A scoværta dell'America

Da Wikivivàgna
A scoværta dell'America
de Luigi Persoglio
Da-a Setemaña Religioza do 28 ago. 1892, exemprâ conservao inta Libraja Naçionâ Centrâ de Romma e acescibbile da Google Libbri
E notte son de l'aotô che no essendose firmao se prezumme o segge præ Persoglio diretô do perioddico.

[p. 7 modifica]

A SCOVÆRTA DELL'AMERICA

Racconto do mainâ Bertomê.

1.
A mëzo ûn pö mi ascì lasciæme mette
E stæme in pö a sentî, che son mainâ;
Son Bertomê: me dixan o Conchette,
E cose bèlle e brùtte ho da contâ,
E ve parliö con pòule nette e sccette.
Con Colombo son stæto a navegâ;
Lê primmo o l'ëa: e mi gh'andava apprêuvo,
E insemme emmo scoværto o Mondo nêuvo.

2.
Aveìvimo ottegnûo treì bastimenti
Da o Re de Spagna pe azzardâ ûnn-a prêuva;
Partîvimo co-o chêu tûtti contenti
Da Palos pe ûnn-a tæra affæto nêuva.
S'avesci mai sentîo che lûi, che centi,
Da gente che a partensa a disapprêuva!
Dæto no gh'emmo mente, e værso seia
Pronti sarpemmo e se mettemmo a a veia.

3.
Cö vento in poppa per duî meixi e ûn giorno,
Mille miggia corrîvimo a ponente,
Ma pe raggia do diäo, de mëzogiorno
Un vento s'é levôu improvvisamente;
L'é scomparso o seren tûtto d'intorno
E ûnn-a burrasca se levôu imponente;
Monti d'ægua ed abissi paeìva o mâ,
E e navi paeìvan lì pe naufragâ.

4.
Scadenæ tûtti i venti ciù furiosi,
Fâvan a-e barche a guæra ciù tremenda;
E maöxi sorva maöxi spaventosi
Se rompivan scontrandose a vicenda;
E troîn ne-o çe con lampi lûminosi,
Fâvan a nêutte orribile e tremenda,
I fùrmini cazzeìvan co e saette
A mûggi, a quattro, a çinque, a sei, a sette.

5.
Fra tanta angustia quanto poeìva fâ
O ciù bravo, o ciù pratico, o ciù aspærto,
O ciù attivo ammiraglio pe sarvâ
A nave da ùn naufragio quæxi çerto,
Colombo o fâva; e mi da bon mainâ
Bagnôu comme ûn pollin a-o descoværto
Stâva co-a man færma in sce-o timon,
Sensa temme a burrasca, o lampo, o tron.

6.
Atro no se sentîva che o violento
Sbatte di maöxi e grosci cavalloîn,
A-a poppa, a-i fianchi, a a prua do bastimento,
Fischiâ, ruggî o meistrâ, o sciocco, i aquiloîn,
E all'ûrto e a-o tempestâ do mâ, do vento,
Scroscî ponti, ærboi, töe, gagge, pennoîn;
Scroscîva a chiggia comme se addreitûa
Se ghe scciantasse intrega l'ossatûa.

7.
E se sentiva insemme ûn gran fracasso
De gragnêua comme e prïe, ch'o l'insordîva,
E o fô continuo che façeìva o passo
De chi da poppa a proa lèsto corrîva,
De chi chinâva e scâe pe andâ d'abbasso
Pallido e spaventôu dentro da stiva;
E chi tiâva tacchi, e i ciù divoti
Pregâvan o Segnô, fâvan di voti.

8.
E vedendo Colombo o tempo brûtto,
E o pericolo sempre ciù imminente,
Doppo aveì fæto in quelli estremi tûtto
Quello che poeìva fâ ûn mainâ prûdente,
O m'ha ciammôu e o m'ha dîto: « Chì l'aggiûtto
« Ne ghe vêu do Segnô chi é onnipotente,
« Stanni attento a-o timon, ti Bertomê »;
E o l'é andæto in ta cammia a pregâ o Çê.

9.
E da-o Çê l'é disceìzo allôa ûn angiëto,
Che i diäi o l'ha fæto scappâ via
(Che çærto o diäo o l'aveìva pe despëto
Sûscitôu a burrasca orrenda e ria)
E l'é tornôu lì o mâ tranquillo e quëto,
E in tûtti l'é cessôu o spavento e a puîa;

[p. 8 modifica]

E in mëzo a-o scûo da nêutte da-a lontan
Mi ho visto ûn ommo con ûn lûmme in man.

10.
E mi che me trovavo ëse in coværta,
Dall'allegrezza tûtto invexendôu,
« A tæra, a tæra nêuva a l'é scoværta, »
Me son misso a sbraggiâ con tûtto o sciôu;
« Capitanio, mainæ, all'ærta, all'ærta,
« Veddeì, veddeì!... » O lûmme o l'é scentôu;
Ma sorvia a-a testa m'ho sentio xêuâ
Un öxellin ch'o s'é misso a cantâ.

