De le questioim de Boecio/Libbro V/4

Da Wikivivàgna
De le questioim de Boecio - Libbro quinto
4 - Hic Propheta soluit questiones sibi dictas, ostendens osschuritatem questionis euenire pro tanto, quod intelletus noster et racio nom possunt diuine prouidencie transsendere simplicitatem.
ms. Franzonian 56, 357a-386a, pubricæ inti "Studj Liguri" da l'E. G. Parodi inte l'Archivvio Glottologgico Italian, vol.14, 1898
notte do Parodi

[p. 95 modifica]IV. Hic Propheta soluit questiones sibi dictas, ostendens osschuritatem questionis euenire pro tanto, quod intelletus noster et racio nom possunt diuine prouidencie transsendere simplicitatem.


Tum illa: Vetus haec est, inquit[1]. Faiti argumenti forti [im] intrambe le parte de la questiom, in questa parte metando la raxom in[2] lo deffecto de nostro cognossimento, lassemo la questiom dicta de soura, la quar fo[3] dito no esser sufficiente, respondando a lo prumer argumento e a unir[4] e a disputar quello, mostrando che ello paira bon[5] e no sea. Doncha dixe che la questiom de la prouidencia e antiga e assai disputaa e mai terminaa[6]; e Marcho Tullio in um libero de diuinitae nega Dee no aueir pressencia de le cosse chi dem auegnir. “Aora ay la caxom de la oss[f. 385a]churitae de la questiom, [so] e che lo intelleto e la raxom humanna no po montar a la simplicitae de la diuinna pressencia. La quar, se ella se po penssar per alchum moo, se po determinar”, si como se tocha in l’ultima Prossa, in la quar se tracta la natura de la diuinna Prouidencia, so e de la ternitae e de la natura de la ternitae. Vey questa questiom. E per so dixe che finalmenti ello sezera de terminarlla, ma auanti se uol spiar monte aotre cosse. “E imprima e demando per che [quella] responssiom desoura no ual[7], la quar dixe che la pressencia no e caxom de neccessitae a le cosse chi dem auegnir, e no impaiha lo libero albitrio. Tu no trai[8] lo argumento de la neccessitae de le cosse chi dem auegnir, de altrunde[9] se no [che] quelle chi sum preuezue no po star che elle no uegnam. Adoncha se la prouidencia no da nessessitae a le cosse chi dem auegnir, la quar cossa tu conffessasti pocho auanti, li uorentoxi euegnimenti de[10] le cosse no som constreiti a alchum euento[11]. E metamo per impossiber[12] no esser pressencia de le cosse chi auenem: no serea de neccessitae[13]. Ancora metamo la pressencia esser, ma no impaihar[14] l’auegnimento de le cosse: anchora stara lo libero arbitrio. E se tu dirai la pressencia no esser caxom de neccessitae, ma ella e segno che le cosse [b] debiam uegnir de neccessitae, digo che per questo moo se pressencia no fosse, li euenti de le cosse seream neccessarij; che ogni segno mostra pu[15] che la cossa sea, ma ello[16] no fa quello che ello[17] demostra. Unde e da mostrar in prima tute cosse uegnir da neccessitae, a so che apaira la pressencia esser segno de questa[18] neccessitae. In aotra mainera, se questa e niente, ni quella no po esser segno de quella cossa chi e nulla.”

Iam uero. In questa parte dixe che la probaciom faita da segni e da[19] cosse preisse deffora, no e souranna[20] ni neccessaria probaciom, [ma questa e da trar] de[21] conuegneiuer e neccessarie caxoim.

Sed qui fieri potest. In questa parte ressume la questiom de aueir[22] meior respecto de lo tempo pressente. “E como po esser che quelle cosse no auegnam, le quai [som preuezue che] debiam auegnir? Quaxi che noi creamo che quelle cosse, le quae la prouidencia proue che debiam uegnir, no uegnam, e no [p. 96 modifica]arbitremo che quamuisdee che uegnam[23] . . . . . La quar cossa e uoio che tu senti meio per questo che e te diro. Noi uegamo far[24] monte cosse pressente a ogio, si como e in le creature[25] chi se peygam aora in sa aora [c] in la, e aotre cosse a questo moo, e nigunna neccessitae[26] constrenzer e muar cosse; che inderno seream le arte[27], se tute cosse se mouessem constreite. Adoncha le cosse chi no am neccessitae de pressente che elle sum faite, uennem senssa neccessitae. Ni so dira alchum[28], che le cosse chi sum in pressente[29] . . . . . Adoncha debiando uegnir[30] elle eram libere.„

Sed hoc, inquis[31]. Aora mua e inforssa le questioim, demandando se de le cosse incerte, che uor[32] lo libero arbitrio[33], po esser pressencia, che monto se par discordar; che [se] elle sum proueue, conssegoir ne de[34] neccessitae: [se neccessitaej manche, elle[35] no pom za[36] esser prouezue[37], e niente no po comprender la scientia[38] se no de certo. Or se le cosse chi sum incerte[39] fim prouiste quaxi certe, questa e unna confussiom[40] osscura e opiniom faossa.

