peu cangiâ, sfìddo! A càngia de contìnoo; cómme quélla de tùtti.
O POÆ (co-in crîo) Ma a nòstra no, scignôro! Vedéi? Quèsta a l’é a diferénsa! A no càngia, a no peu cangiâ, ni êse ’n’âtra, mâi, perché òrmâi fisâ - coscì - «quésta» - pe de lóngo - (l’é terìbile, scignôro) realtæ ch’a no càngia, ch’a doviæ fâve vegnî a pélle d’öca stàndo da-arénte a niâtri.
O CAPOCÒMICO (co-in schìtto, meténdoseghe in fàccia pe’n’idêa ch’a gh’é vegnûa tutt’asémme) Ma mi voriæ savéi, quànde mâi s’é vìsto ’n personàggio che, sciortìndo da-a sò pàrte, o se ségge mìsso a diféndila coscì cómme fæ voî, e a propònn-ila, a spiegâla. Mò-u séi dî? Mi no l’ò mâi vìsto!
O POÆ No l’éi mâi vìsto, scignôro, perché i aotoî ascóndan de sòlito o rödiménto de cheu de sò creaçioìn. Quànde i personàggi són vîvi, vîvi pe’n davéi in fàccia a-o sò aotô, quésto o no fa âtro ch’andâghe aprêuvo inte paròlle, inti àtti che apónto lô ghe propónn-an; e bezéugna che lê o i veu cómme lô vêuan êse: e goâi s’o no fa coscì! Quànde ’n personàggio o l’é nasciûo, o pìggia sùbito ’na tâle indipendénsa da-o sò mæximo aotô ascì, ch’o peu êse da tùtti inmaginòu in tànte âtre scitoaçioìn dónde l’aotô o no l’à pensòu de métilo, e pigiâ ascì, a-e vòtte, in scignificâto che l’aotô o no s’é mâi asunòu de dâghe!
O CAPOCÒMICO Ma sci, quésto o-o sò!
O POÆ E dónca, perché ve mâvegiæ de niâtri? Inmaginæ pe’n personàggio a desgràçia che gh’ò dîto, d’êse nasciûo vîvo inta fantaxîa de ’n aotô che dòppo o l’à vosciûo negâghe a vìtta, e dîme se quésto personàggio lasciòu coscì, vîvo e sénsa vìtta, o no gh’à raxón de métise a fâ quéllo che fémmo niâtri, òua, chi in fàccia a viâtri, dòppo avéilo fæto pe tànto ténpo pe tànto ténpo, credéime, in fàccia a lê pe convìnçilo, pe sponciâlo, co-o conparîghe òua mi, òua lê (o l’ìndica a Figiàstra), òua quélla pövia moæ...
A FIGIÀSTRA (vegnindo avànti cómme stordîa) L’é vêa, mi ascì, mi ascì, scignôro, pe tentâlo, tànte vòtte inta malinconîa de quéllo sò scàgno, a-o tramónto, quànde lê, acoegòu in sce ’na pötrónn-a, o no se decidéiva d’açénde a lûxe e o lasciâva chò-u scûo o l’inpìsse a stànsia e che quéllo scûo o fîse pìn de niâtri, ch’andâvimo a tentâlo. (Cómme s’a se vedésse ancón là inte quéllo scàgno e a l’avésse âfao da prezénsa de tùtti quélli Atoî). Se tùtti viâtri andésci vîa! se ne lascésci sôli! A mamà li, con quèllo fìggio - mi co-a figêua - quéllo garsón la de lóngo sôlo - e dòppo mi con lê (a l’ìndica apénn-a o Poæ)... e dòppo mi sôla, mi sôla... - inte quéllo scûo (a sâta tutt’asémme, cómme se inta vixón ch’a l’à de lê mæxima, luxénte inte quéllo scûo e vîva, a voêse atacâse) ah, a mæ vìtta! Che scêna, che scêne andâvimo a propónn-ighe! Mi, mi o tentâvo ciù de tùtti!
