U fantaxima de Canterville/4
| ←cap. 3 | U fantaxima de Canterville de , traduto da Cinu Peripateta cap. 4 |
cap. 5→ |
| pi-a versciun cu-e "o" o-u postu de "u" clicca chì Pe 'n rafruntu cu' a versciun originâ sciacca u segnu ⇔ inta culonna de scinistra |
U giurnu doppu u fantaxima u l’ea straccu e derenòu. I remesci e i ravaxi di ürtime quattru setemañe cumençavan a dâ i so efetti. U l’ea tüttu sciaatòu e bastava ün ninte pe fâghe pigiâ ‘n ressatu. Pe çinque giurni u l’arestò inta sö stançia e u se decize infin de lasciâ perde a facenda da maccia de sangue insci-u pavimentu da libraja. Si-a famiggia Otis a nu-a vueiva, l’ea ciæu ch’a nu si-a meitava. Se vedeiva ch’ean de gente insce ‘n cian d’existença bassu e materiâ, pe ninte in graddu d’aprexâ u valû scinbullicu di fenommeni senscibbili. A custiun di apaiçiuin fantaximattiche e u svilüppu di corpi astrali, ean, se capisce, ‘n’atra cosa e de següu o-u de là du so cuntrollu. L’ea so duvei sulenne d’apài intu curidû ‘na votta a-a setemaña e de mettise a mugugnâ da-a lôgétta u primmu e u terçu mâcurdì du meize, e u nu vedeiva cumm’u l’aviæ pusciüu sutrâse a-e so obrigaçiuin sença dezônû. L’ea ben vêu chi-a so a l’ea stæta ‘na vitta de gran enpietæ, ma, pe cuntra, in tüttu quellu che riguardava u survenatürâ lê u l’ea cunscençiuxiscimu.
E pertantu i trei sabbi sücescivi u traversò u curidû cumme o-u sollitu tra mezanötte e tro-ue, pigiandu tütte e precouçiuin puscibbile pe nu fâse vedde ni sentî. U se cavò i stivæ, u caminò cu-u passu ciü leggiu ch’u pueiva insce-e vege toue camuæ, u se misse ün gran mantellu de velüu neigru e u fü ben atentu a döviâ u Lübrificante Lobby&Rollex pe-e sö cadeñe. Sun tegnüu però a ricunusce ch’u se decize d’adutâ quest’ürtimu mezu de pruteçiun nun sença üna buña duze de dificürtæ. Fætustà che ‘na seja, mentre a famiggia a çenava, u scügiò inta stançia du sciû Otis e u purtò via a butiggia. Daprimma u se sentì ün pô ümiliòu, ma dapö u fü assæ sensòu da ricunusce ch’a l’ea ‘na gran bell’invençiun e che, tüttu summòu, a ghe vegniva ben. Ninte de menu, nunustante tüttu, nu-u lasciavan quêtâ. Gh’atendeivan delungu de stringhe traversu u curidû che, o-u scüu, o-u favan inganbâ, e gh’ea stæt’ina votta che lê, tüttu in adubbiu pi-a parte de “Izaccu u Neigru, o sæ, U Caciòu da Furesta de Hogley” u l’aiva dætu ‘na brütta patta ‘n tæra doppu avei missu u pê insce ‘na scügiæla vunta de bitiru, cunstrüta da-i binelli, ch’a partiva da l’intrata da Sala di Araççi scin o-u prinçippiu da scainâ de ruve. Quest’ürtimu afruntu tant’u l’aiva fætu aragiâ ch’u resciurve’ de fâ ‘n ürtimu sforçu pi afermâ a so dignitæ e puxiçiun suciale, cuscì u decize chi-a nötte doppu u l’aviæ fætu vixita a-i duî insulenti zuveni stüdenti de Eton intu so çellebre persunaggiu de “Ruppert u Temeraiu, o sæ, U Cunte Sença Testa”.