Cuius erroris caussa. In questa parte ponne la questiom de questo error, per che l’omo no po zuigar se de le cosse de lo libero arbitrio po esser pressencia; che le cosse che l’omo cognosse, ello penssa [che] l’e uirtue de cognosse in le cosse e no in l’omo, e ello e tuto lo contrario; che ogni cossa chi e cognossua, no e cognossua segondo soa uirtue, ma segondo uirtue de lo cognosseor. "E de so metamo um [d] picem exempio. Um corpo reondo altramenti sente e considera[41] lo uedeir, aotramenti lo tochar: lo ueir tagando da lonzi zita li raxoi de la luxe, e ue tuto quello inseme; lo tochar senssa ueir se apoza a lo corpo intorno intorno, e per le parte cognosse tuto lo reondo. Anchora[42] aotramenti conssideram lo seno de l'omo, aotramenti la inmaginaciom, aotramenti la intelligencia[43] e aotramenti la raxom. E lo seno conssidera la figura missa in la sugieta materia; la raxom passa questo e goarda lo aspecto lo quar e in li singullai, cum uniuerssal conssideraciom; l’ogio de la intelligencia e piu alto e[44], passao lo ambito[45] de la uniuerssitae, ue quella pura simple forma, la quar a nissum aotri e nota, tu e in um pointo. In la quar cossa e da ueir che la uirtue de soura comprende tute quelle desota, ma la uirtue desota no po montar a quella de soura; che lo seno no po otra la metheria e la inmaginaciom no monta a le specie uniuerssae, ni la raxom no po montar a la simple forma de la diuinitae. Ma la intelligencia, si como goardando souer tute cosse, consenua la forma de tute cosse de sota, zuiga, ma in moo no [f. 386a] cognossuo a le aotre uirtue; che ella cognosse la uniuerssar de raxom e la figura de la inmaginaciom e [lo materiale] de seni[46], [no ussando raxom ni inmaginaciom ni seni]; ma [in] quello uno momento[47] de mente[48] ferma[49] tute cosse cognossue. Ma la raxom [p. 97 modifica]quando ella goarda lo uniuerssar, no[50] ussa[nd]o inmaginaciom ni seno, comprende[51] le cosse inmagineyuer e senssiber, la quar diffinisse la uniuerssa de soa conzeciom: l’omo e animal raxoneiuer de doi pee. La[52] quar, seando uniuerssa cogniciom, e cossa raxoneiuer inmagineyuer e senssiber; la quar cossa ella[53] conssidera per raxoneiuer conzeciom, no ussando inmaginaciom [ni seno]. La quar inmaginaciom, etiamdee che ella receiua comensamento de ueir e de forma da li seni[54], [inlumina tute cosse senssiber, no per seni] ma per inmaginae raxoim de zuigar. Adoncha uey che in cognosser tute chosse chaum ussa auanti soa propria facultae che de le cosse cognossue; e imperso che ogni zuixio e operaciom de [lo] zuiga[o]r, e meste che chaum fassa operaciom de propria possanssa e no d’aotra. E seando la cossa pur unna, li moy de zuigar sum diuerssi.„


IV. Hic ponit B. quod anima nostra mementom de . . . . .

  1. Tu illa, in fine della rubrica, e poi in principio della prosa: Metus hoc est in quid. Io ho rimesso il testo latino esatto, solo rispettando la trasposizione di inquit.
  2. de
  3. fa
  4. Errore?
  5. ella paira bonna; il copista pensava a questiom.
  6. mar terminar
  7. no ual desoura
  8. taxi
  9. altro unde
  10. insemegienti da
  11. eicento
  12. Risponde a positionis causa.
  13. Risponde a un’intera proposizione: num igitur, quantum ad hoc attinet, quae ex arbitrio eueniunt ad necessitatem cegantur? Manca forse qualcosa.
  14. impaihemo
  15. piu
  16. ella
  17. ella
  18. questa de
  19. de
  20. foranna
  21. e de
  22. aurir
  23. Supplisci: nihil...ut evenirent sui natura necessitatis habuisse.
  24. Sopprimo queste; cfr. F: nous veons moult de choses a l’ueil tant comme on les fait.
  25. Corr. ’quadrighe’.
  26. neccessaria
  27. aotre
  28. alchunna
  29. Supplisci: [quod quae nunc fiunt] prius quam fierent, euentura non fuenint. Ho soppresso qui le parole: elle sum libere, che forse venivano dopo uennem senssa neccessitae, unendovisi per mezzo d’un e
  30. Risponde al latino: etiam praecognita.
  31. in quid
  32. chi ue
  33. che u. l. l. arb. manca a B.
  34. conssego ey ue de
  35. ella, ridotto da un elle anteriore.
  36. possa
  37. prouezua
  38. scĩa
  39. certe
  40. conffessiom
  41. considero
  42. ane hora
  43. Sopprimo diuinna.
  44. e a
  45. albitrio
  46. Manca: nec ratione utens nec imaginatione nec sensibus. Probabilmente, essendo ripetuto seni nella riga seguente, il copista saltò dall’uno all’altro.
  47. Risponde a ictu.
  48. niente
  49. Potrebbe rispondere a formaliter, sicché si leggesse: [ue] forma[lmente]; F: il voit toutes choses formelment.
  50. ni
  51. comprender
  52. lo
  53. ello
  54. Cfr. B: sensu tamen absente sensibilia quaeque conlustrat non sensibili sed imaginaria ratione iudicandi.