O POÆ Za! Ma fòscia l’é stæto pe córpa tò: apónto pe ste tò tròppe inscisténse, pe-e tò tròppe contìnoe incontinénse!
A FIGIÀSTRA Ma cöse! Se lê mæximo o m’à vosciûo coscì! (A vén vèrso o Capocòmico pe dîghe in confidénsa) Mi créddo che l’é stæto ciufîto, scignôro, pe aviliménto ò pe sdégno do tiâtro, coscì commò-u pùblico de sòlito o-o védde e o-o veu...
O CAPOCÒMICO Andémmo avànti, andémmo avànti, sànto Çê, e vegnìmmo a-o fæto, scignôri mæ!
A FIGIÀSTRA Éhi, ma me pâ, scuzæ, che de fæti ghe n’éi a bàsta, co-a nòstra intrâta inta sò câza (a l’ìndica o Poæ). Dîvi che no poéivi atacâ i cartelìn ò cangiâ de scêna ògni çìnque menûti!
O CAPOCÒMICO Za! Apónto! Conbinâli, métili insémme inte ’n’açión contenporània e conpàtta: e no cómme pretendéi voî, che voéi védde prìmma o fræìn ch’o tórna da schêua e o gîa cómme ’n’ónbra pe-e stànsie, ascondéndose derê a-e pòrte a pensâ ’n propòxito, dónde - comm’éi dîto?...
A FIGIÀSTRA ... o se desûga, scignôro, o se desûga tùtto!
O CAPOCÒMICO No ò mâi sentîo quésta paròlla! E va bén: «crescéndo sôlo inti éuggi», l’é vêa?
A FIGIÀSTRA Sciscignôro: vò-u li! (a o ìndica dâ-arénte a-a Moæ).
O CAPOCÒMICO Brâva! E dòppo, into mæximo ténpo, voriêsci ascì quélla figêua ch’a zêuga, sénsa savéi, into giardìn. Un in câza e l’âtra into giardìn. L’é poscìbile?
A FIGIÀSTRA Ah, into sô, scignôro, felîçe! O l’é l’ùnico mæ prémio, a sò alegrîa, a sò fèsta, inte quèllo giardìn: levâ da-a mizêia, da-a dezolaçión de ’na stànsia òrìbile dónde dormîvimo tùtti quàttro - e mi con lê - mi, pensæ! con l’òrô do mæ còrpo contaminòu, dâ-arénte a lê ch’a me strénzéiva fòrte fòrte co-e sò brasìnn-e amôze e inocénti. Into giardìn, apénn-a a me vedéiva, a corîva a pigiâme pe màn. E scioî grénde a no e vedéiva: a l’andâva a scrovî in càngio tùtte quélle «picìnn-e picìnn-e» e a me-e voéiva mostrâ, co-o fâ ’na fèsta, ’na fèsta! (Coscì dixéndo, tormentâ da l’aregòrdo, a sccéuppa inte ’n ciànto lóngo e disperòu, asbasciàndo a tésta in scê bràsse abandonæ in sciô tavolìn).