L’ea ciü de settant’anni ch’u nu fava ‘n’apaiçiun cun stu stravestimentu: de fætu, da quande, cuscì ingiarmòu, u l’aiva missu mai tanta puiia a-a bella Lady Bàrbua Modish che quella a l’aiva sübbitu ruttu l’inprumissu cu-u messiavu du prezente Lord Canterville e a l’ea scapâ de cursa a Gretna Green cun quellu bellu zuenuttu du Giaccumu Castletown, züandu che pe ninte o-u mundu a se saiæ pusciüa acazâ inte ‘na famiggia ch’a permeteiva a ‘n fantaxima mai tantu ôréndu de passagiâ sciü e zü pi-a teraçça o-u crepüsculu. U pôvou Giacumin u fü dapö amaçòu in duellu da Lord Canterville a Wandsworth Common, e Lady Bàrbua a muì de creppacö a Tunbridge Wells primma da fin de l’annu, saiv’à dî che, insumma, u l’ea stæt’in gran sücessu. Se tratava però de ‘na missa ‘n scena da mascima difficürtæ, se me se permette d’apricâ üna tâ espresciun tiâtrâ à ün di ciü gren mistêi du survenatürâ o, pe döviâ ün termine ciü scientifficu, du mundu iper natürâ, e ghe vosse træ ue buñe primma ch’u fuise lestu. A-a fin tüttu l’ea pruntu, e lê u l’ea ben sudisfætu du so aspettu. I gren stivæ de cöiu a-a scudiera che favan parte de l’adubbiu gh’ean in pô grendi e u nu l’ariescì a truvâ cö’ña de due pistolle d’arçun, ma tüttu summòu ghe paiva ch’anesse tüttu ben, e à ün’ua e ‘n quartu u scügiò föa do-u lanbrin e u strisciò zü po-u curidû. Arivòu a-a stançia ôcüpâ da-i binelli, che, ôriæ azunze, a l’ea ciamâ a Cammia da lettu Blö, po-u cuu du so curtinaggiu, u truvò a porta inbâgiâ. Pe fâ ‘n’intrata ciü à efettu, u-â spalancò e toulì che te gh’ariò adossu in bellu bulaccu d’ægua ch’u-u scuò tüttu e pe ‘n pâ de çentimmetri u nu ghe picò insci-a spalla scinistra. In quell’instante u sentì di rixetti trategnüi che vegnivan do-u gran lettu à quattru culonne. A scossa o-u so scistema nervuzu a fü mai forte ch’u se ne scapò inta so stançia ciü fitu ch’u pue’ e u lündeman u se ne stette in lettu cu’ ina brütta cunstipaçiun. L’ünnica cunsulaçiun inte tüttu stu remésciu a fü de nu êsise purtòu aprövu a testa insci-u collu, che sedunque e cunseguençe avieivan pusciüu ese benben serrie.
Ormai u lasciò perde ogni spiança de spaventâ sta famiggia d’Americhen mâdücæ e u s’acuntentò, cumme prasci, de sciarbelâ pe-i curiduî in pantuffue de früstanniu cu’ ina pezante sciarpa russa o-u collu pe puiia de curente d’aia, e ‘n archebüxettu, caxumai u duvesse finî sutt’ataccu di binelli. U curpu de graççia u gh’arivò u 19 de setenbre. U l’ea chinòu de sutta intu gran portegu, següu che lì oumancu nisciün l’aviæ ascidiòu, e u se demuava a fâ di ôservaçiuìn satirriche a-e gren futugrafie Saruni du Ministru di Stati Ünii e de so mugê ch’oua àivan pigiòu u postu di ritræti da famiggia Canterville. U purtava ün sobbriu ma elegante südaiu pittetòu de muffa de çimiteiu, u s’aiva ligòu a mascella cu’ ina çinça giana e u purtava ‘na lanternetta e ‘n buen da beccamortu. De fætu u s’ea missu in abiggi pi-a parte du “Giona u Sença Fossa, o sæ, u Xatta Cadavei de Chertsey Barn”, üña de quelle da lê megiu sustegnüe e üña de quæ i Canterville s’aregurdavan de següu, dætu ch’a l’ea a vea ôriggine du ciætu cu-u so vexin, Lord Rufford. L’ea çirca due e ‘n quartu da matin e pe quant’u puese vedde, nisciün mesciava. Ma dementre ch’u sciarbelava versu a libraja pi amiâ se ghe fuise arestòu quarche tracce da maccia de sangue, a l’inpruvista da ‘n cantu scüu ghe sâtò föa due figüe che, mesciandu e braççe survi-a testa cumme di matti, ghe crion “BUU!” inte l’uegia.