11.
« L'é çærto, l'é segûo che a tæra semmo »;
Mi sbraggio torna, « e semmo da vixin,
« Çærto d'in tæra o ven, se no son scemmo,
« Questa graziosa bestia, st'öxellin.
« In ti gozzi, in te lance zù chinemmo,
« Andemmo a tæra a vedde... » O mi meschin!
Sento ûn fracasso, ammîo, veddo schittâ
Un grosso mostro, a noî de fianco, in mâ

12.
Pëzo che ûnn-a balenn-a, o ûn pescio can,
O l'aveìva ûnn-a testa da groscessa
Da cupola da gëza[sic] de Caignan,
Comme a Lanterna e corne ëan de lunghessa,
Vixibili da i orbi e da a lontan,
E a nave o sorpassava nell'artessa
Coværta a schenn-a a l'ëa de scaggia dûa;
Un diäo descadenôu o l'ëa addreìtûa.

13.
Paeìva a sò bocca ûnn-a gran barconëa,
Sette metri a giâva ne-o contorno;
A lengua ûnn-a gran sciamma a paeìva e a l'ëa,
Chi sciortisse da-a bocca d'ûn gran forno;
Paeìvan e sò due naixe ûnn-a tronæa,
I denti paeìvan schêuggi a-a bocca intorno,
I êuggi rosci aççeìzi ëan duî fanæ
Da moî da-a puîa ne-o veddei spalanchæ.

14.
Granfie con onge aveìva sto subisso,
De serpente lunghiscima ûnn-a côa.
A nave de Colombo ammiava fisso
E spalancava, pe mangiâsela, a gôa;
Ma paeìva che o tegnisse fisso
Invixibile forza finn-a allôa,
Ma o venin se veddeiva a-i movimenti
Da côa, de grinfie e ne o mostrâ di denti.

15.
Colombo arsando a-o Çê divotamente
A faccia, i êuggi o l'ha de chêu pregôu,
Un gran segno de Croxe onnipotente
Contro o mostro d'infærno o l'ha formôu;
E quello o l'é svanîo immediatamente
E segnale de lê o non ha lasciôu,
Atro che ûnn-a gran spûssa andando abbasso
Zù ne-o fondo do mâ con gran fracasso.

16.
Accompagnâ da freschi zeffiretti
Che spunciâvan e onde dall'Oriente,
Salûtâ da graziosi öxelletti
Ch'ëan ne-e isoe vixinn-e do ponente,
Pe o gran Colombo e pe-i sò socii eletti,
L'arba ciù pûa, ciù bèlla e ciù ridente
A-a fin a spunta a rivelâ o mistero
D'ûn mirabile incognito emisfero.

17.
Un Çê, che a primma lûxe a colorîva
D'ûn celestin gentile e ben ûnîo,
Un'atmosfera pûa, che d'ûnn-a viva
Gioia a l'accompagnâva ogni respîo;
Un mâ che comme ûn spëgio o trasparîva
In lontananza liscio, e gremenio
Vixin a-a nave e a-a tæra de pegoette
Che se scorrîvan spesse e graziosette.

18.
Un'isoletta deliziosa tanto
Che o mëgio poeta o no-a porriæ descrive,
Né o pittô ciù inzegnoso avieìva o vanto
De presentâla co-e pittûe ciù vive,
Un'isoletta, che formâ pe incanto
A paeìva (drento e intorno, e lungo e rive
Tûtta d'ærboi belliscimi ombrezzâ)
Un giardin de delizie in mëzo a-o mâ.

19.
O l'é questo o stûpendo panorama
Da primma tæra chi se presentava,
A-i Europei ne-e ægue de Bahama,
E a Colombo Cristoforo portava
Tant'önô, tanta gloria e tanta fama;
E doppo de Colombo a Bertomê,
Perché a tæra ho scoværto insemme a lê.

20.
Là quanto da lê mæxima a natûa
A pêu prodùe de bello e de magnifico,
Sens'aggiûtto dell'arte e da coltûa,
In t'ûn paize isolôu, quëto, pacifico,
In ûn terren fecondo, all'äia pûa,
E sotto ûn clima tepido e vivifico,
Paeìva, ripeto, tûtto questo ûnîse
In quell'isoa belliscima e feliçe.

21.
Là veddeìvi da lunxi e da vivin
A tûrbe, ommi, figgiêu, donne, figgette;
Ma là comme fra noî ne-i çittadin
No veddeìvi mescciæ scignôe, servette,
Nobili, artisti, ricchi, fradellin,
Prævi, fratti, borxoâ, tàngai, zabette,
Ëan tûtti ûguali comme tanti bæ
Distinti solo in sessi ed in etæ.