A comoçión a pìggia tùtti

O CAPOCÒMICO (o se gh’avixìnn-a quæxi cómme ’n poæ, e o ghe dîxe pe confortâla) Faiêmo o giardìn, faiêmo o giardìn, no agiæ poîa: e vediéi che ne saiéi conténta! E scêne e metiêmo tùtti li! (Ciamàndo pe nómme l’apægiatô) Ehi, dàmme òua ’n pitìn de çê!
L’APÆGIATÔ (da l’èrto) Cöse?
O CAPOCÒMICO In pitìn de çê! In fondalìn, da métte chi, derê a-a fontànn-a!

Se védde vegnî zu da l’èrto do parcoscénico ’na téia giànca.

O CAPOCÒMICO (A-a Figiàstra) Vò-u li, amiæ! E òua o zovenétto, in càngio d’ascóndise derê a-e pòrte de stànsie, o poriæ gjâ chi pò-u giardìn, ascondéndose derê a-i èrboi. Ma, çercæ de capî, saiâ difìçile trovâ ’na figêua ch’a fàsse bén a scêna con voî, quand’a ghe móstra e scioî picìnn-e. (Rivòlto a-o Zovenétto) Vegnî, vegnî avànti voî, ciufîto! Vedémmo de conclùdde ’n pitìn! (E dæto chò-u figeu o no se mèscia)... Avànti, avànti! (Dòppo, tiàndolo avànti, çercàndo de fâghe tegnî sciù a tésta ch’ògni vòtta a càzze tórna zu) Ah, dìggo, in bèllo goâio, sto figêu chi ascì... Ma comm’o l’é?... Segnô câo, bezeugniéiva bén ch’o dìsse quarcösa... (O se gh’avixìnn-a o ghe métte ’na màn in sciâ spàlla, o-o pòrta derê a-i èrboi fìnti: Vegnî, vegnî ’n pitìn: fæme védde! Ascondéive ‘n pitìn chi... Coscì, Provæ a spòrze ’n pitìn a tésta, a spiâ... (O s’alontànn-a ’n pitìn pe védde l’efètto: e apénn-a o Zovenétto o fa quéllo ch’o gh’à dîto tra o smariménto di Atoî che rèstan bén bén inprescionæ) Ah, benìscimo... benìscimo (Rivòlto pöi a-a Figiàstra) E dìggo, si-â figeua, ch’a-o sorprénde coscì a spiâ, a corìsse da lê e a ghe fésse dî a-o mànco ’na paròlla?
A FIGIÀSTRA (Isàndose in pê) No speræ ch’o pàrle, scìnn-a quànde gh’é quéllo li (a l’ìndica o Fìggio). Bezeugnéiva che mandésci vîa quéllo li, prìmma, quèllo li.
O FÌGGIO (Andàndo de spréscia vèrso unn-a de dôe scalétte) Ma sùbito! Feliçìscimo! No me pâ mànco vêa!
O CAPOCÒMICO (Trategnìndolo sùbito) No! Dónde andæ? Aspêtæ!

A Moæ a se îsa, smarîa, ascidiâ, angosciâ da-o penscêo che lê o se ne vàdde pe’n davéi, e d’istìnto a l’àlsa e bràsse quæxi pe trategnîlo, ma sénsa mesciâse da-o sò pòsto.

O FÌGGIO (Arivòu a-a ribàlta, a-o Capocòmico ch’o çèrca de trategnîlo) Mi no gh’ò pròpio nìnte da fâ chi! Lasciæme andâ, pe piâxéi! Lasciæme andâ!
O CAPOCÒMICO Cómme o no gh’à nìnte da fâ?
A FIGIÀSTRA (Tranquilaménte, con ironîa) Ma no stælo a trategnî! O no se ne va!
O POÆ O dêve raprezentâ a terìbile scêna do giardìn con sò moæ.
O FÌGGIO (Sùbito, decîzo, in mòddo fêo) Mi no raprezénto nìnte! E l’ò diciaròu scìnn-a da-o prinçìpio! (A-o Capocòmico) Lasciæme andâ!
A FIGIÀSTRA (A côre da-o Capocòmico) Permetéi, scignôro? (a ghe fa tiâ zu e bràsse che têgnan o Fìggio) Lasciælo! (Dòppo, rivòlta a lê, apénn-a o Capocòmico o l’à lasciòu) Ebén, vàtene!

O Fìggio o rèsta téizo in avànti vèrso a scalétta, ma, cómme ligòu da ’n potêre ascôzo, o no peu chinâ zu pe-i scæn: dòppo, fra o stupô e o smariménto ansciêtôzo di Atoî, o se méscia adâxo lóngo a ribàlta, dirètto a l’âtra scalétta do parcoscénico; ma arivòu li, o rèsta li ascì téizo in avànti, sénsa poèi chinâ.
A FIGIÀSTRA (ch’a gh’é andæta aprêuvo co-î éuggi in ategiaménto de sfìdda, a sccéuppa a rîe) O no peu, vedéi? o no peu! O dêve restâ chi pe fòrsa, ligòu a-a cadénna, sénsa poéise desligâ. Ma se mi che pìggio o xêuo, scignôro, quànde acàpita quéllo che dêve acapitâ - pròpio pe l’òdio che sénto pe lê, pròpio pe no védimelo ciù davànti - ebén, se mi són ancón chi, e sopòrto a sò vìsta e a sò conpagnîa - figuræve s’o peu andâsene vîa lê ch’o dêve, o dêve restâ chi pe’n davéi con sto bèllo sò poæ, e quélla moæ la, sénsa ciù âtri fìggi che lê... (Rivòlta a-a Moæ) - E alòn, alòn, mamà! Vêgni, vêgni... (Dòppo, a-o Capocòmico) - Inmaginæve che cheu a peu avéi lê de dimostrâ chi a-i sò atoî quéllo ch’a prêuva; ma o l’é tànto o dexidêio d’avixinâse a lê, che - vò-u li vedéi? - a l’é prónta a vîve a scêna.