Stætu pigiòu da ‘n spaximu che, dæte e circunstançe, u l’ea suu che natürale, u se preçipitò versu e scae, ma u gh’atruvò u Washington Otis ch’u l’aspêtâva cu’ in sciringun da giardinê; e cuscì, assequiòu[1] da-i nemixi da ogni lòu e squæxi sença ciü scanpu, u scentò inta gran stiva de ghiza che, pe so furtüña, a nu l’ea açeiza, e ghe tucò de fâse stradda tra-e canne e i fümaiö, arivandu inta so stançia inte ‘n teribbile statu de brütû, invexendu e despiaçiun.
Dapö u nu fü ciü vistu inte nisciüña sciurtia nuttürna. I binelli se missan in agueitu ün müggiu de votte, e tütte e nötte spantegon i curiduî cun de sgüsce de nuxe, po-u gran fastiddiu di genituî e da servitü, ma à dezöviu. S’acapiva che lê u se l’aiva pigiâ mai tantu pri-a-mâ ch’u nu se saiæ ciü fætu vedde. U sciû Otis de cunseguença u repigiò u so gran travaggiu insci-â stoia du Partiu Demucratticu, che l’ea za di anni ch’u se n’ôcüpâva; a sciâ Otis a l’urganizò ün picche nicche maavegiuzu, ch’u stüpì tütta a cuntea; i zueni se dettan a zügâ a “lacrosse”, “euchre”, “poker” e di atri zöghi naçiunæ americhen; e a Virginnia a se misse a cavarcâ u so cavalin pe-i strazetti in cunpagnia du Düchin de Cheshire, ch’u l’ea vegnüu a passâ l’ürtima setemaña de so vacançe inta tegnüa de Canterville. Tütti pensavan cho-u fantaxima u se ne fuise anætu via e u sciû Otis u scrisse a-a dreitüa ‘na lettia in prupoxitu à Lord Canterville, ch’u ghe rispuze esprimendughe u so gran piaxei pi-a növa e u feççe ascì i so megiu cunplimenti a-a gentî scignua du Ministru.
Ma i Otis se sbaliavan, percose u fantaxima u l’ea ancun intu castellu, e sciben che ormai squæxi ‘n invallidu, u nu l’ea pe ninte rassegnòu a lasciâ perde, specce da quand’u l’aiva sentiu che tra-i ospiti gh’ea u Düchin de Cheshire, u quæ barba-grande, Lord Francis Stilton, u scumisse ‘na votta çentu ghinee cu-u culunellu Carbury ch’u l’aviæ zügòu a-i dæ cu-u fantaxima de Canterville, e u fü truvòu a matin du lündeman lungu pe tæra inta sala da zögu cunpletamente paralizòu, e sciben ch’u vivette scin à ‘na tarda etæ, u nu fü mai ciü in gròu de dî nint’atru che: “sêi e sêi!” A stôia a l’ea ben cunusciüa à quelli tenpi, cun tüttu che, pe riguardu a-i sentimenti de due nobbile famigge, ogni tentativu u fuise cunpiu pe mettila à taxei; ün reizucuntu cunpletu, cun tütte e circunstançe cunesse, u l’é reperibbile intu terçu vulümme di “Regordi du Prinçipe Rezente e amixi so” de Lord Tattle. Quindi se capisce cho-u fantaxima u gh’aiva ‘na gran cuæ de fâ vedde che lê u nu l’aiva persu a so inflüença insci-i Stilton, cu-i quæ, in veitæ, u l’ea inpæntòu da-a larga, essendu sö cuxiña zermaña stæta maiâ in segunde noççe cu-u segnû de Bulkeley, do-u quæ, cumme tütti san, descende pe linnia drita i Dücchi de Cheshire. De cunseguença u cumençò i preparativi pe fâ a so apaiçiun o-u galantinettu da Virginnia intu so çellebre rollu du “Munnegu Vanpiru, o sæ, u Beneitin Svenòu”, ün spetacculu mai tantu spaventuzu che quandi-a vegia Lady Startup o-u vidde, cosa ch’a sücesse ün fatale capudannu du 1764, a te partì cu-i crii ciü stridenti pe cürminâ cu’ in viulentu ataccu apupletticu e a muì in trei giurni, doppu avei dizeredòu i Canterville, ch’ean i parenti ciü da-a vexin, e avei lasciòu tütti i sö dinæ o-u so speçiâ de Lundra. À l’ürtimu mumentu però a gran puiia di binelli a gh’inpedì de lasciâ a so stançia e u Düchin u durmì in paxe sutto-u gran bardachin de ciümme da Cammia Riâ assünanduse a Virginnia.