22.
Primmo de tûtti sorva a spiaggia amena
Metteiva i pê Colombo, e doppo lê
Sbarcâvan i spagnolli e mi de Zena
Mi che son Conchetta Bertomê.
Colombo intanto (ma che bèlla scena)
O l'acciantâva a Croxe drîta in pê;
E a quello paìze o nomme do Segnô
O dâva nominando o Sarvatô.

23.
Do popolo di indien, chi stava ascoso
Pe puîa di foëstê derrê a-i ærboetti,
E chi s'avvixinâva ed ëa cuiöiso
De vedde da vixin sti spagnoletti,
E corrîva a Colombo ciù animoso
D'intorno ûn grosso mûggio de gardetti,
E poi piggiando tûtti confidenza
Gradivan de Cristoforo a presenza.

24.
Ma quando poi Colombo ûn pö ciù drento
Di magnifici boschi ha misso o pê,
Finn-a in te bestie tûtte ûn movimento
S'é visto e paeìva l'aspëtassan lê;
Mi Bertomê, mi son de sentimento
Ch'o foîse ûn vëo miracolo do Çê,
Perché e bestie non han de cognizion;
Eppù a Colombo aveìvan divozion.

25.
Paeìva che lì ghe voësan rende omaggio
E festezzâ o sò arrivo a-a sò manëa;
E fâghe i sò salùi ne-o sò linguaggio:
D'ûnn-a intrata solenne gh'ëa l'idea,
E de marcia trionfale a o sò passaggio
Pe quelli sciti ameni, e d'ûnn-a vëa
Dimostrazion de stimma aveìva l'äia
Quella festa e accoglienza straordinäia.

26.
Avesci visto quanti mai öxelletti
Dipinti coî spiccanti e pin de brio,
Ghe façeìvan davanti di sätetti

[p. 9 modifica]

E ghe sghêuavan per l'äia tûtti in gïo,
Façendo di gorgheggi graziosetti,
E ûn continuo e soave barbacìo,
Comme ûn cortezzo chi l'accompagnâva
Con a mûxica, mentre ch'o passâva.

27.
L'öxello mosca, o colibrì, o rætin,
Brillâ veddeivi in quella compagnia,
Tanto graziosi quanto son piccin;
E o cardèn che con gaibo e leggiadrìa
O se cincia co-o rosso berrettin,
E o tordo che variando a melodia
Ne-o mondo nêuvo d'imitâ ne o canto
Tûtti i ätri öxelletti o se dà vanto.

28.
Comme quando in çittæ o in t'ûn borgo arriva
Quarche gran personaggio, pe-a stradda,
Con mille voxi van sbraggiando: Evviva,
A gente e a trûppa chi ghe fà paradda;
Coscì fra quelli öxelli se sentiva
Un sciäto universale, e ûnn-a caladda,
Che a-o sò moddo d'esprimmise anche lö
Criâvan Evviva a o gran Navigatô.

29.
Ma questi Evviva i esprimmeìvan mëgio
De tûtti i pappagalli o perrucchetti[1],
Che coscì a-o mondo nêuvo, comme a-o vëgio,
In questo da-a natûa son prediletti,
Ch'han a prerogativa e o privilegio
D'ëse ne-o sò linguaggio ciù perfetti,
A pronunziâ imparando a son de batte
Unn-a parolla o due ciù o meno esatte.

30.
Questi sätâvan zù quando e collinn-e
O comensâva a traversâ l'Eroe,
In sce-i rammi de piante ciù vixinn-e,
E sbattendo e sò äe, scrollando e côe,
Ch'han tinte ciù spiccanti e ancon ciù finn-e,
Che i scialli e ë capellinn-e de scignôe
O salûtâvan doppo ûnn-a gazzæa
De gioia in sta manëa distinta e ciæa.

31.
Viva Colombo, o gran navigatô
Criâva ûn pappagallo assæ facondo,
Viva do mondo nêuvo o scrêuvitô
Replicâva ciù forte lì ûn segondo;
Ed ûnn-a cuccuritta doppo lö:
Viva Colombo re do nêuvo mondo
E ûnn'ätra ancon ciù forte a questa apprêuvo:
Viva Colombo re do mondo nêuvo.

32.
Evviva o poæ de Diego e de Fernando,
Da ûnn'ätra parte rispondeiva ûn loro;
Evviva l'ammiraglio venerando
Degno d'applausi e d'immortale alloro[2]
A cuccuritta a l'andâva replicando;
E infin mille ätri pappagalli a coro
Criâvan quanto poeìvan a ripreìze:
Viva Colombo o sommo eroe zeneize.

  1. Altro nome dato alle Cuccuritte o Cotoritte.
  2. Due versi italiani e genovesi allo stesso tempo.