Defæti a Moæ a se gh’é avixinâ, e apénn-a a Figiàstra a finìsce de dî e ùrtime paròlle, a l’àrve e bràsse pe dî ch’a l’é d’acòrdio.

O FÌGGIO (sùbito) Ah, no mi no! Mi no! Se no me ne pòsso andâ, restiö chi; ma ghò-u ripêto mi no raprezénto nìnte!
O POÆ (A-o Capocòmico, freméndo) Voî poéi costrìnzilo, scignôro!
O FÌGGIO No peu costrìnzime nisciùn!
O POÆ Te costrinziö mi!
A FIGIÀSTRA Aspêtæ! aspêtæ! Prìmma a figeua a-a fontànn-a! (A côre a pigiâ a Figêua, a se ceghiâ in scê gànbe in fàccia a lê, a ghe pìggia o morìn tra e màn) Meschìnn-a, mæ amô, t’amîi smarîa, con sti éuggi coscì bèlli: chi o sa dónde te pariâ d’êse! Sémmo in sce ’n parcoscénico, câa! Cös’o l’é ’n parcoscénico? Ma, ti véddi? in pòsto dónde se zêuga a fâ in sciô sèrio. Se ghe fa a comédia. E niâtri faiêmo òua a comèdia. Pe’n davéi, sæ! Ti ascì... (A l’abràssa, strenzéndola a-o pêto e dindanàndose ’n pitìn). Òh, mæ amô, mæ amô, che brùtta comédia ti faiæ ti! Che cösa òribile l’é stæto pensòu pe ti! O giardìn, a fontànn-a... Èh, fìnta, se sa! O goâio o l’é quésto, mæ câa: che l’é tùtto fìnto, chi! Ah, ma za fòscia a ti figeua, te piâxe de ciù ’na fontànn-a fìnta che unn-a vêa; pe poéighe zugâ, n’æ? Ma no, pe-i âtri o saiâ ’n zêugo, ma no pe ti, purtròppo, che t’ê vêa, mæ amô, e che ti zêughi pe’n davéi inte ’na fontànn-a vêa, bèlla, grànde, vèrde, con tànti èrboi che ghe fàn ónbra e se ghe spêgian drénto, e con tànte ànie che ghe nêuan sórvia e rónpan st’ónbra chi. Ti ti veu aciapâla unn-a de ste ànie... (co-in crîo ch’o l’ìnpe tùtti de smariménto) No, Rozìn câa, no! A mamà a no da a ménte a ti, pe quélla canàggia de fìggio la! Mi són chi co-in diâo pe cavéllo... E quéllo li... (a làscia a figeua e a se rivòlze co-o sòlito tón a-o Zovenétto) Cöse ti ghe fæ ti chi, de lóngo con quell’âia da mendicànte? Saiâ pe tò caxón ascì se quélla picìnn-a a nêga: pe quésto tò stâ coscì, cómme se mi into fâve intrâ in câza no avésse pagòu pe tùtti. (A gh’afæra ’n bràsso pe costrénzilo a tiâ fêua a màn d’inta stàcca) Cöse t’æ li? Cöse t’ascóndi? Fêua, fêua sta màn chi! (A gh’arànca a màn d’inta stàcca e, fra l’òrô de tùtti a scrêuve ch’o têgne ’na pistòlla. A l’amîa cómme s’a fîse sodisfæta, dòppo scûa a dîxe) Ah, dónde, cómme ti l’æ avûa? (E dæto chò-u Zovenétto, smarîo, de lóngo co-î éuggi spalancæ e vêui, o no rispónde) Néscio, fîse ti, in càngio d’amasâme, mi, aviæ amasòu un de quélli doî: ò tùtti doî: o poæ e o fìggio. (A-o mànda tórna derê a l’èrbo da-o quæ o stâva a spiâ: dòppo a pìggia a Figêua e a-a métte inta fontànna inte’n mòddo ch’a rèste ascôza; in sciâ fìn a càzze in tæra li, co-a fàccia tra e bràsse arenbæ a-a zìnn-a da fontànn-a).
O CAPOCÒMICO Benìscimo. (Rivòlto a-o Fìggio) E into mæximo ténpo...
O FÌGGIO (con sdégno) Ma cöse into mæximo ténpo! No l’é vêa, scignôro! No gh’é stæto nisciùnn-a scêna fra mi e lê (o l’ìndica a Moæ) Fævelo dî da lê mæxima, comm’o l’é stæto.