- ↑ U verbu assequiâ (mi assequæu), ciü antigamente assequeirâ u l’é stætu foscia l'ürtimu à mantegnî inta so cuniügaçiun l'alternança temattica -æ- tonnicu / -ei- attunu, za cho-u Pescettu u scrive assequeiaò ancun du 1792, doppu a cheita da -r-. U l'apartegniva a l'antiga famiggia de verbi zeneixi derivæ da-a reixe -ai-. Tra i atri menbri che n'han fætu parte gh'é "agueitâ" ch'u fava mi aguætu primma d'ese regularizòu in '"mi agueitu", foscia "aleitâ" ch'u l'aviæ duvüu fâ mi alætu ma nu sò s’u segge ducümentòu, incheinâ - mi incheñu (Fugetta, 1575) cu-a -e- cürta e foscia serâ pe via da -ñ- sücesciva, sustitüiu da "incadenâ". Foscia ghe saiâ stætu ascì vin eiguòu, sustitüiu da "æguòu", squeiòu sustitüiu da "squadròu" e magara afueigòu, sustitüiu da "afadigòu". E natüralmente i cunposti de "ciæu" cumme descceirâ - mi descciæru sustitüiu da desccerâ, descciarâ, deciarâ e infin "diciarâ". Foscia i verbi '"arei" e "asccei" en di so parenti ün po ciü da-a larga avendu ereditou u ditungu -ei- sença alternâlu cu-a -æ- pe via da dexinença -isciu (mi areisciu etc.). Ma turnandu à "assequiâ" e à l'evulüçiun du so part. pass., doppu assequeiròu prezente ancun inta “Çittara zeneize” du 1745, inta “Gerüzalemme deliverâ” du 1755 za truvemmu assequeræ (c. XI) e assequæiraoù (c. XX) segnu che za gh'ea de dificürtæ cu-a so cuniügaçiun e a tendença à regularizâ l'alternança ei - æ in e - æ. Inti diçiunai de l'800 u verbu u l’é za sustitüiu da "sequadrâ", ma u Cazassa u manten a vuxe assequeôu (1876, p. 21) senç'atru da prununçiâ "assequiòu", cuscì cumme peâ u se diva "piâ". Azunzemmughe che l'antigu ditungu -uei- u s'evolve in -ui- (cfr. Ruveirö → Ruiö, Queirö → Quiö, E. G. Parodi, Stüdj Ligüri, vul. 16) e toulì che u nostru partiçippiu, tantu ch'u l'agge següiu a so evulüçiun natürale (assequeiròu → assequeiòu → assequiòu), o ch'u segge stætu primma regularizòu (assequeiròu → assequeròu → assequeòu → assequiòu) u saiæ cumunque vegnüu "assequiòu". U Gismundi intu su diçiunaiu du 1955 u scrive assequæòu furmandulu direttamente do-u sustantivu sequæo.