Intànto a Segónda Dònna e l’Atô Zóveno se són destacæ da-o grùppo di Atoî e l’unn-a a s’é mìssa a òservâ con atençión a Moæ ch’a ghe sta in fàccia, e l’âtro o Fìggio, pe poéine dòppo fâne e pàrte.

A MOÆ Sci, l’é vêa, scignôro! Mi êa intrâ inta sò stànsia.
O FÌGGIO Inta mæ stànsia, éi capîo? No into giardìn!
O CAPOCÒMICO Ma quésto no à inportànsa! Bezéugna ragrupâ l’açión, ò dîto!
O FÌGGIO (vedéndo che l’Atô Zóveno o l’amîa) Cöse voéi, voî?
L’ATÔ ZÓVENO Nìnte, l’òsèrvo.
O FÌGGIO (o se gîa da l’âtra pàrte, a-a Segónda Dònna) Ah - e li ghe séi voî? Pe rifâ a sò pàrte? (o l’ìndica a Moæ)
O CAPOCÒMICO Apónto! Apónto! e doviêsci êse riconoscénte, me pâ, de sta sò atençión!
O FÌGGIO Ah, sci. Gràçie! Ma no éi ancón capîo che sta comédia voî no poéi fâla? Niâtri no sémmo mîga drénto de viâtri, e i vòstri Atoî n’amiàn da-o de fêua. Ve pâ poscìbile che se vîve in fàccia a ’n spêgio che, pe de ciù, no conténto de zeâne con l’inmàgine da nòstra mæxima espresción, o ni-â da tórna cómme ’na smòrfia che niâtri mæximi no riconoscémmo?
O POÆ Quésto l’é vêa! Quésto l’é vêa! Convinçéive!
O CAPOCÒMICO (A l’Atô Zóveno e a-a Segónda Dònna) Va bén, levæve davànti!
O FÌGGIO L’é inùtile! Mi no ghe stàggo.
O CAPOCÒMICO Sci, stæ sìtto òua, e lasciæme sentî a moæ! (a-a Moæ) Ebén? Éi intrâ?
A MOÆ Sciscignôro, inta sò stànsia, no poéndone ciù. Pe levâme da-o cheu tùtto l’afànno ch’o m’òprìmme. Ma apénn-a lê o m’à vìsto intrâ...
O FÌGGIO ... nisciùnn-a scêna! Me ne són andæto, me ne són andæto pe no fâ de scêne. Perché no ò mâi fæto de scêne, mi, éi capîo?
A MOÆ L’é vêa! A l’é coscì! A l’é coscì!
O CAPOCÒMICO Ma òua bezéugna bén fâla sta scêna fra de viâtri! No se ne peu fâ a mêno.
A MOÆ Pe mi, scignôro, mi són chi! Magâra me désci voî o mòddo de poéighe parlâ ’n moménto, de poéighe dî tùtto quéllo che gh’ò into cheu.
O POÆ (o s’avixìnn-a a-o Fìggio, de prepoténsa) Ti ti a faiæ! pe tò moæ! pe tò moæ!
O FÌGGIO (ancón ciù testàrdo) Mi no fàsso nìnte!
O POÆ (o l’agoànta pò-u pêto e o-o scròlla) Perdîe, ubidìsci! Ubidìsci! No ti sénti comm’a te pàrla? No t’ê càrne da sò càrne?
O FÌGGIO (o l’agoànta a sò vòtta) No! No! e aciàntila ’na bónn-a vòtta!
Invexéndo generâle. A Moæ, spaventâ, a çèrca de métise into mêzo, pe separâli

A MOÆ (cómme sórvia) Pi-â caitæ! Pi-â caitæ!
O POÆ (sénsa molâlo) Ti dêvi ubidî! Ti dêvi ubidî!
O FÌGGIO (o se pìcca con lê e in sciâ fìn o-o spóncia in tæra da-arénte a-a scalétta, tra l’òrô de tùtti) Ma cös’a l’é tùtta sta frenexîa ch’a t’à pigiòu? No t’æ nisciùn rigoàrdo de portâ in fàccia a tùtti a sò verghéugna e a nòstra! Mi no ghe stàggo, mi no ghe stàggo! E intèrpreto coscì a voentæ de chi no à vosciûo portâne in sciâ scêna!
O CAPOCÒMICO Ma ghe séi vegnûi!
O FÌGGIO (pontàndo o dîo vèrso o Poæ) Lê, no mi!
O CAPOCÒMICO E no séi chi voî ascì?
O FÌGGIO Lê o gh’é vosciûo vegnî, e o n’à strascinòu tùtti e o s’é prestòu ascì a conbinâ de la insémme a voî no sôlo quéllo che l’é acapitòu pe’n davéi; ma cómme se no bastésse, quéllo ascì che no gh’é stæto!
O CAPOCÒMICO Ma dî, dî voî a-o mànco cöse gh’é stæto! Dîlo a mi! Séi sciortîo da-a vòstra stànsia, sénsa dî nìnte?
O FÌGGIO (dòppo ’n moménto d’exitaçión) Nìnte. Pròpio, pe no fâ ’na scêna.
O CAPOCÒMICO (incitàndolo) Ebén, e dòppo? Cös’éi fæto?
O FÌGGIO (tra l’anscjêtæ de tùtti, faxéndo dötréi pàssi in sciô parcoscénico) Nìnte. Traversàndo o giardìn... (O s’interónpe, scûo, penscerôzo).
O CAPOCÒMICO (sponciàndolo de lóngo a dî de ciù, inprescionòu da-o sò ritégno) Ebén? Into traversâ o giardìn?
O FÌGGIO (ezasperòu, o s’ascónde a fàccia co-in bràsso) Ma perché voéi fâme dî, scignôro? L’é òrìbile!

A Moæ a se métte tùtta a tremâ, sofocàndo di laménti, amiàndo vèrso a fontànn-a

O CAPOCÒMICO (adâxo, into notâ quell’eugiâ, o se rivòlze a-o Fìggio con aprensción) A figêua?
O FÌGGIO (ch’o l’amîa davànti a lê, inta sâla) La, inta fontànn-a...
O POÆ (in tæra, indicàndo a Moæ con pietæ) E lê a gh’andâva aprêuvo, scignôro!
O CAPOCÒMICO (A-o Fìggio, con ascjêtæ) A alôa, voî?
O FÌGGIO (cianìn, de lóngo gjòu vèrso a sâla) Són corîo: me són asbriòu pe ripescâla... Ma tutt’asémme me són fermòu, perché derê a quélli èrboi ò vìsto ’na cösa ch’a m’à zeòu o sàngoe: o figêu ch’o se ne stâva li fèrmo, con éuggi da màtto, a-amiâ inta fontànn-a a seu negâ. (A Figiàstra, restâ cegâ dâ-arénte a-a fontànn-a pe ascónde a Figeua, a rispónde cómme ’n êco da-o fóndo, ciànzéndo con disperaçión. Pösa) Ò fæto p’avixinâme: e alôa...

Rintrónn-a derê a-i èrboi, dónde o Zovenétto o l’é restòu ascôzo, in córpo de pistòlla.

A MOÆ (co-in crîo dolorozìscimo, corìndo co-o Fìggio e con tùtti i Atoî inte ’n invexéndo generâle) Fìggio! Fìggio mæ! (e dòppo, fra i crîi e a confuxón di âtri) Agiùtto! Agiùtto!
O CAPOCÒMICO (Fra i crîi, çercàndo d’arösâse intànto chò-u Zovenétto o l’é pigiòu da-a tésta e da-i pê e portòu vîa, derê a-a ténda giànca) O s’é ferîo? o s’é ferîo pe’n davéi?

Tùtti, fêua chò-u Capocòmico e o Poæ restòu in tæra dâ-arénte a-a scalétta, sparìscian derê a-o fondalìn asbasciòu, ch’o fa da çê, e ghe rèstan pe’n pö mormoàndo penozaménte. Dòppo, da ’na pàrte e da l’âtra, tórnan in scêna i Atoî.

A PRÌMMA ATÔA (intràndo da-a drîta) O l’é mòrto! Meschinétto! O l’é mòrto! Segnô che desgràçia!
O PRÌMMO ATÔ (intràndo da-a mancìnn-a, riéndo) Ma che mòrto! Finçión! finçión! No stæghe a crédde!
ÂTRI ATÔI DA-A DRÎTA Finçión? Realtæ? realtæ! O l’é mòrto.
ÂTRI ATÔI DA-A MANCÌNN-A No! Finçión! Finçión!
O POÆ (tiàndose sciù e criàndo fra de lô) Ma che finçión! Realtæ, realtæ scignôri! realtæ! (e o sparìsce lê ascì, disperòu, derê a-o fondalìn).
O CAPOCÒMICO (no poéndone ciù) Finçión! realtæ! Andæ a l’infèrno tùtti quànti! Lûxe! Lûxe! Lûxe!

Tutt’asémme, tùtto o parcoscénico e tùtta a sâla do tiâtro són inluminæ da ’na lûxe fortìscima. O capocòmico o respîa cómme liberòu da ’n pezón, e tùtti s’amîan inti éuggi sospéixi e smarîi.

O CAPOCÒMICO Ah! no m’êa mâi acapitòu ’na cösa scìmile! M’àn fæto pèrde ’na giornâ! (O l’amîa o relêuio) Andæ, andæ! Cöse voéi ciù fâ òua! Tròppo tàrdi pe repigiâ a prêuva. A staséia! (E apénn-a i Atoî se ne són andæti, saluàndolo) Ehi, eletricìsta, asmòrta tùtto!

O no l’à finîo de dîlo, chò-u tiâtro o cióngia pe ’n moménto into scûo.

O CAPOCÒMICO Éh, perdîe! Làscime a-o mànco açéiza ’na lanpadìnn-a, pe védde dónde mètto i pê.

Sùbito, derê a-o fondalìn, cómme pe’n erô d’atàcco, s’açénde ’n rifletô vèrde, ch’o móstra grénde e nétte, e ónbre di Personàggi, fêua chò-u Zovenétto e a Figeua. O Capocòmico, into védile, o schìtta vîa da-o parcoscénico, aterîo. Into mæximo ténpo s’asmòrta o rifletô derê a-o fondalìn, e tórna in sciô parcoscénico a nêutte celestìnn-a de prìmma. Adâxo, da-a drîta da téia vêgne prìmma avànti o Fìggio, con aprêuvo a Moæ co-e bràsse téize vèrso de lê, dòppo da-a mancìnn-a o Poæ. Se fèrman into mêzo do parcoscénico, restàndo lì cómme stordîi. Vén fêua, pe ùrtima, da-a mancìnn-a a Figiàstra ch’a côre vèrso unn-a de dôe scalétte, in sciô prìmmo scæn a se fèrma ’n momènto a-amiâ i âtri tréi e a sccéuppa a rîe, preçipitàndose dòppo zu da-a scalétta: a côre a travèrso o coridô fra e pötrónn-e; a se fèrma ancón ’na vòtta e a se métte tórna a rîe, amiàndo i tréi restæ lasciù: a sparìsce da-a sâla, e ancón, da-o ridûto, a se sénte rîe. Pöco dòppo vèn zu o scipâio.

FIN